„დამიმახსოვრე, დედამიწავ...“
მინაწერი: ეს ძველი წერილი ნინოს ძველ ლექსებზეა... მას შემდეგ ბევრმა წყალმა ჩაიარა, მაგრამ პოეზიასთან რა ხელი აქვს დროს... პოეზია ერთადერთია, რომლის წინაშეც დრო მარცხდება.
შთაბეჭდილება
ნინო დარბაისელის ლექსების კრებულზე „ჩემი სიყვარულის პწკარედი“, თბ.1994
ნინო დარბაისელი ერთ ლექსში წერს: „ისე მომინდა გაგიმხილოთ, რაზე ვფიქრობ და ამ სიზმრებში რას ველოდები, ერთი წუთი მოიცადეთ, საქმეები გვერდზე გადადეთ და შემომხედეთ“.
მეც შევხედე და პოეტმა უხვად გადმომილაგა თავისი სულიდან ლექსები, გამხელილი ფიქრები, სიზმრები, ოცნებები, ტკივილები. მერე შეუმჩნევლად თავის პოეტურ სამყაროში შემიყვანა და მშვენიერებასაც უხვად მაზიარა.
ნინო დარბაისელისთვის პოეზია გრძნობათა გამოთარგმანებაა. იგი წუხს სიტყვათა არასრულყოფილების გამო, რადგან მათ არ შეუძლიათ ზუსტად ახსნან იდუმალ ნაგულვები. მიუხედავად ამისა, იგი მაინც არ დუმდება და ცდილობს, მიახლოებით მაინც გამოხატოს განცდილი და სანამ სიტყვიერის გარდა სხვა ფორმას იპოვიდეს თავისი სათქმელის გამოსახატავად, ამ გზას სჯერდება, თანაც გრძნობს, რომ მხოლოდ ასე გამოვლინდება მისი „მე“, სხვათაგან გამორჩეული.
„დამიმახსოვრე, დედამიწავ, დამიმახსოვრე!
როცა უკლებლივ დაგიბრუნებ, რითაც შემმოსე.
წყალსა და მიწას, ცეცხლსა და ჰაერს,
რადგან წავალ და აღარასდროს მოვალ ასეთად“.
პოეტისთვის ლექსები მისი ნიღბებია. იგი მხოლოდ ამგვარად ჩნდება, ამგვარად გამოვლინდება. პოეზიის გარეშე მას არ სწამს თავისი არსებობა, ამიტომ ყოველთვის ცდილობს, გამუდმებით რაღაცად გარდაისახოს, რათა სხვადასხვა გრადაციით სამყაროს მთლიანობას ეზიაროს.
კრებულში ერთი ესეა, რომელშიც ნინო დარბაისელი თავისსავე ლექსს აანალიზებს. აქედან ჩანს, რომ მას რჩება ერთგვარი დაუკმაყოფილებლობის გრძნობა, როცა მის ლექსებზე საუბრობენ. ამიტომ თვითვე ავსებს ამ დანაკლისს და გვთავაზობს საკმაოდ პროფესიულ დონეზე შესრულებულ ღრმა ანალიზს. ამას იმიტომ აკეთებს, რომ მკითხველს მეტი დაკვირვებისკენ უბიძგოს. თითქოს ეშინია, რომ ბოლომდე ვერ ჩასწვდნენ მის პოეზიას. მისი ლექსები ხომ, ერთი შეხედვით, მსუბუქია, იოლად მისაწვდომი, მაგრამ საკმარისია მეტი მიახლოება, რომ ჩვენ წინ გადაიშლება რთული, წინააღმდეგობებით აღსავსე მრავალფერიანი სამყარო.
ნინო დარბაისელის პოეზია „მეს“ თვითდამკვიდრების ცდაა. არც ერთ ლექსში არ არის გამოკვეთილი „შენ“ ან „ის“. როცა სხვაზე ფიქრობს, ეს იქნება ადამიანი თუ საგანი, მაშინაც ცდილობს, რომ შეაღწიოს იმ სხვაში და იქიდანაც გამოიხედოს, როგორც „მემ“. ამიტომაა მისი ლექსები ასეთი გულწრფელი. იგი ხან ფერადი ბუშტია, ხან ორთქლი, ხან კენჭი... მაგრამ ყოველთვის პიროვანია.
„ამ ვარსკვლავებმა შენში გაიცნეს ერთმანეთი და შეიყვარეს.
მეც შენში მიყვარს ჩემი თავი. მე ხომ კენჭი ვარ.“
ხანდახან „მეთი“ ოდნავ არტისტულადაცაა გატაცებული. თუმცა, მისი ამგვარი კეკლუცობა არ არის გამაღიზიანებელი, პირიქით, ერთგვარად მიმზიდველიცაა.
თავისებურად ვლინდება ნინო დარბაისელის პოეზიაში სიყვარული. იგი ღმერთიდან იწყება, მერე მიწაზე ჩამოდის—აქ ერთდება მიწიერი და ზეციური. შემდეგ კი ისევ გამოცალკევდება სულიერი და ზეცას უბრუნდება. ლექსში „ემანუელ“ ღვთისადმი სიყვარული უჩვეულო სიმძაფრითაა წარმოჩენილი. ეს არის სიყვარული, მისი კრისტალური სახით.
„გახსოვს? ეგვიპტეში შავტუხა გოგონა
შენი ეზოსკენ მალულად მზირალი,
როცა მიგიხმობდა დედა მარიამი:
„შვილო, ემანუელ, მოდი, ემანუელ“.
ის გოგო გათხოვდა და როცა საღამოს
წვრილშვილს დააძინებს და გამრჯე მეუღლეს
ფეხებს ბანს მორჩილი, ო, ნეტა, იცოდე,
როგორ სურს იმ ქალთა მენელსაცხებლეთა,
ფეხები თავისი თმით რომ შეგიმშრალეს.
დე სხვებმა გიწოდონ ქრისტე და იესო.
შენ ჩემთვის იქნები მუდამ ემანუელ,
მოდი, ემანუელ, ჩემო ემანუელ.“
ნინო არ არის მხოლოდ მეტაფიზიკოსი პოეტი. იგი საგნებისა და მოვლენების შემეცნებას კი არ მიესწრაფვის, არამედ, როგორც რობაქიძე იტყოდა, გზნებას. ამ, ერთი შეხედვით, უბრალო ლექსში გრძნობ, როგორ არის ინტუიციურად ნაგზნები ღმერთი. რამხელა სითბო და სინათლე იღვრება სტრიქონებიდან.
ეს სიყვარული ფარულად კვებავს მის მიწიერ სიყვარულსაც. საინტერესოა ერთი ლექსი, რომელშიც პოეტი ხატავს, როგორ მიისწრაფვის მიჯნურისკენ. აქ ისეთი დეტალებია, რომ ეჭვიც არ ჩნდება, თუ სიყვარულის საგანი ადამიანის გარდა სხვა რამ შეიძლება იყოს, მაგრამ მოულოდნელი დასასრული მთელ ჩვენს განცდებს აყირავებს. ამ გზით პოეტი აღწევს მკითხველის მონუსხვასა და დატყვევებას.
„მერე გავიხდი სინთეტიკის ყოველგვარ ნაწარმს,
ჩამოვირეცხავ დატუშულ წამწამს,
თეთრ გვირილებს ჩავიწნავ თმაში...
და შენთან მოვალ...
პირველყოფილი სიფეხშიშვლით ავიწვავ წვივებს
და იმდენს ვირბენ, იმდენს ვირბენ თავაწყვეტილი,
ვიდრე მუხლებში მექნება ღონე.
მერე დაღლილი და მოთენთილი
ნინო დარბაისელი ერთ ლექსში წერს: „ისე მომინდა გაგიმხილოთ, რაზე ვფიქრობ და ამ სიზმრებში რას ველოდები, ერთი წუთი მოიცადეთ, საქმეები გვერდზე გადადეთ და შემომხედეთ“.
მეც შევხედე და პოეტმა უხვად გადმომილაგა თავისი სულიდან ლექსები, გამხელილი ფიქრები, სიზმრები, ოცნებები, ტკივილები. მერე შეუმჩნევლად თავის პოეტურ სამყაროში შემიყვანა და მშვენიერებასაც უხვად მაზიარა.
ნინო დარბაისელისთვის პოეზია გრძნობათა გამოთარგმანებაა. იგი წუხს სიტყვათა არასრულყოფილების გამო, რადგან მათ არ შეუძლიათ ზუსტად ახსნან იდუმალ ნაგულვები. მიუხედავად ამისა, იგი მაინც არ დუმდება და ცდილობს, მიახლოებით მაინც გამოხატოს განცდილი და სანამ სიტყვიერის გარდა სხვა ფორმას იპოვიდეს თავისი სათქმელის გამოსახატავად, ამ გზას სჯერდება, თანაც გრძნობს, რომ მხოლოდ ასე გამოვლინდება მისი „მე“, სხვათაგან გამორჩეული.
„დამიმახსოვრე, დედამიწავ, დამიმახსოვრე!
როცა უკლებლივ დაგიბრუნებ, რითაც შემმოსე.
წყალსა და მიწას, ცეცხლსა და ჰაერს,
რადგან წავალ და აღარასდროს მოვალ ასეთად“.
პოეტისთვის ლექსები მისი ნიღბებია. იგი მხოლოდ ამგვარად ჩნდება, ამგვარად გამოვლინდება. პოეზიის გარეშე მას არ სწამს თავისი არსებობა, ამიტომ ყოველთვის ცდილობს, გამუდმებით რაღაცად გარდაისახოს, რათა სხვადასხვა გრადაციით სამყაროს მთლიანობას ეზიაროს.
კრებულში ერთი ესეა, რომელშიც ნინო დარბაისელი თავისსავე ლექსს აანალიზებს. აქედან ჩანს, რომ მას რჩება ერთგვარი დაუკმაყოფილებლობის გრძნობა, როცა მის ლექსებზე საუბრობენ. ამიტომ თვითვე ავსებს ამ დანაკლისს და გვთავაზობს საკმაოდ პროფესიულ დონეზე შესრულებულ ღრმა ანალიზს. ამას იმიტომ აკეთებს, რომ მკითხველს მეტი დაკვირვებისკენ უბიძგოს. თითქოს ეშინია, რომ ბოლომდე ვერ ჩასწვდნენ მის პოეზიას. მისი ლექსები ხომ, ერთი შეხედვით, მსუბუქია, იოლად მისაწვდომი, მაგრამ საკმარისია მეტი მიახლოება, რომ ჩვენ წინ გადაიშლება რთული, წინააღმდეგობებით აღსავსე მრავალფერიანი სამყარო.
ნინო დარბაისელის პოეზია „მეს“ თვითდამკვიდრების ცდაა. არც ერთ ლექსში არ არის გამოკვეთილი „შენ“ ან „ის“. როცა სხვაზე ფიქრობს, ეს იქნება ადამიანი თუ საგანი, მაშინაც ცდილობს, რომ შეაღწიოს იმ სხვაში და იქიდანაც გამოიხედოს, როგორც „მემ“. ამიტომაა მისი ლექსები ასეთი გულწრფელი. იგი ხან ფერადი ბუშტია, ხან ორთქლი, ხან კენჭი... მაგრამ ყოველთვის პიროვანია.
„ამ ვარსკვლავებმა შენში გაიცნეს ერთმანეთი და შეიყვარეს.
მეც შენში მიყვარს ჩემი თავი. მე ხომ კენჭი ვარ.“
ხანდახან „მეთი“ ოდნავ არტისტულადაცაა გატაცებული. თუმცა, მისი ამგვარი კეკლუცობა არ არის გამაღიზიანებელი, პირიქით, ერთგვარად მიმზიდველიცაა.
თავისებურად ვლინდება ნინო დარბაისელის პოეზიაში სიყვარული. იგი ღმერთიდან იწყება, მერე მიწაზე ჩამოდის—აქ ერთდება მიწიერი და ზეციური. შემდეგ კი ისევ გამოცალკევდება სულიერი და ზეცას უბრუნდება. ლექსში „ემანუელ“ ღვთისადმი სიყვარული უჩვეულო სიმძაფრითაა წარმოჩენილი. ეს არის სიყვარული, მისი კრისტალური სახით.
„გახსოვს? ეგვიპტეში შავტუხა გოგონა
შენი ეზოსკენ მალულად მზირალი,
როცა მიგიხმობდა დედა მარიამი:
„შვილო, ემანუელ, მოდი, ემანუელ“.
ის გოგო გათხოვდა და როცა საღამოს
წვრილშვილს დააძინებს და გამრჯე მეუღლეს
ფეხებს ბანს მორჩილი, ო, ნეტა, იცოდე,
როგორ სურს იმ ქალთა მენელსაცხებლეთა,
ფეხები თავისი თმით რომ შეგიმშრალეს.
დე სხვებმა გიწოდონ ქრისტე და იესო.
შენ ჩემთვის იქნები მუდამ ემანუელ,
მოდი, ემანუელ, ჩემო ემანუელ.“
ნინო არ არის მხოლოდ მეტაფიზიკოსი პოეტი. იგი საგნებისა და მოვლენების შემეცნებას კი არ მიესწრაფვის, არამედ, როგორც რობაქიძე იტყოდა, გზნებას. ამ, ერთი შეხედვით, უბრალო ლექსში გრძნობ, როგორ არის ინტუიციურად ნაგზნები ღმერთი. რამხელა სითბო და სინათლე იღვრება სტრიქონებიდან.
ეს სიყვარული ფარულად კვებავს მის მიწიერ სიყვარულსაც. საინტერესოა ერთი ლექსი, რომელშიც პოეტი ხატავს, როგორ მიისწრაფვის მიჯნურისკენ. აქ ისეთი დეტალებია, რომ ეჭვიც არ ჩნდება, თუ სიყვარულის საგანი ადამიანის გარდა სხვა რამ შეიძლება იყოს, მაგრამ მოულოდნელი დასასრული მთელ ჩვენს განცდებს აყირავებს. ამ გზით პოეტი აღწევს მკითხველის მონუსხვასა და დატყვევებას.
„მერე გავიხდი სინთეტიკის ყოველგვარ ნაწარმს,
ჩამოვირეცხავ დატუშულ წამწამს,
თეთრ გვირილებს ჩავიწნავ თმაში...
და შენთან მოვალ...
პირველყოფილი სიფეხშიშვლით ავიწვავ წვივებს
და იმდენს ვირბენ, იმდენს ვირბენ თავაწყვეტილი,
ვიდრე მუხლებში მექნება ღონე.
მერე დაღლილი და მოთენთილი
შენი სულ ოდნავ ხორკლიანი
ტუჩების ცეცხლით,
მურა ხორბლისფერ და დარღვეულ
ძლიერ მკლავებში მე ჩაგეხვევი,
ჩემო მიწაო...“
ნამდვილად იშვიათია მიწისადმი ასეთი ვნებიანი მისწრაფება, რომელიც, იმავდროულად, სიკვდილისაკენ მიმავალი გზაცაა.
ტუჩების ცეცხლით,
მურა ხორბლისფერ და დარღვეულ
ძლიერ მკლავებში მე ჩაგეხვევი,
ჩემო მიწაო...“
ნამდვილად იშვიათია მიწისადმი ასეთი ვნებიანი მისწრაფება, რომელიც, იმავდროულად, სიკვდილისაკენ მიმავალი გზაცაა.
ნინო დარბაისელის პოეზიის უმთავრესი ძარღვი სიკვდილისადმი დამოკიდებულებაში მჟღავნდება. პოეტი ორიგინალურად გაიაზრებს მას. „კუბო-სიცოცხლის შავი კლავიში“_აქ მუსიკა ჩნდება, რომელიც იტევს სიკვდილის იდუმალებას. მუსიკაში ხომ ყველაზე ხელშესახებად ჩნდება ირაციონალი. არანაკლებ მიმზიდეველია მეორე სახე, როდესაც პოეტი ცდილობს, სიკვდილი შინ დაბრუნებად წარმოსახოს. აქ თითქოს ორიგინალური არაფერია, მაგრამ მთავარია გრძნობის სიცინცხლე, თორემ ხომ კარგად ვიცით, რომ არაფერია მზისქვეშეთში ახალი. უნებურად გვეუფლება გასაოცარი სითბოს შეგრძნება. ამგვარად იძლევა შიში და ისევ სიყვარულად გარდაიქმნება.
„ზეცის მეცხრე აივნიდან მშობელი გვიხმობს:
გეყოთ თამაში, ძილის დროა, ამოდით მაღლა“.
ერთ ლექსში სასაფლაოზე მისული პოეტი ჭიას ესაუბრება და ისე ჩუმად იბადება რაღაც ღრმა და ამოუხსნელი, ძალდატანებისა და ყალბი მედიტაციის გარეშე: „მითხარი, ჭიავ, რა საერთო აქვთ მკვდრებთან საფლავებს, განა ისეთი რა აბარიათ, ვის უნახავენ? მითხარი, ვიდრე ერთადა ვართ, ვიდრე ჩემი შეყვარებული შემოგელევა და მიაშურებ ახალ საფლავებს“.
ისეთი მოულოდნელია „ვიდრე ჩემი შეყვარებული შემოგელევა“. ისეთი სიმშვიდე მოაქვს. ასე მხოლოდ ისინი ლაპარაკობენ, ვისაც სრულყოფილად აქვს ნაგრძნობი სამყაროს ერთიანობა და ჰარმონიულობა. ვისთვისაც სიცოცხლე სიკვდილია და სიცოცხლე სიკვდილი. ამიტომაა, რომ პოეტი ერთნაირი სიმძაფრით განიცდის მიწასა და ზეცას.
„და ჩემი ტოტი, განა ისიც ფესვი არა რის?
ფესვი ზეცას ჩაჭიდებული“.
ნინო დარბაისელის ხელწერას ქმნიან უჩვეულო მეტაფორები: „მიგდებული ტანისამოსის ხმაჩახრინწული აჩრდილები“, „სიზმარი მოსაცდელია სიკვდილსა და სიცოცხლეს შორის“, „წითელთმიანი კოცონი“, „მთელი სამყარო ნელა შეცურავს შენს ცრემლებში“ და სხვა.
ვფიქრობ, ორიგინალურია ერთი უსათაურო ლექსი, რომელშიც გამჟღავნებულია ნინო დარბაისელის პოეტური გზნების თავისთავადობა.
„და ისე, როგორც უპატრონოთა თავშესაფარში,
წამით მოსულმა უცხო დეიდემ,
რომელიც ყველას საკუთარი დედა ჰგონია,
ჩემი ფანჯრის გისოსებიდან
თბილი ღიმილით თხელი მკლავები დამიქნია
დედილო წვიმამ.
წყლიან თვალებში ჩაგუბებული მწვანე ცრემლები
ღაპა-ღუპით გად-მო-მა-ყა-რა.
...
რატო ღმერთი არ გაიცინებს,
დიდი ხნის წინათ დაკარგული
ჩემი მშობელი დაბრუნდა წვიმა“.
ნინო დარბაისელი წუხს, რომ გრძნობათა სიტყვიერი გამოთარგმანება ზუსტად ვერ ასახავს განცდებს. ვფიქრობთ, ლექსზე საუბარიც ბევრს ვერაფერს ჰმატებს მას. ლექსი უშუალოდ უნდა განიცადოს მკითხველმა, ამიტომ ისევ პოეტს მოვუსმინოთ:
„მზე კოკით ხელში,
მზე კოკით ხელში,
წყალზე ჩავიდა და უცაბედად
ტალღის რიყეზე აუსხლტა ფეხი“.
ნინო დარბაისელისთვის ცხოვრება მხოლოდ მაშინ იძენს მნიშვნელობას, როცა მას, როგორც მეტაფორას, ისე შეხედავს. ლექსებითაც მხოლოდ იმის თქმა სურს, რომ თუმცა წარმავალია და ჭკნობადი ყოველი, მაგრამ, იმავე დროს, პოეტური და მარადიული, რადგან ღვთაებრივის ნიშნით არის იდუმალ აღბეჭდილი.
1995
დაბეჭდილია მაია ჯალიაშვილის წიგნში ''სიცოცხლის საიდუმლო'', თბ. 2006
„ზეცის მეცხრე აივნიდან მშობელი გვიხმობს:
გეყოთ თამაში, ძილის დროა, ამოდით მაღლა“.
ერთ ლექსში სასაფლაოზე მისული პოეტი ჭიას ესაუბრება და ისე ჩუმად იბადება რაღაც ღრმა და ამოუხსნელი, ძალდატანებისა და ყალბი მედიტაციის გარეშე: „მითხარი, ჭიავ, რა საერთო აქვთ მკვდრებთან საფლავებს, განა ისეთი რა აბარიათ, ვის უნახავენ? მითხარი, ვიდრე ერთადა ვართ, ვიდრე ჩემი შეყვარებული შემოგელევა და მიაშურებ ახალ საფლავებს“.
ისეთი მოულოდნელია „ვიდრე ჩემი შეყვარებული შემოგელევა“. ისეთი სიმშვიდე მოაქვს. ასე მხოლოდ ისინი ლაპარაკობენ, ვისაც სრულყოფილად აქვს ნაგრძნობი სამყაროს ერთიანობა და ჰარმონიულობა. ვისთვისაც სიცოცხლე სიკვდილია და სიცოცხლე სიკვდილი. ამიტომაა, რომ პოეტი ერთნაირი სიმძაფრით განიცდის მიწასა და ზეცას.
„და ჩემი ტოტი, განა ისიც ფესვი არა რის?
ფესვი ზეცას ჩაჭიდებული“.
ნინო დარბაისელის ხელწერას ქმნიან უჩვეულო მეტაფორები: „მიგდებული ტანისამოსის ხმაჩახრინწული აჩრდილები“, „სიზმარი მოსაცდელია სიკვდილსა და სიცოცხლეს შორის“, „წითელთმიანი კოცონი“, „მთელი სამყარო ნელა შეცურავს შენს ცრემლებში“ და სხვა.
ვფიქრობ, ორიგინალურია ერთი უსათაურო ლექსი, რომელშიც გამჟღავნებულია ნინო დარბაისელის პოეტური გზნების თავისთავადობა.
„და ისე, როგორც უპატრონოთა თავშესაფარში,
წამით მოსულმა უცხო დეიდემ,
რომელიც ყველას საკუთარი დედა ჰგონია,
ჩემი ფანჯრის გისოსებიდან
თბილი ღიმილით თხელი მკლავები დამიქნია
დედილო წვიმამ.
წყლიან თვალებში ჩაგუბებული მწვანე ცრემლები
ღაპა-ღუპით გად-მო-მა-ყა-რა.
...
რატო ღმერთი არ გაიცინებს,
დიდი ხნის წინათ დაკარგული
ჩემი მშობელი დაბრუნდა წვიმა“.
ნინო დარბაისელი წუხს, რომ გრძნობათა სიტყვიერი გამოთარგმანება ზუსტად ვერ ასახავს განცდებს. ვფიქრობთ, ლექსზე საუბარიც ბევრს ვერაფერს ჰმატებს მას. ლექსი უშუალოდ უნდა განიცადოს მკითხველმა, ამიტომ ისევ პოეტს მოვუსმინოთ:
„მზე კოკით ხელში,
მზე კოკით ხელში,
წყალზე ჩავიდა და უცაბედად
ტალღის რიყეზე აუსხლტა ფეხი“.
ნინო დარბაისელისთვის ცხოვრება მხოლოდ მაშინ იძენს მნიშვნელობას, როცა მას, როგორც მეტაფორას, ისე შეხედავს. ლექსებითაც მხოლოდ იმის თქმა სურს, რომ თუმცა წარმავალია და ჭკნობადი ყოველი, მაგრამ, იმავე დროს, პოეტური და მარადიული, რადგან ღვთაებრივის ნიშნით არის იდუმალ აღბეჭდილი.
1995
დაბეჭდილია მაია ჯალიაშვილის წიგნში ''სიცოცხლის საიდუმლო'', თბ. 2006
No comments:
Post a Comment