საავტორო უფლება დაცულია
მაია ჯალიაშვილი
ქართული პოეზიის დენდები _ცისფერყანწელები
`სამშობლოს ჯვარზე პოეზიით დალურსმულები~_ნიკოლო მიწიშვილის ეს მეტაფორა საოცარი სიცხადითა და ვნებით გამოხატავს ცისფერყანწელთა პოეტური ორდენის არსსა და მიზანს. საქართველოში დიდ ხანს მზადდებოდა პირობები, რათა 1916 წ. გაშლილიყო ქართული პოეზიის სრულიად ახალი, ერთი შეხედვით, უცხო თესლიდან აღმოცენებული მშვენიერი ცისფერი ყვავილი „ცისფერი ყანწებისა“. უფრო გვიან კი, 1924 წ. გაზ. „ბარრიკადში“ ტიციან ტაბიძე ამაყად აცხადებდა: „დარჩენა ხსენება იმ ორდენისა, რომელსაც შეადგენს 13 კაცი და ისტორიული ანალოგიით, როგორც ცამეტმა ასირიელმა მამებმა საქართველოში დასთესეს ორთოდოქსი ქრისტიანობა, ისე ცისფერყანწელებმა ნამდვილი პოეზია“. ჭეშმარიტად ახდა პოეტის წინასწარმეტყველება.
ცისფერყანწელთა პოეტური ორდენის რაინდები, „ცისფერი ძმობის“ წევრები, იღვწოდნენ ქართული პოეტური სიტყვის აღორძინებისა და განახლებისათვის, საქართველოს სულიერი კულტურის გამდიდრება-გამრავალფეროვნებისთვის, რაც, მათი აზრით, საფუძვლად უნდა დასდებოდა ქართველი ერის მომავალ სიმტკიცეს, ერთიანობას, სახელმწიფოებრივ დამოუკიდებლობას.
პოეზიაში სამყაროს პოეტური ათვისების ახალი ფორმების დაძებნა, ევროპული სიმბოლისტური სკოლის პრინციპების გათავსება, ჭეშმარიტი ლექსისკენ მიბრუნება მხატვრული ფორმის, რითმის, რიტმის, სახეების თვალსაზრისით; ქართული კულტურის „ევროპის რადიუსით“ გამართვა, პოეზიის ოქროს ხანისათვის პირობების მომზადება, ცისფერყანწელების, ე.ი. ქართული სიმბოლისტური სკოლის თეორიული საყრდენების შექმნა და მისი პრაქტიკულ-სახეობრივი ხორცშესხმა პოეზიასა თუ პროზაში; ერთიანი ქართული კულტურის აღმავლობა, ერთი სიტყვით, მხატვრული შემოქმედების დიდი გარდატეხა; უმთავრესად კი მაინც პოეტის, როგორც იდუმალ კოსმიურ სამყაროსთან ორგანულად წილნაყარი არსების, როგორც მისტიკური ქვეყნის დემიურგის, „ქიმერების აშორდიის“ როლის აღდგენა და წინ წამოწევა – ეს იყო „ცისფერი ძმობის“ შემოქმედებისა და მოღვაწეობის უპირველესი საფიქრალი.
ცისფერყანწელები თავიანთ თავს სიმბოლისტებს უწოდებდნენ და თეორიული წერილებით, მანიფესტებითა თუ მხატვრული შემოქმედებით ცდილობდნენ ამ ახალი სკოლის დანიშნულების გამართლებას. მანამდე საქართველოში არ არსებობდა ლიტერატურული სკოლა, როგორც ასეთი – თავისი პროგრამით, მანიფესტით, პლატფორმით... ცისფერყანწელებს ყოველივე ეს ჰქონდათ.
ისინი არ უარყოფდნენ, რომ სიმბოლიზმი უცხოეთიდან შემოვიდა, მაგრამ ამტკიცებდნენ, რომ ჩვენში მზად იყო ნიადაგი მოდერნიზმისათვის, რომლის ერთ ძლიერ შენაკადს სწორედ სიმბოლიზმი წარმოადგენდა. ამას ყანწელები ხსნიდნენ, უპირველეს ყოვლისა, ქართველი ხალხის აქტიორული სულით. სიმბოლიზმი, მათი აზრით, იყო ფილოსოფია ნიღბისა. ეს აქსესუარი კი ქართველ ხალხს ორგანულად ჰქონდა შეთვისებული, „მას უყვარდა თეატრალიზაცია ცხოვრების“ (ტიციან ტაბიძე). პოეტები დიდი ხანია მიხვდნენ, რომ სამყაროს უცნობი ნიღაბი ჰქონდა აფარებული. სიმბოლისტური პოეზია მათ „ქვეყნის პირობითობას“ ნათლად შეაგრძნობინებდა და უღვიძებდა სურვილს „მახინჯი ნიღაბი გადაეხადათ მისი უთქმელი ზედაპირისათვის“ (სანდრო ცირეკიძე) და სამყაროსა თუ ადამიანური ყოფის უხილავ სიღრმეებს ჩასწვდომოდნენ.
ახალი სკოლის გამოჩენას არაერთგვაროვნად შეხვდა მაშინდელი საზოგადოება. კიტა აბაშიძეს უთქვამს: „ჩვენს ლიტერატურაში ახალი მიმართულება გაჩნდა, რომელსაც საზოგადოების უმრავლესობა გულისწყრომით შეხვდა, მაგრამ ასეთია ყოველი ჭეშმარიტად ახალი მიმართულების ბედი; ილიასა და აკაკის სარბიელზე გამოსვლასაც ხომ ასევე შეხვდა მაშინდელი საზოგადოებაო“. მანვე შეაქო და შეათამამა „მეამბოხე“ პოეტები.
1859 წელს ვიქტორ ჰიუგოს მიუწერია „პროტესტანტ“ ბოდლერისთვის: „...რას აკეთებთ თქვენ, პირადად, როცა ესოდენ საოცარ ლექსებს წერთ, იმდაგვარს, როგორიცაა „მშვიდი მოხუცი“ და „დედაბერი“. თქვენ ამდიდრებთ ხელოვნების ცის თაღს ახალი, მიცვალებულივით უფერული სხივით, თქვენ ჯერ განუცდელ ჟრჟოლას იწვევთ“. ეს სიტყვები ახალი პოეზიის მიღებას ნიშნავდა, თუმცა დიდი მწერალი „ორიგინალური“ შემოქმედის ბევრ პოეტურ პრინციპსა თუ შეხედულებას არ იზიარებდა.
ცისფერყანწელები დამოუკიდებელ საქართველოზე ოცნებობდნენ. ისინი სიხარულით შეხვდნენ 1918 წლის 26 მაისს და ტკივილით განიცადეს 1921 წლის ანექსია. შალვა აფხაიძე წერდა 1919 წელს: „საქართველომ ნახა თავისი თავი და პოლიტიკურ აღორძინებასთან ერთად დაიწყო ქართული ხელოვნების რენესანსი“.
ა. ჯორჯაძისა და კ. აბაშიძის პოლიტიკურ იდეალებთან სიახლოვე ააშკარავებს ცისფერყანწელთა ჭეშმარიტ მამულიშვილობას. მათ მძლავრად ჰქონდათ გადგმული ფესვები მშობლიურ მიწაში და ყოველგვარი პოეტური სიახლე ისევ და ისევ ქვეყნის სულიერი თუ ფიზიკური აღორძინებისთვის სურდათ. უდიდესი ტკივილით ჟღერს ტიციან ტაბიძის სტრიქონები: „მე-19 საუკუნის დასაწყისში ხდება უკანასკნელი ტეხილი ქართული პოლიტიკური ცხოვრებისა, რომელმაც განსაზღვრა მთელი შემდეგი ყოფნა. საქართველომ დაკარგა თავისი სახე, როგორც სახელმწიფომ. ამ დღიდან ყოველი დღე თითო ლურსმანს უმატებს მის კუბოს. თანდათან მტკიცება რუსეთის გავლენა ქართულ სამოქალაქო ცხოვრებაზე. ძველი ქართული სული მძლავრობს, მაგრამ აღდგომის მაგიერ იფერფლება“. ეს იწვევდა მათ ნაღველსა და უნუგეშობას, მაგრამ იმედის ნაპერწკალი არ ქრებოდა და სულის შებერვას ელოდა, რომ აალებულიყო. გიორგი ლეონიძე წინასწარმეტყველებდა: „ბედისწერით ივნო საქართველო და დღეს მზევდება თავისუფლებით, უსათუოდ სულიც დაუბრუნდება საკუთარ სხეულს, როგორც ნაზამთრალი მერცხალი გაზაფხულიან სამშობლოს“.
საქართველოს მესიანიზმს ქადაგებენ ცისფერყანწელები. მათ გაიზიარეს ა. ჯორჯაძის ესთეტიკური შეხედულებანიც. მისი „მშვენიერი ტყუილი“,_ შემოქმედების მეთოდი, ასახავდა მარადიულობასა და უსაზღვროებას. ტ. ტაბიძის აზრით, ა. ჯორჯაძეს შესაძლებლად მიაჩნდა, რომ ხელოვნება სძლევდა ეროვნულ პარტიკულარიზმს და რეალურ ცხოვრებას ოცნებითა და სიცრუით შეავსებდა.
1918 წლის 26 მაისს იზეიმა საქართველომ დიდი ხნის ნანატრი თავისუფლება. „ცისფერი ყანწები“, როგორც ლიტერატურული სკოლა, უკვე ორი წელია არსებობდა. ეს იყო მისი აყვავების წლებიც. შალვა აფხაიძე წერდა: „განთავისუფლებულ საქართველოში ხელოვნების რენესანსის სათავე ახალმა სკოლამ – სიმბოლიზმმა დაიკავა ხელში. იგი სხვა გზას ვერ აირჩევდა“. ყანწელები თვლიდნენ, რომ როგორც რუსთაველის „მოწყვეტილმა“ სიტყვამ დააგვირგვინა უნივერსალური საქართველო, ასევე გვირგვინით უნდა შეემკო იგი ახალ სკოლას – სიმბოლიზმს. მას უნდა გაეცხოველებინა მდიდარი ფერები, სურნელოვანი ხმები, წინათ უცნობი განცდები აესახა – ამისათვის კი შეექმნა ახალი სიტყვები, გაეხალისებინა ძველი, ობით დაფარული თუ დაჟანგული. სიმბოლიზმს უნდა აემაღლებინა ქართული ენის ემოციური მნიშვნელობა.
ყანწელებს სწამდათ, რომ სიმბოლიზმს ბევრი კარგი რამის მოტანა შეეძლო ქართველი ერისთვის. მათ სურდათ, რომ საქართველო გადაექციათ უსაზღვრო მეოცნებე „ქალაქად“. ოცნებადაკარგული ხალხისთვის ესწავლებინათ განწმენდილი გზა მომავლის ცისფერი ტაძრისაკენ, ედიდებინათ მშვენიერება, თავისუფლება, აეღორძინებინათ რაინდობა და სიჭაბუკე, შეექმნათ ახალი, გაბედული, ზოგჯერ გაუგებარი და უცნაური სიტყვები... აემაღლებინათ ქართველი ერი, დავიწყებული, მაგრამ დიდების ღირსი და გაეოცებინათ ქვეყნიერება... (პ.იაშვილი. „პირველთქმა“). იყო ამ პროგრამაში ბევრი რამ უცხო ძველებისთვის, რომლებიც ვერ იწამებდნენ „მეხურ მისტერიებს“, „ორგიას“, ბოჰემას, ვერ მიხვდებოდნენ დამსხვრევის მშვენიერებასა და იდუმალებას. თავის დროზე შარლ ბოდლერიც წერდა ერთ ლექსში: „არის ჩვენში სილამაზე, რომელიც უცხოა ძველებისთვის“.
გრიგოლ რობაქიძე 1916 წელს წერდა: „საქართველოს რენესანსი დაიწყო, წარმოვთქვი ერთხელ და ამ სიტყვების სიმართლეს დღითი დღე ვგრძნობ. მაგრამ რენესანსი ჯერ კიდევ ქაოსისა და ფორმის ბრძოლაში აშკარავდება და კიდევ დროა საჭირო, რომ ფორმამ სძლიოს სავსებით ქაოსსა. ეს ფიქრები მებადება, როცა შევსცქერი უახლესი ხელოვნების ზრდას“.
გრიგოლ რობაქიძე იყო ცისფერყანწელების უპირველესი მოძღვარი და მეტრი_ფრიად განსწავლული, მაღალი ინტელექტის, დახვეწილი გემოვნების, დასავლეთისა და აღმოსავლეთის კულტურებს ნაზიარები, უკეთილშობილესი ბუნების კაცი. სწორედ მისმა ლექციებმა ნიცშესა თუ ფრანგულ პოეზიაზე მოუმზადა ნიადაგი ქუთაისელი ახალგაზრდების „ამბოხს“.
„სიმბოლიზმი ჩვენში შემოიტანა გრიგოლ რობაქიძემ. ბატონ რობაქიძეზე არ გამართლდა საერთო დებულება, რომ ყოველ ნოვატორს წინ ეღობება გაუგებრობის გალავანი. იმას არაფრად დასჯდომია ძველ ღირებულებათა გადაფასების კადნიერება, ახალ ძიებათა ფეირვერკების გასროლა“, _ წერდა ტიციან ტაბიძე. იგი გრიგოლ რობაქიძეს სიმბოლიზმის პირველ მოციქულს და მოდერნიზმის სხარების სიტყვიერად მქადაგებელს უწოდებდა: „გრიგოლ რობაქიძის აქაფებული სიტყვა, აღმაფრენი ფანტაზია, თვალისმომჭრელი სახეები ძვირფასი მოგონებაა ჩვენი ახალგაზრდობისა. პირველად იმან შეგვახედა იოჰანაანის მოჭრილ თავს, პირველად იმან მოგვასმენინა ნიცშეს მწვალებელი სიტყვა“. ტიციანის აზრით, საქართველოში პირველმა სწორედ გრიგოლ რობაქიძემ დაწერა სიმბოლისტური ლექსები.
თვითონ გრიგოლ რობაქიძის წერილებიდანაც ჩანს, თუ რა დიდი ღვაწლი მიუძღოდა მას ქართული სიმბოლისტური სკოლის შექმნაში. 1918 წ. იგი წერდა: „პოეტური სიტყვისა თუ ესთეტიკური ცდების სფეროში ჩემი ლიტერატურული გზა იმით აღინიშნა, რომ მე ქართველი ხალხის ცნობიერებაში შემოვიტანე ევროპაში ჩამოყალიბებული და რუსეთში გართულებული სიმბოლისტური მსოფლშეგრძნება. მე ყოველთვის იმ მსოფლგანცდას ვემხრობოდი, რომ აღმოსავლეთი ევროპულ დასავლეთზე უფრო სიმბოლურია და ვფიქრობდი იმთავითვე, რომ საქართველო, როგორც ერთგვარი ნატეხი აღმოსავლეთისა, ბოლომდე განსაზღვრული შეიძლება იყოს მხოლოდ და მხოლოდ სიმბოლიზმის ხაზებში. ამის დადასტურებას მე ვპოულობდი რუსთაველის მხატვრულ ფენომენში, რომლის გენია, ჭეშმარიტად, ქართული მხატვრული სიტყვის ამოუწურავ პოტენციას წარმოადგენს. აქედან ჩემი წმინდა მხატვრული ხასიათის ამოცანა იყო ევროპული სიმბოლიზმის ტექნიკით, _ ამ სიტყვას განსაკუთრებული მნიშვნელობით ვხმარობ, _ ქართული აღმოსავლეთის სიღრმისეული წვდომის შემოქმედებითად განსახიერება“.
ცისფერყანწელთა სკოლის მიზანი იყო სიმბოლოების საშუალებით იდუმალი, უხილავი სამყაროს წვდომა (ადამიანის შინაგანი სამყარო, მიღმა სამყარო, საგანთა და მოვლენათა ნოუმენები), ამასთანავე, მათი ამოცანა იყო _ „სილა გაეწნათ“ პოეზიაში გაბატონებული რუტინის, ფილისტერობისა და ესთეტიკური ბარბაროსობისთვის. სული შთაებერათ ქართული სიტყვის - „გადამწვარი მუგუზლისთვის“ _ და ათონელი მთაწმინდელების დარად თავგამოდებული მუშაკობით გადაერჩინათ გიორგი მერჩულისა და რუსთაველის ნალოლიევებ-ნასათუთევი სიტყვები. ქართული კულტურისთვის ისე ვებრძოდით ლიტერატურულ ფეოდალიზმს, როგორც გიორგი სააკაძეო, _ წერდა ტიციან ტაბიძე. როგორც გ. მერკვილაძე შენიშნავს, ამ დროს ქართული ლექსის განახლების პროცესი უკვე დაწყებული იყო გალაკტიონ ტაბიძის, იოსებ გრიშაშვილის, ალექსანდრე აბაშელის და სხვათა შემოქმედებაში, მაგრამ „ცისფერყანწელებმა სცადეს მისთვის უფრო გამძაფრებული ხასიათი მიეცათ, გარკვეულ ესთეტიკურ-ვერსიფიკატორული სკოლის ფარგლებში მოექციათ იგი“.
სიმბოლისტების პრობლემები შეეხებოდა უმთავრესად ხელოვნების, მორალის, რელიგიის სფეროს. როცა ერთხელ მალარმესთვის უთხოვიათ აზრი გამოეთქვა ფრანგებისა და გერმანელების დაახლოებაზე, რომელიც მაშინ უნდა მომხდარიყო, პოეტს „აპოლიტიკურად“ უპასუხნია: „ჩემთვის საკმარისია ის, რომ ბოდლერი ითარგმნება გერმანულ ენაზე და ვაგნერს ტაშს უკრავენ პარიზშიო“. ყანწელებისთვის არც ისე უცხოა პოლიტიკა, რადგან ისინი საქართველოს ხვალინდელი დღის იმედით სულდგმულობდნენ და მათ წერილებსა თუ მხატვრულ შემკოქმედებაში ხშირად იელვებდა ამგვარი საკითხები. თუმცა ისინი, მაინც, უპირველეს ყოვლისა, ქართულ სიტყვას „ასალაშინებდნენ“ და მის ესთეტიკურ ფასეულობას აღადგენდნენ. მართალია, ფრანგული სიმბოლისტური სკოლა უკვე აღარ არსებობდა, როცა ასპარეზზე ყანწელები გამოვიდნენ, მაგრამ ისინი მაინც იმ პირველწყაროებს ეწაფებოდნენ, თარგმნიდნენ და ითავსებდნენ შარლ ბოდლერს, სტეფან მალარმეს, პოლ ვერლენს, არტურ რემბოს... ტიციან ტაბიძე წერდა: „ნაციონალური აპერცეპციის ძალით ერი ითვისებს იმას, რასაც იმასთან ახლობელი კავშირი აქვს“. მისივე აზრით, მომავალ დიდ ქართველ შემოქმედში უნდა „შეერთებულიყო“ რუსთაველი და მალარმე. რუსთაველს იგი იაზრებდა, როგორც ქართული კულტურის ტრადიციას, მალარმეს კი – ევროპისას.
ფრანგი ლიტერატორი რემი დე გურმონი მიიჩნევდა, რომ სიმბოლისტური სკოლის ძირითადი პრინციპები იყო: ა) ინივიდუალიზმი, ბ) შემოქმედების თავისუფლება, გ) დასწავლილი ფორმულების უარყოფა, დ) ანტინატურალიზმი, ე) ლტოლვა ყოველივე არაჩვეულებრივისადმი, უცნაურისადმიც კი, ვ) იდეალიზმი, ზ) სოციალური ფაქტების უგულებელყოფა, თ) მხოლოდ იმ ხაზების გადმოცემა, რომელიც ერთ ადამიანს მეორისგან განასხვავებს, ი) საგნებსა და მოვლენებში არსებითის დაჭერა და გადმოცემა.
ცისფერყანწელები იღებდნენ ამ განმარტებას ზოგადად და თავიანთ წერილებში უფრო შლიდნენ და აზუსტებდნენ ზოგიერთ პუნქტს. ისინი ცდილობდნენ, მოეძებნათ სამყაროს „ათვისების“ ახალი ფორმები. ტიციან ტაბიძე შენიშნავდა ერთ წერილში არსებით საკითხს: „სიმბოლიზმის, როგორც პრიმატი „როგორის რაზე“ _ გაუგებრობაა. ამგვარი დასმა საკითხის მიუღებელია, რადგან იგი გულისხმობს განცალკევებას იქ, სადაც კონკრეტულად არსებობს მხოლოდ ერთიანობა, მაგრამ ფორმას უნდა მიექცეს დიდი ყურადღება“. მისი აზრით. სიტყვამ დიდი ხანია დაკარგა ღირებულება და გადაფასდა. ამას კი პირველმა ყურადღება გრიგოლ რობაქიძემ და არჩილ ჯორჯაძემ მიაქციეს.
„იყო თუ არა ქართული სიმბოლიზმი? _ კითხულობდა გურამ ასათიანი და იქვე პასუხობდა: _ რასაკვირველია, იყო. საწინააღმდეგოს მტკიცება მე პირადად კადნიერებად მიმაჩნია, ვინაიდან ასეთი მტკიცება ეჭვის ქვეშ აყენებს იმ ლიტერატურული მემკვიდრეობის სერიოზულობას რაც, კერძოდ, ცისფერყანწელებმა დაგვიტოვეს“.
„ცისფერი ყანწები“ წლების განმავლობაში გმირულად ეწეოდა მძიმე ჯვარს პოეზიის გოლგოთაზე. ტიციან ტაბიძე წერდა ერთგან, ყანწელები უფრო მეტს ფიქრობდნენ თავიანთ სახელზე, ვიდრე აკაკი წერეთელი „თორნიკე ერისთავის“ დაწერაზეო. მისი აზრით, მათი ძმობა იყო მისტიკური და მის კონსტიტუციას მხოლოდ სიკვდილი დაწერდა. სიკვდილი კი, მართლაც, დიდი გულმოდგინებით წერდა ამ ისტორიას... ნინო ტაბიძე იხსენებდა: „როცა თბილისში გამოვიდა სერგეი ესენინის ლექსების წიგნი, ერთი ეგზემპლარი მე მაჩუქა, გაიჭრა თითი და ფურცელზე თავისი სისხლით წააწერა: „გიყვარდე მე და გიყვარდეს „ცისფერი ყანწებიო“. თითქოს ეს გენიოსი პოეტიც გრძნობდა ამ „სისხლიან“ ისტორიას“.
ცისფერი, პირველქმნილი ფერი, ამაღლებულის სიმბოლოა. „ცისფერი ყანწები“ პოეზიის ალეგორიაა. მისი საშუალებით ჩვენს პოეტებს განეხვნებოდათ იდუმალების კარიბჭენი და მარადიულსა და მიღმიურს მიეახლებოდნენ, კოსმიური მუსიკითა და მშვენიერებით ივსებოდნენ („სტიროდა სული ცისფერ ღვინოებს“ - გალაკტიონი). „ცისფერ ყანწებად“ შეიძლება თვითონ პოეტებიც მოვიაზროთ, მათი სხეულები – ყანწები – ივსება ზეციური სასმელით – ცისფერით – პოეზიით და ისინი სიმბოლოების საშუალებით სამყაროს ჭეშმარიტებას, მის ღვთაებრივ არსს ეზიარებიან. ისინი ხომ თავს თვლიდნენ გამორჩეულებად, ზეციური ნადიმის მონაწილეებად, რომელთაც ხელეწიფებოდათ ცისფერი ყანწებით იმგვარი „დათრობა“, როცა მუზები ხდებიან სახილველ და იდუმალება საცნაურ.
როგორც თ. ვასაძე აღნიშნავს, სიმბოლიზმის სკოლამ ცისფერყანწელებს სინამდვილის პირველაღმომჩენთა, პირველმხილველთა ხედვის სიხალასე მისცა~.
ცისფერყანწელები უკმაყოფილონი იყვნენ საკუთარი თავით. ამის მიზეზიც ჰქონდათ. ასპარეზი ევიწროებოდათ და ფონის უქონლობას უჩიოდნენ. „ერთი მხრივ იმან, რომ ყანწელებს უხდებოდათ არა თავისი საქმის კეთება, მეორე მხრივ, სამოქალაქო ომის ცეცხლმა და რევოლუციამ, რომელმაც მოუსწრო საქართველოში ამ პოეტების შემოქმედების დაწყებისას და ამასთან ეს რევოლუცია ორგანულად არ იყო გამოტანჯული ქართველი ხალხისგან, არამედ მოვიდა ფოსტით პეტროგრადიდან (რაც ამჩნევია პროლეტარ-დემოკრატ პოეტებსაც) და აგრეთვე ქართულმა სამხრეთის ბუნებამ, რომელიც აკანონებს ზარმაცობას და უფრო მწვავედ აყენებს სიცოცხლის პრობლემას, გამოიწვია ის, რომ ყანწელებს არ უთქვამთ საჯაროდ თავისი სიტყვა, როგორც ამისთვის იყვნენ მოწოდებულნი“ (ტიციან ტაბიძე).
მიუხედავად ამისა, მათ შეძლეს მშვენიერი ნაწარმოებების შექმნა და „სიმბოლისტურ სკოლასაც“ გააძლებინეს ამ „გაუსაძლის“ ქვეყანაში. ყანწელები ქვეყნიერებას აღიქვამდნენ, როგორც ესთეტიკურ ფენომენს, როგორც სიმბოლოს, რომელიც მოითხოვდა შთაგონებულ გამოცნობას, ბუნება მათთვის ტაძარი იყო, სადაც ყოველი მხრიდან იყურებოდნენ სიმბოლოები (ვალერიან გაფრინდაშვილი). ეს იყო სრულიად ახლებური მიდგომა სამყაროსადმი. ყველაფერი გარშემო სიმბოლურად იქნა მოაზრებული. ყოფნა-არყოფნის, ცხოვრების აზრის და სხვა მარადიული კითხვებიც ახლებურად გახმიანდა. პიროვნების სამყაროსთან მიმართების ახალი წახნაგები გამოჩნდა.
ყანწელებს თავიდანვე მოაზრებული ჰქონდათ თავიანთი ლიტერატურული მოღვაწეობის მიზნები და ამოცანები. მათ ორიგინალური აზრები, მეამბოხე წარმოდგენები `შეკრიბეს~ და გააერთიანეს „სკოლაში“. მართალია, მათ ჰქონდათ უკვე ფრანგი „წინაპრებისა“ და რუსი „მეგობრების“ გამოცდილება, მაგრამ მათი გამოსვლის სიძნელეს ეს არ ამცირებდა. ამ სკოლის წარმომადგენლობა ნიშნავდა არა მხოლოდ საერთო პრინციპების საფუძველზე აზროვნებას, არამედ საერთოდ ცხოვრებას (აქედან ყანწელების საოცარი სიყვარული და პატივისცემა ერთმანეთისადმი, ამას „მტრებიც“ აღნიშნავდნენ ყოველთვის). სწორად შენიშნავს გურამ ბენაშვილი, რომ „ცისფერყანწელები უფრო ხშირად შინაგანი შთაგონებით ქმნილი პოეტურ მეტიდაციებს, წინაპართაგან მომდინარე მარადიულ ინერციას დიდი სულიერი გაწვალების ფასად ეუფლებოდნენ, რათა ჯერ კიდევ ბოლომდე გაუცნობიერებელი სიახლეებისთვის მიეცათ გზა, ესეც მათი გმირობა იყო და არა ნაკლი. რაც შეეხება ყველასთვის თვალშისაცემ მათ შემოქმედებითსა და პიროვნულ „ექსცესებს“, ეს უფრო მათი საკუთარი „სხეულის წერტილის“ სივრცეში დამკვიდრების ცდას წარმოადგენდა, ვიდრე მშვიდი შემოქმედებითი გონის ნაყოფს“.
შესაძლოა, ახალი პოეტური სკოლა იყო ხელოვნური, მაგრამ თავისთავად სამყაროსგან რაიმეს გამოყოფა, სულერთია ეს იქნება მატერიალურ თუ სულიერ სფეროში, ხელოვნურობას ვერ დააღწევს თავს. სკოლის შექმნა უკვე გულისხმობდა ამას. მთავარია, რომ ცისფერყანწელებმა მოძებნეს, შეარჩიეს, გამოიგონეს, შეთხზეს, ჩამოაყალიბეს თავიანთი აზროვნებისა და ცხოვრების ორიგინალური სტილი და მას უწოდეს „სიმბოლისტური“. საქართველო ამ დროს ისეთივე ქაოტური ცხოვრებით ცხოვრობდა, როგორც მთელი ევროპა. მძვინვარებდა პირველი მსოფლიო ომი. დამთავრებული იყო „დიდი ეპოქა“. როგორც გალაკტიონმა თქვა. იბადებოდა ახალი. რევოლუცია მოდიოდა ნგრევით. აქ უკვე მნიშვნელობა არ ჰქონდა ნგრევის შედეგს, მთავარი თვით ნგრევის პროცესი იყო, რომელიც სულიერ სამყაროში უდიდეს ძვრებს იწვევდა. „ევროპის ქარი“ საქართველოში ძალუმად უბერავდა, ხშირად რუსეთის ტრამალებით დამტვერილი, ზოგი პირდაპირ გადმოქროლილი. ქუთაისში განგებით თავს იყრიან ახალგაზრდები, რომელთაც მძლავრად აქვთ ეს ჰაერი შესუნთქული. პაოლო იაშვილი, ტიციან ტაბიძე, ვალერიან გაფრინდაშვილი, სანდრო ცირეკიძე, კოლაუ ნადირაძე, ალი არსენიშვილი, შალვა აფხაიძე, ნიკოლო მიწიშვილი, სერგო კლდიაშვილი, ლელი ჯაფარიძე... შემდეგ ამ ჯგუფს შეუერთდნენ: შალვა კარმელი, გიიონ საგანელი, ივანე ყიფიანი, რაჟდენ გვეტაძე, გიორგი ლეონიძე... ზოგი რუსეთში, ზოგი უცხოეთში განსწავლული, ბავშვობიდანვე გატაცებული ლიტერატურით. ბუნებრივი ნიჭი, სიახლის წყურვილი, ევროპის მაჯისცემა მათში საოცარ ძვრებს იწვევს. ნაპერწკლებზე კი ნავთს ასხამს გრიგოლ რობაქიძე და ხანძარი ჩნდება ქართულ პოეზიაში. ახალგაზრდა პოეტებს ეუფლებათ ექსპერიმენტების, ორიგინალური მხატვრული აზროვნების ძიების სურვილი. ლექციები გრიგოლ რობაქიძისა – იხსნება გზა, ჩნდება ნათელი გამოსავალი... „ვულკანი“ უნდა ამოიფრქვას გარდაუვალად. შესაძლოა დაპირისპირება ძველ სამყაროსთან, ძველ ლიტერატურასთან... ამ დროს უკვე დიდი ხანია დაწერილია ჟან მორეასის მანიფესტი, საფრანგეთში დაივიწყეს სიმბოლისტთა კოშმარული ხილვები, რუსეთი აღარ ბობოქრობს ბრიუსოვისა და ბელის „გამოხდომებზე“... ქუთაისელი პოეტები გრძნობენ, რომ მათი შინაგანი განწყობილება, მისწრაფებები ყველაზე უკეთ სიმბოლიზმის ჩარჩოებში ეტევა. იმისთვის, რომ თვით სკოლის სახელწოდებაც ორიგინალური ყოფილიყო, ირქმევენ „ცისფერ ყანწებს“... ვალერიან გაფრინდაშვილი იტყვის შემდეგ: „ჩვენ გავიზარდეთ ტიუტჩევზე, ვაჟასა და ბოდლერზე“. მრავლისმეტყველი ფრაზაა.
როგორც ლალი ავალიანი სამართლიანად შენიშნავს: „სიმბოლიზმმა გადახედა წარსულის მემკვიდრეობას, მაგრამ ვერ მოირგო მისი „ჟანგიანი ჯავშანი“: ახალი ფორმების ძიებამ ის მიიყვანა „ფასეულობათა გადაფასებამდე“. რაც, აგრეთვე დასავლეთ ევროპისა და რუსული სიმბოლიზმის, ძირითად ტენდენციასაც წარმოადგენდა“.
სიმბოლიზმმა, როგორც სხვა ქვეყნებში, ასევე საქართველოშიც გარკვეული ეპოქა შექმნა. სანდრო ცირეკიძის მიერ თარგმნილ სტეფან მალარმეს ერთ პატარა მოთხრობაში, რომელსაც „მომავლის ფენომენი“ ჰქვია, შევხვდით ისეთ სტრიქონებს, რომლებიც შეიძლება ახლა უკვე ისტორიად ქცეული ქართული სიმბოლისტური მწერლობის მიმართ გავიმეოროთ: „როდესაც ყველა მოიჯერებდა გულს უკვე დაწყევლილ კეთილშობილ არსების ცქერით, ზოგი გაბრუნდებოდა გულგრილად, რადგან ვერ გაიგებდა, სხვები გულდაწყვეტილნი, ცრემლიანი წამწამებით მორჩილად გახედავდნენ ერთმანეთს. მაშინ, როდესაც ამ დროთა პოეტები იგრძნობენ მათი დამქრალი თვალების ახალ ანთებას და მკრთალი დიდების წუთს ეწვევათ რიტმი და მთვრალი ტვინით მიიჩქარიან ლამპასთან, რომ თავდავიწყებით იცხოვრონ ეპოქაში, რომელიც ემსახურებოდა სილამაზეს“.
მართლაც, უპირველეს ყოვლისა, სილამაზის მსახურნი იყვნენ ცისფერყანწელები.
ცისფერყანწელთა შემოქმედება გაჟღენთილია არტისტული მანერებით, რომანტიკული პოზებით, ორიგინალური და უჩვეულო წარმოსახვებით, რაც მათ გამოყოფს, გამოარჩევს და გამოაცალკევებს ქართველ მგოსანთა კრებულიდან. მათი პოეზია შერწყმული იყო მათსავე პირად ცხოვრებასთან, ყოფით ურთიერთობებთან. ისინი მთელი არსებით წარმოადგენდნენ საოცარ ნაზავს პოეტურობისა და დენდიზმისას, ამიტომ მათი ნაწარმოებები აღბეჭდილი იყო უცხო ანდამატით, რომელსაც შეიძლება პოეტური დენდიზმი ვუწოდოთ.
ტიციან ტაბიძე თავის „ავტოპორტრეტში“ აცხადებს:
`აზიურ ხალათში, ვით ფაშა ეფენდი,
ვოცნებობ ბაღდადზე მოღლილი დენდი,
ვფურცლავ მალარმეს „დივიგაციონს“.
„უაილიდის პროფილიანი“ ცისფერთვალა პოეტი დენდია, რომელიც გულგრილად უყურებს ირგვლივ ყოველივეს, რადგან მას თავისი, მხოლოდ მისთვის არსებული, განსაკუთრებული სამყარო აქვს, სადაც მის მიერ შექმნილი გმირები, ლანდები სახლობენ. აგრეთვე ისინიც, რომლებიც კლასიკური თუ უახლესი ლიტერატურიდან მისთვის საყვარელ პოეტურ სახეებს წარმოადგენენ.
დენდობა დამახასიათებელი იყო ფრანგის სიმბოლისტებისთვის. ისინი, უპირველესად, პროტესტანტები იყვნენ და ამ გზითაც გამოხატავდნენ საზოგადოებასთან დაპირისპირებას. განსაკუთრებით ცნობილია შარლ ბოდლერის დენდიზმი, რაშიც ის ხედავდა თავის ესთეტიკურ იდეალს.
შარლ ბოდლერი მეტრი იყო არა მხოლოდ ფრანგი, არამედ ქართველი სიმბოლისტებისთვისაც. მისი აზრები, შეხედულებები, პოეზია წარმოადგენდნა მათთვის შთაგონების წყაროსა და კანონიკას. ვალერიან გაფრინდაშვილი: „ჩემს წინ ბოდლერი გადაშლილი, ვით სახარება“. ან კიდევ, ტიციან ტაბიძე: „ბესიკის ბაღში ვრგავ ბოდლერის ბოროტ ყვავილებს“.
თანამედროვეთა გადმოცემით, შარლ ბოდლერის ქცევა ხშირად ჟონგლიორობას წააგავდა. იცვამდა ძალზე ყურადღების მისაქცევ კოსტიუმებს, უყვარდა პარადოქსები, მუდამ აფორისტულად გამოთქვამდა აზრებს და ყოველთვის საზოგადოების საწინააღმდეგო შეხედულებები ჰქონდა. იქცეოდა აქტიორივით. ერთხელ სტუმრად მწვანედ შეღებილი თმებითაც კი მისულა. თაყვანს სცემდა ყოველივეს ხელოვნურს. ეს იყო მისი ცხოვრებისა და შემოქმედების პრინციპი. როცა ერთხელ მისთვის უკითხავთ, თუ მოსწონდა ერთი ქალის თმები, მას უპასუხნია, მომეწონებოდა, პარიკი რომ ყოფილიყო, მაგრამ თმები ბუნებრივია და ეს საშინელებააო. ეს იყო, რა თქმა უნდა, მისი პოზა, რომლითაც ის გამოირჩეოდა საზოგადოებისაგან.
შარლ ბოდლერის მიერ ხელოვნების ბუნებაზე მაღლა დაყენება ახალი პოეტური სკოლის ერთ-ერთ პრინციპად იქცა. ამიტომ შემოიჭრა პოეზიაში ქალაქური „ლანდშაფტები“ _ მცენარეთა, მთების, ზღვების ნაცვლად ქუჩები, ასფალტი, ოთახი, სარკე. ბოდლერს ერთ საუბარში უთქვამს: „მე ვინატრებდი წითლად შეღებილ მდელოებს, ლურჯად შეღებილ ხეებს“. შემდეგ არტურ რემბო ასეთ მდელოებზე ლექსებს დაწერს, XX ს-ის მხატვრები მათ დახატავენ. ქანდაკება ბოდლერისთვის მეტს ნიშნავდა, ვიდრე ცოცხალი სხეული, ტყის დეკორაცია – ვიდრე ბუნებრივი ტყე.
სიმბოლისტი პოეტები, უპირველესად, ცდილობდნენ ადამიანის შინაგანი საყაროს პეიზაჟების შექმნას.
პოეტური დენდიზმის ძირითადი პრინციპები ასე შეიძლება გამოიკვეთოს:
1. ხელოვნურობის პრიმატი (მხატვრულ შემოქმედებასა და ცხოვრებაში).
2. ორიგინალურობა (შემოქმედებაში, ცხოვრებაში, ჩაცმაში, ქცევაში და საერთოდ ყველაფერში).
3. საკუთარი „მე“-ს გამორჩეულობის განსაკუთრებული შეგრძნება.
4. პოეტური ნიღბების სიყვარული (სხვადყოფნის მისტერიით საკუთარი შინაგანი სამყაროს წვდომა).
5. ბოჰემა.
6. სიმახინჯის ესთეტიზება და სხვ.
ცისფერყანწელების შემოქმედების გაცნობისას თუ შეცნობისას უნდა გავითვალისწინოთ ეს პრინციპები, სხვაგვარად სრულყოფილად ვერ ვეზიარებით მათ მშვენიერ ხელოვნებას.
დენდიზმი ყოველ მათგანთან, რა თქმა უნდა, თავისებურად გამოვლინდა. ვალერიან გაფრინდაშვილის აზრით, მაგალითად, მალარმეს დენდობა, უპირველეს ყოვლისა, აისახებოდა მისი პოეზიის თეთრ ფერში, რაშიც იკვეთებოდა მისი ამპარტავანი სევდა.
სიმბოლისტურ პოეზიას მრავალი სიახლე მოჰქონდა. „პირველი სიახლის“ პოეტი კი შარლ ბოდლერი იყო. მანვე შექმნა ეს სიტყვა და პირველად იხმარა 1859 წელს (მოდერნი). იგი თურმე ბოდიშს იხდიდა ახალი სიტყვის შემოღებისათვის, მაგრამ საჭიროდ თვლიდა თანამედროვე პოეზიის უჩვეულობის გამოსახატავად. ამ „უჩვეულობის ბაცილამ“ კი ბევრი პოეტი „დაასნეულა“ ჯერ საფრანგეთში, მერე სხვა ქვეყნებსაც გადასწვდა და როცა ეგონათ, მოქანცული და მკვდარი იყო, „შხამიანი მოწამვლის“ ნიშნები მაშინ გამოაჩნდათ ქართველ პოეტებს და ისევ აღორძინდა მოდერნი პოეზიაში. ფრანგმა მწერალმა და კრიტიკოსმა ბარბე დ ორევილიმ საგანგებო წიგნი უძღვნა დენდიზმს. მისი აზრით, დენდიზმი იყო თანამედროვე მოვლენა და მის არსებით ნიშანს თვალშეუდგამი სიამაყე წარმოადგენდა. იგი დენდიზმს ერთგვარ სოლიპსისტობადაც მიიჩნევდა, ობიექტურ სამყაროში მხოლოდ პირადი „მე“-ს ასახვად. მაგალითად, ოსტენის აზრით, შარლ ბოდლერს არ სურდა გამოსვლა თავისი „მე“-ს საზღვრებიდან. „ის თითქოს თავისი ლექსების საშუალებით „მე“-ს ასეირნებდა მთელ მსოფლიოში“.
ყოველივე ამის გამოხატულებას ჩვენ ვპოულობთ ცისფერყანწელთა შემოქმედებასა და ცხოვრებაში. სწორედ ამ პრინციპებიდან გამომდინარეობდა მათი პოეზიის ძირითადი თავისებურებანი, რომელთა შორის აღსანიშნავი იყო საკუთარი პოეტური პოზისა თუ ნიღბის ძიება.
ვალერიან გაფრინდაშვილი მიიჩნევდა, რომ პოეტისათვის აუცილებელი იყო პოზა, როგორც ფორმა მისი შემოქმედებისა. მისი აზრით, სწორედ პოზა წარმოადგენდა ყოველი პოეტის ნიჭის უტყუარ მაჩვენებელს. ვინც მოძებნიდა თავის პოზას, მხოლოდ იგი იქნებოდა ღირსი პოეტის სახელის ტარებისა. პოეტური პოზა მათ ქცევასა და ჩაცმულობაშიც უნდა გამოკვთილიყო. ცისფერყანწელები ჯერ კიდევ ქუთაისში გამოირჩეოდნენ თავიანთი ექსტრავაგანტულობით. ხშირად ტეხდნენ შარსა და დავიდარაბას, ქუჩაში ხმამაღლა კითხულობდნენ ლექსებს. განსაკუთრებული გემოვნებით იცვამდნენ. „მათ მხარს არ უგდებდა კოლაუ ნადირაძე, რომელიც ყოველთვის დენდივით იყო გამოწყობილი ახალ კოსტუმში, ჰქონდა ისეთი ჰალსტუხი, რომლის მსგავსი არავის არ გააჩნდა ქუთაისში და ყველას თვალს სჭრიდა,“ - იგონებდა შალვა აფხაიძე.
ცისფერყანწელები აცხადებდნენ, რომ ვისაც პოეტური პოზა არ გააჩნია, მას არ შეიძლება ჰქონოდა სინამდვილესთან პოეტური დამოკიდებულება. მათთვის ლირიკა იყო ავტოპორტრეტი, მაგრამ არა ფოტოგრაფიული, რადგან ფოტოგრაფია გულისხმობს გამეორებას, ავტოპორტრეტი კი პოზას. ამ პრინციპით იწერებოდა ცისფერყანწელების როგორც საკუთარი, ასევე ერთმანეთის პორტრეტები.
მათი სხვათაგან განსხვავებული ცხოვრება და ქცევა ბევრის თვალში ჯამბაზობის ასოციაციას იწვევდა. ამაზე შენიშნავდა ტიციან ტაბიძე: „თქვენ ამტკიცებთ, რომ ისინი შეგნებულად ჯამბაზობენ, მაგრამ კარგი: თუ საუკეთესო ახალგაზრდობა საფრანგეთის, რუსეთის, საქართველოსი და შეიძლება მთელი ქვეყნისაც შეგნებულად ჯამბაზობს, მით უარესი თვითონ ქვეყნისთვის“. ამგვარ იარლიყებს ტიციანი პოეტების მიმართ უდიდეს ტერორს უწოდებდა.
ვალერიან გაფრინდაშვილს თანამედროვე ხელოვნების სიმბოლოდ მიაჩნდა ყურმოჭრილი ვან გოგი, რომელმაც, ვიდრე თავის ავტოპორტრეტს დახატავდა, სარკის წინ ყური მოიჭრა. უნდა გამოხატულიყო ორიგინალური პოზა, მისი სულიერი თავისთავადობის გამომსახველი. სწორედ ეს ხიბლავდათ ყანწელებს, რომელთა აზრითაც, ხელოვნება არ ემორჩილებოდა სინამდვილეს. პოზას ლირიკაში ისინი მიიჩნევდნენ სიმბოლურად. მათი აზრით, პოეტის „მე“ გამჟღავნდებოდა მხოლოდ გარკვეულ პოზაში. პოეტური პოზა იყო ცისფერყანწელების ორდენი თავისთავად, სახელწოდება, მათი გერბები და გვარების ჰერალდიკა. ეს იყო, როგორც ტიციანი ამბობდა, ბოჰემური, მისტიკური ძმობის ორდენი.
ახალი პოეტური სიტყვის ძიება, სიახლეებისაკენ სწრაფვა მათში ბადებდა ორიგინალურ სახეებს. ადრე, ალბათ, ასე არავინ დაწერდა.
`ჩემთვის სამშობლო სახვევია
მშრალი ბალღამის.
დაწყევლილი მინდვრებს გაუმზადებს
მშიერ კალიებს~ (ტ.ტაბიძე: „მღვდელი და მალარია“)
ან კიდევ:
`ისევ კედლები აქვითინდნენ თეთრი გედებით
და როგორც თოვლი, დაიფერფლა ჩემი ქეიფი (ვ.გაფრინდაშვილი: „თეთრი ნაბადი“)
ცისფერყანწელები „გაცვეთილ“ სიტყვებს პირვანდელ სინედლეს უბრუნებდნენ, ხშირად ბუნდოვან სიტყვათკავშირებს ისინი პოეზიის არისტოკრატიულობის დამადასტურებლად მიიჩნევდნენ. სანდრო ცირეკიძის აზრით, კარგ პოეტს შეიძლება მხოლოდ ერთი მკითხველი აღმოჩენოდა და რომ პოეზია იყო კონუსი, რომლის მწვერვალზე მხოლოდ ერთეულები ადიოდნენ.
ვალერიან გაფრინდაშვილი აცხადებდა: „ლირიკა არავისთვის სავალდებულო არ არის, ის არისტოკრატიულია ზედმიწევნით“. მათი მრავალი პოეტური სახე მოითხოვს ინტელექტს, დაწმენდილ, შეუცდომელ პოეტურ გემოვნებას.
ეს არისტოკრატიულობა ნიშნავდა რეალურიდან უფრო დაშორებას, სამყაროს ცენტრად საკუთარი „მე“-ს წარმოდგენას. ეს „მე“ კი პოეზიაში ცნაურდებოდა მრავალსახოვანი ნიღბების საშუალებით. ცისფერყანწელთა აზრით, ჭეშმარიტი ლირიკა ტრიალებდა თავის ჯადოსნურ წრეზე – ნიღაბაფარებული, თეატრალიზებული, ამიტომ ვერ საცნობი. დავაკვირდეთ, როგორ ინიღბება პოეტი, მისი შინაგანი სამყარო გრიგოლ რობაქიძის ერთ ლექსში. ამავე დროს ეს შენიღბვა უფრო გამოკვეთს და წარმოაჩენს დაფარულს:
`ჰელლადის შვილი ვარ ერთგული მე „ამორფატის“.
სავნებო მსხვერპლად გამზადილი ვით სავსე თასი.
და თუნდ რაინდი ცხოველი მზე სულ დაიფუტოს.
თასზე თასს ვამსხვრევ, რომ ავმართო კიდევ ათასი,
თავაღებული მე სარკე ვარ ყველა თვალების
და მასკა ჩემი ქერქი არის მხოლოდ ცვალების~ („ავტომედალიონი“)
თავის წიგნში „ხელოვნური სამოთხე“ შარლ ბოდლერი ხაზგასმით აღნიშნავდა, რომ ავტორის კმაყოფილებისთვის სულაც არ იყო საჭირო, რომ მისი წიგნი ვინმეს გაეგო, გარდა იმისა, ვისთვისაც იწერებოდა. შემდეგ ამ აზრს უფრო უკიდურესად ავითარებდა და აცხადებდა: „ბოლოს და ბოლოს, განა აუცილებელია, რომ წიგნი დაიწეროს ვინმესთვის? მე მაგალითად, ძალიან მცირედ მიტაცებენ ცოცხალი არსებანი, მე მსურდა მხოლოდ დამეწერა მკვდრებისათვის...“
ცისფერყანწელთა ერთგვარ პოეტურ პოზას გამოხატავდა სახელების გადაკეთება: ტიტე – ტიციანი, პავლე – პაოლო, ნიკოლოზ – კოლაუ – ნიკოლო და სხვა. ისინი, როგორც დენდებს შეჰფერით, თავს გამორჩეულად მიიჩნევდნენ და ამას გამოხატავდნენ შემოქმედებაში. ტიციანი წერს:
`და ბალაგანის მოვკვდები მეფედ.
რაღაც მეფური იყო ჩემს სულში,
დაგვიანებულ ხმად შემიერთეთ
თქვენ, ვინც მღეროდით მზეზე წარსულში~.
თუმცა ეს იყო მეფის თეატრალური მანტია – პოეტის სიამაყეს მაინც აკმაყოფილებდა. დეკორაციული სასახლის ფონზე ხდებოდა ახალ პოეტთა ღირსებათა წარმოჩენა. პოეტური პოზა თვალნათლივ აჩენდა მათ არტისტულ ბუნებას. პოეტური ნიღბებით მოევლინენ ისინი თავიდანვე მკითხველებს. ნიღაბს თავის ესთეტიკა და ფილოსოფია ჰქონდა. მისი არსის გასარკვევად გრიგოლ რობაქიძის „ფალესტრა“ უნდა გავიხსენოთ, სადაც იგი წერს: „მე“. აქ მარხია ყოფის საიდუმლო. უმწარესი, რადგან სიკვდილია იგი, უტკბილესი – რადგან სიცოცხლეა იგი. თითქმის ერთსადაიმავე დროს თვითონ ყოფა მარადი ქცევაა, მუდმივი ცვლა. უწყვეტი დენა. ამ დენაში, ამ ცვლაში, ამ ქცევაში ცხადდება და ცნაურდება „მე“, „პირი“, მარადი ქცევა, მუდმივი ცვლა. ქცევა და ცვლა რის? და აქ იჭრება ხელუხლებელი „სახე“. ხატი (არა სალოცავი), დემოკრიტეს „გარსი“, პინდარის „აიდოლონ“, გერმანული „აბბილდ“, ნიშანი ამ სახისა არის მასკა, ნიღაბი და დააკვირდით, იმ კულტებში, სადაც ცვლა ყოფის საიდუმლოდ არის გამოცხადებული, ქცევა მასკით ხდებოდა. მაგ. დიონისეს კულტი. „მე“ უნდა გაიხსნას, უნდა გაირღვეს, არსი უნდა გადავიდეს ყოვლადში. პიროვნება უნდა ეზიაროს ზეპიროვნულს. ეს არის დიონისოს ფენომენი და მერე როგორი იყო რიტუალი ამ ფენომენის? მასკის აფარება, მასკის, რომელიც დიონისოს სახავდა. „მე“ უნდა გაირღვეს, რომ ზიარ იქნას ყოვლისა. ეს „გარღვევაც“ მასკურ ხდებოდა~.
ესთეტიკის რანგში აყვანილი ნიღაბი მათთვის ხან არსებული, ხან გამოგონილი, ხან კიდევ უკვე არსებული ლიტერატურული სახეებია: პიერო, კოლომბინა, ჰამლეტი, მალდორორი, ოფელია, ელენე დარიანი...
ისინი ხან ერთი, ხან მეორე ნიღაბს იფარებენ, თითქოს მათი შემოქმედება ერთი რაღაც საიდუმლო რიტუალის აღსრულებას წარმოადგენდეს და ამ ცვლაში ცდილობდნენ საკუთარი `მე~-ს გარღვევას, გახსნას და სამყაროს არსის წვდომას, საიდუმლოს გამოცნობას, მოვლენათა და საგანთა გაფარული მხარეების ხილვას.
მათი შემოქმედება მასკარადსაც წააგავს ხშირად, რადგან მათ გარდა სხვადასხვა ნიღბით შემოდიან ფრანგი პოეტები და ლიტერატურული გმირები. ტიციან ტაბიძე ერთი პოეტური საღამოს გახსენებისას შენიშნავს: `ამ ღამეს გრიგოლ რობაქიძემ გახსნა თავისი მასკა: ამ ღამეს ის არ იყო მთაწმინდელი, ღვაწლით შემოსილი, მასში სძლია პოეტის უკიდურესობამ: ეს იყო წმინდა ანტონის ცდუნება~.
პოეტური პოზა იყო პაოლოს მეტად მკაცრი `ჟესტი~ კლასიკური ხელოვნების მიმართ – უარყოფის თეატრალიზებული გამოხატვა:
`პაოლო იაშვილს – მომეწყინა ყვითელი დანტე,
ვაქებდი შექსპირს, მაგრამ ფარდა – შექსპირს უარი,
რა ვქნა, თუ ჩემთვის ბეთჰოვენი მხოლოდ ყრუ არი,
და რომ წარსულმა ვერ გადმომცა მე ანდამატი~.
ეს იყო დენდური სიამაყე, არ დაემჩნია გაოცება და ამავე დროს ხელოვნების ახალი კერპები წარმოეჩინა. ამგვარად ესხმებოდა ხორცი სიმბოლისტური სკოლის პრინციპებს მხატვრულ სიტყვაში.
პოეტური დენდიზმის უარსებითესი ნიშანი იყო ე.წ. ბოჰემა. ცისფერყანწელთა ცხოვრებასა და პოეზიაში მკვეთრად წარმოჩინდა ამგვარი განწყობილება. ბოჰემა გამოხატულება იყო იმავე პრინციპისა, რასაც პოეზიაში ახორციელებდნენ. სიახლე – ცხოვრებაში, უარყოფა – სიმშვიდისა, კონსერვატიზმისა, ნორმისა, კანონისა... ვალერიან გაფრინდაშვილის აზრით, ვინც პოეზიაში რევოლუციონერია, ის აუცილებლად ბოჰემად იქცეოდა, რადგან მას თავს დაესხმოდნენ საზოგადოებისა და მწერლობის ფილისტერები. აბა, როგორ აიტანდნენ ამგვარი მკითხველები პოეტის გულწრფელობის ასეთ გამომჟღავნებას:
`მუხრანის ხიდზე დასახრჩობად კიდევ დავდგებით,
საქართველოში ცხოვრება ხომ თვითმკვლელობაა.
ამიტომ გვიყვარს საქართველო ჩვენ თავდადებით,
ამიტომ მოგვწონს და შეგვინდობს ჩვენ ეს ობობა (ტ. ტაბიძე: `ნინა მაყაშვილს~)
თუმცა, უნდა ითქვას, რომ არ ერიდებოდნენ ყანწელები არავის რისხვას. კარგად უწყოდნენ, რომ ყოველგვარი სიახლე მსხვერპლს მოითხოვდა. თანაც გვერდით ედგათ გრიგოლ რობაქიძე, რომელიც თავისი ძალუმი სიტყვით ამხნევებდა და მაგალითს აძლევდა:
`ბოჰემა~ გულისხმობდა თრობასაც. კაფეებში `მთვრალი~ პოეტები უმღეროდნენ თავიანთ მშვენიერ მუზებს, მაგრამ ღვინო მხოლოდ გარეგნული რამ იყო. ბოჰემაში მთავარი იყო შინაგანი თავისუფლება, რომელიც პოეტური სახეებისა და წარმოსახვების `ზღვარგადასულობაში~, უცნაურობასა და უჩვეულობაში მჟღავნდებოდა.
ბოჰემური იყო არტურ რემბოს მთვრალი ხომალდის `აღსარება~:
`ვნახე გასვრილი მზე მისტიური საშინელებით,
იისფერ სხვის ხმელ ჩონჩხებით, რომ ანათებდა,
ტალღებს, რომ ჰგავდნენ აქტიურობს უძველეს დრამის,
რომელნიც ფართოდ აგორებდნენ ფარდების ცახცახს~ (პაოლო იაშვილის თარგმანი)
ტიციან ტაბიძის შემდეგი სტრიქონები:
`ორპირი ლპება – როგორც ლეში ლევიაფანის,
რიონის ფშანებს აედევნენ გრძელი ყანჩები,
მოიღუნება ჩემი სული – წნელი ლაფანის,
მხოლოდ ყანჩები – ჭაობების მჭლე ლავანჩები (`მღვდელი და მალარია~)
ბოჰემამ გასაქანი მისცა `მეამბოხე~ პოეტების სულში აბრიალებულ ცეცხლს, რომ არ `გადაბუგულიყვნენ~ შინაგანად. ასე იქმნებოდა აალებული სტრიქონები, რომელთაც ხშირად ქუჩის, შმორისა და ჭვარტლის სუნი ასდიოდათ. ასეთი იყო ცხოვრება... ბოჰემა კი გზა, რომლითაც პოეტები გაურბოდნენ სინამდვილეს.
სიმბოლიზმისთვის დამახასიათებელი იყო სიმახინჯის ესთეტიზება. ამ ფენომენის გააზრებისთვის მეტად საინტერესოა ვალ. გაფრინდაშვილის ესე `ტერორ ანტიკუს~. მისი აზრით, სიმახინჯის ფერისცვალობის სასწაული ხდება მხოლოდ ლირიკაში. იგი მკვეთრად გამიჯნავს ერთმანეთისგან ლამაზსა და მშვენიერს. ამ უკანასკნელს იგი ხელოვნების კატეგორიად მიიჩნევს. მისი აზრით, ხელოვანს შეუძლია, მახინჯი შეიყვანოს ხელოვნების სფეროში და მშვენიერ მოვლენად აქციოს. `ესთეტიურია ის ემოცია, რომელსაც ჩვენ ვიღებთ მახინჯიდან ხელოვნებაში~.
ცისფერყანწელებს სიმახინჯე ესმოდათ, როგორც სიმბოლო და როგორც ირონია. ისინი მახინჯს აღიქვამდნენ როგორც მოვლენის ზედაპირს, როგორც ფანტასტიკურ ნიღაბს. ყანწელები სიმახინჯეს მშვენიერის ყველაზე ირონიულ ნიღბად მიიჩნევდნენ.
ცისფერყანწელებს მიაჩნდათ, რომ `ხელოვნებაში ხდება ერთმანეთს ორი წინააღმდეგი მოვლენა – მახინჯი და ლამაზი და ამ მისტიურ შეხვედრიდან იბადება ახალი ესთეტიკა~ (ვალერიან გაფრინდაშვილი).
ვალერიან გაფრინდაშვილი მახინჯს ვაჟურ საწყისად მიიჩნევდა, ლამაზს კი ქალურად. მისი აზრით, პუშკინის `ქეიფი ჟამიანობის დროს~, ტიუტჩევის მალარია, ედგარის მოთხრობები, ბოდლერის ყვავილები, აპოკალიპსი და გოიას სურათები მახინჯის გამარჯვება იყო ხელოვნებაში. იგი თვლიდა, რომ სინამდვილე თავისთავად იყო მახინჯი, ლირიკა კი ამართლებდა და მასში ნახულობდა თავის იდეალს. მახინჯს, როგორც უცნაურობისადმი წყურვილს, ვალ. გაფრინდაშვილი მიიჩნევდა ხიდად სინამდვილესა და საიქიოს შორის.
ცისფერყანწელები თავიანთ შეხედულებებს არ აცხადებდნენ ერთადერთ ჭეშმარიტებად. ამაზე ცხადად მეტყველებს ერთერთი მათგანის სიტყვები: `შეიძლება მომავალმა ესთეტიკამ სრულიად უარყოს ის ხელოვნება, რომლითაც ჩვენ ვამაყობთ~ (ვალ. გაფრინდაშვილი).
სიმბოლისტებს სჯროდათ, რომ ხელოვნება გარდაქმნიდა სინამდვილეს და ყოველგვარ სიმახინჯეს ხელოვნებაში გააკეთილშობილებდა.
`დღეს პოეზია ქმნის ახალ მითებს. წარმართულმა და ქრისტიანულმა მითოლოგიამ დაკარგა თავისი კავშირი ჩვენს შეგნებასთან და პოეტიც სხვა ობიექტებს ეძებს თავისი შემოქმედებისათვის . ძველი მითები არავის არ სწამს, იმავე დროს ჩვენ გვინდა მითი, ჩვენ გვწყურია მითი.~ _ წერდა ვალერიან გაფრინდაშვილი. მითის წყურვილმა კი ცისფერყანწელები მითის მქმნელებად აქცია. ამით ისინი გამოეხმაურნენ მსოფლიო სიმბოლისტურ სკოლას, რომელმაც მხატვრული აზროვნება მითის ქმნადობას გაუთანაბრა.
ქალაქის ქუჩების, `მოწამლული~ ჰაერით გაჟღენთილი კაფეებისა და ბოჰემური ყოფის პირმშო იყო მათი ლირიკა და ახალ სამყაროსაც განსხვავებული პოეტური ხერხებით, პრინციპებითა და მეთოდით ქმნიდნენ. ფრანგ `პროტესტანტ~ პოეტთა მსგავსად ქართული ლირიკის რაინდებმაც მოიწადინეს ახალი პოეტური სამყაროს შექმნა და თავიანთი შემოქმედების მეთოდად სიმბოლიზმი აღიარეს. `ცისფერი ყანწები~ ისე გრძნობდნენ თავს, როგორც ქვეყნის შემოქმედი შექმნის პირველ დღეს, როცა აგრაგნილი ქაოსი ეძებდა ფორმას. _ ასე გაიხსენებს ქართულ პოეზიაში `ჯვაროსნული ომის~ დასაწყისს ტიციან ტაბიძე.
მათ ქვეყანას სხვანაირი თვალით შეხედეს და გადაწყვიტეს, წარმავლობისაგან ეხსნათ იგი, ამით ისინი უკვდავებას ეზიარებოდნენ. მათთვის სინამდვილე არსებობდა უპირველესად პოეზიაში და ისინი შეუდგნენ ახალი პოეტური სინამდვილის შექმნას. როგორც გრიგოლ რობაქიძე იტყოდა, ეს იყო უფრო მითო-მქმნელი სინამდვილე, ვიდრე ნამდვილი. იგი იყო ზღაპარი, ლეგენდა, მითი. `მითო-მქმნელი სინამდვილე არ არის უბრალო ოცნების ნაყოფი: მას საკუთარი გულისხმიერი სინამდვილე აქვს: იგი არყოფილია, მაგრამ საყოფელი, იგი არა-ნამდვილია, მაგრამ შესაძლებელი. იგი არარსებულია, მაგრამ საარსებო.~ გრიგოლ რობაქიძის აზრით, მითი არ არის ნამდვილ-ყოფილი, არამედ იდუმალ-ყოფილია: თითქო ოდესმე სადღაც ზმანებულ სინამდვილეში კიდეც მომხდარიყოს მითიურ განცდილი და ახლა მხოლოდ ვიგონებდეთ მას განცვიფრებული.
ყანწელები უკვდავებასთან ზიარების წყურვილმა ახალი პოეტური მითოლოგიის შექმნამდე მიიყვანა, რადგან პოეზიას სჭირდებოდა ორიგინალური სახეები, უცხო მუზები და შთამაგონებელი წყაროები, მათ ის გამოძებნეს, შექმნეს და დაამკვიდრეს. 1914 წლიდან ქართული პოეზია დაშორდა რეალობას და ცისფერყანწელებმა გამოაცხადეს ფანტასმაგორიისა და მითის კულტი. მათ სურდათ, რომ ქართულ პოეზიას გადაელახა ეთნოგრაფიისა და სინამდვილის ვიწრო ნაპირები. მათ მოიწადინეს წარსულ გმირთა პანთეონის გადახალისება. პაოლო იაშვილი წერდა, რომ ყანწელები შეხვდნენ ქართული კულტურის უკვდავ კერპებს, მაგრამ სიამაყის ცეცხლით ანთებულებს არ სურდათ მათთვის ლოცვების შეწირვა. მათ სწამდათ, რომ სასიხარულო განათება იყო მხოლოდ მათში. ცისფერყანწელებმა წარმართთა მსგავსად შექმნეს ახალი `კერპები~, რომელთაც მსხვერპლად თავიანთ პოეტურ ქმნილებებს სწირავდნენ. ეს კერპები, უპირველეს ყოვლისა, იყვნენ ფრანგი პოეტები, რომლებიც ერთდროულად წარმოადგენდნენ მათს სულიერ მოძღვრებასა და შთაგონების წყაროებს, შორეულ ვარსკვლავებსა და უახლოეს მეგობრებს. `ბოდლერ, მალარმე, თქვენს შესახებ მეამბა მსურდა ფოთის მთვარისთვის, მაგრამ საწყალს აწვალებდა სურდო და მალარია~ - წერდა გრიგოლ რობაქიძე ლექსში `სპლინი~. `ვერლენი, ბოდლერი, მალარმე! ამ სამებაში მე ყველა მიყვარს~ - იფიცება პაოლო იაშვილი.
ცისფერყანწელები დაეძებდნენ ისეთ სახეებს, რომლებიც იძლეოდნენ მარადისობის წინათგრძნობას. მათ აღარ აკმაყოფილებდათ ძველი მითები და თქმულებები, მათ შექმნაში ხომ თვითონ არ მიუღიათ მონაწილეობა. ისინი კი შემოქმედებას მიელტვიან, თვითონ სურთ იყვნენ პოეტური ქვეყნიერების მხატვარნი თუ ამშენებელნი. თანამედროვე პოეზია ხომ ნაკლებად იყენებდა წარმართულ და ქრისტიანულ სახეებს. ცისფერყანწელების მითი, რა თქმა უნდა, არ იყო მითი ტრადიციული გაგებით. ეს იყო მითი, რომელიც მათი პოეტური სამყაროს გამართლებად იქცა.
შარლ ბოდლერი თავის ერთ წერილში შენიშნავდა `მხატვარი გამოდის მხოლოდ თავისი თავიდან, მომავალ საუკუნეებს ის უტოვებს მხოლოდ თავის შემოქმედებას. ის პასუხს აგებს მხოლოდ თავისი თავის გამო. ის კვდება და არ ტოვებს შთამომავლობას. სანამ ცოცხლობდა, თვითონ იყო თავისი თავის ბატონიც, სულიერი მოძღვარიც და ღმერთიც~. სიმბოლისტებთან პოეტი იქცა თითქოს სამყაროს ცენტრად და მის მამოძრავებელ ძალად. მათთვის ლირიკა იყო `თეატრი თავისთვის~ და საჭირო იყო უმძაფრესი ფანტაზია, რადგანაც ლირიკოსი თვითონ გახდა ამ თეატრის მსახიობი, რეჟისორი, ავტორი და მაყურებელი. ყანწელებისათვის პოეზია თვითონ არის თავისი მსხვერპლი და ჯალათი, რომელიც იწვის თავის საკირეში და არაფერს არ სესხულობს ცხოვრებიდან. სიმბოლისტებისათვის უბრალო სინამდვილე კი არ იყო შემოქმედების წყარო, არამედ გასიმბოლოებული სინამდვილე. სამყარო მათ ესმოდათ, როგორც პოეტური მეტაფორა და გამუდმებით ცდილობდნენ მის ამოხსნა-გამოცოცხლებას. `უაილდმა სთქვა: სიძულვილი საზოგადოებისა თანამედროვე ხელოვნებისადმი არის კანიბალის გახელება, რომლიც ხელოვნების სარკეში იხედება და თავის თავს ვერ ნახულობს~ (ვალერიან გაფრინდაშვილი). კანიბალს თავისი თავი შეიძლებოდა დაენახა კლასიკურ ნაწარმოებებში, ძველი შემოქმედნი ახლოს იდგნენ თავიანთი შემოქმედების საგანთან. სიმბოლისტებმა კი, როგორც თვითონ ამბობდნენ და ამტკიცებდნენ, შექმნეს მარადისობის პერსპექტივა. მათთვის კაცობრიობის ისტორია წარმოდგა, როგორც ერთი მთელი კონკრეტული ეპოქების გარეშე. ისინი დროსა და სივრცეს ნებისმიერად გადადგამდნენ. სომბოლიზმი იყო ძიება იმ პარალელებისა, რომელიც შარლ ბოდლერმა პირველად აღიარა თავის `შესაბამებაში~. მან თავის პოეზიაში ერთმანეთს დაუკავშირა ფერი, ხმა, სუნი, განწყობილება, სხეული და მათი შეკავშირებით შექმნა სიმბოლოები, რომელთა საშუალებით უნდა ამოხსნილიყო სამყაროს ფენომენი. იგი ერთ წერილში შენიშნავდა: `მე არ ვიცი, არსებობს თუ არა მეცნიერულად დაფუძნებული ცხრილი ფერისა და შეგრძნების შესაბამისობის ამსახველი, მე კი ასეთ რამეს განვიცდი: როცა მახსენდება ნაწყვეტი ჰოფმანის `კრეისლენიანადან~ მე ვხედავ შესაბამისობას ფერებს, ბგერებსა და სუნს შორის. მგონია, რომ ისინი ერთნაირი იდუმალებით წარმოიშვნენ სინათლის სხივიდან და ამიტომ უნდა გაერთიანდნენ უცნაურ ჰარმონიაში. განსაკუთრებით ჯადოსნურ ზეგავლენას ახდენს ჩემზე შუქ-წითელი მიხაკი, ჩემდაუნებურად ვიწყებ ოცნებას და მესმის, შორიდან როგორ იზრდება, ხან მიილევა ჰაბოის ხმები~.
`შესაბამება~ იქცა ახალი პოეზიის მთავარ პრინციპად. მისი საშუალებებით სამყარო სულ სხვანაირად იქნა მოაზრებული. ვალერიან გაფრინდაშვილი წერდა: `იქ, სადაც უწინ ბატონობდა სულთანივით ამაყი ვიქტორ ჰიუგო, ახლა არის თანამედროვე პოეზიის პანი-ვერლენი, რომელიც ცხოვრობს ყავახანაში, ჰოსპიტალში და საპყრობილეში~. პანი იყო ანტიკურობის დასასრულობის ღმერთი და იგი იქცა მთელი სამყაროს სინონიმად. ვალერიან გაფრინდაშვილი როცა ვერლენს პანს უწოდებს, ფიგურალურად გამოხატავს მისით პოეზიაში ახალი ერის დაწყებას. პანის სიკვდილისა და ქრისტიანობის დამკვიდრების შემდეგ პოეზია მთელი საუკუნეების განმავლობაში სარგებლობდა მითოლოგიური სახეებით, თუმცა არ სჯეროდა ეს მითოლოგია. ქრისტიანობამ შექმნა ახალი, საკუთარი მითოლოგია, რომელმაც გაამდიდრა და გაამრავალფეროვნა ხელოვნების შინაარსი. აქ არის ერთგვარი პარალელი. ძველი ხელოვნების პანი მოკვდა და დაიწყო ახალი ერა. `ახალი ქრისტე~ იყო ხელოვნება, რომელიც პარიზში დაიბადა და მისი `ქადაგება~ მალე მთელ ქვეყნიერებას მოეფინა. მის დაბადებას ხელი შეუწყო კაცობრიობის მთელმა ისტორიულმა თუ კულტურულმა განვითარებამ, განსაკუთრებით კი ლიტერატურამ და ფილოსოფიამ. ნიცშეს ზარატუსტრა ქადაგებდა ღმერთის სიკვდილს. მისი აზრით, ქრისტე მოკვდა და მასთან ერთად მისით განპირობებული ზნეობრიობაც, რადგან ქრისტე თვითონ იყო ხორცშესხმული ზნეობა. ნიცშე ქადაგებდა ზე-ადამიანის მოლოდინს და ზნეობრივად თვლიდა იმას, რაც ხელს შეუწყობდა მის მოვლინებას. ამავე დროს, ეს ყველაფერი მოიაზრება არამატერიალურ სფეროში. როგორც ანდრეი ბელი განმარტავდა: `თავი რომ დაგვეღწია წყვდიადის ახალი ნაკადისაგან, ნიცშე მოგვიწოდებდა ახალი გმირობისაკენ. ის მოელოდა შემოქმედების ახალ ქმნილებებს, ახალ კერპებს, რომ მათი საშუალებებით ებრძოლათ ადამიანებს წყვდიადთან. მისი აზრით, ადამიანებს უნდა შეექმნათ საკუთარ სულში კიდობანი და მასში გამოეზარდათ გმირი~.
ფრანგი პოეტი ჟიულ ლაფორგი ერთ ლექსში წერდა, ნუთუ არ შეიძლება ღმერთის გადაკეთებაო. ეს იყო ირონია, რომელიც უპირველეს ყოვლისა, მიმართული იყო რწმენადაკარგულ ადამიანთა მიმართ. სიმბოლისტებმა კი თითქოს ღმერთი `გადააკეთეს~ ხელოვნებად. ცისფერყანწელებმაც ახალი პოეზია გაიხადეს რელიგიური გაღმერთების საგნად. თვითონ კი თავი მის მოციქულებად მიაჩნდათ. ტიციან ტაბიძე წერდა:
`ახალი ქრისტეს ოთხი დავრჩით
მახარობელი,
პაოლო, გრიგოლ, ვალერიან,
მე – იოანე~ (`დროშა ქომერიელთა~)
აქვე გვახსენდება ვალერიან გაფრინდაშვილის სტრიქონები:
`ავახელ თვალებს და გაჰქრება ლანდთა ღრუბელი,
ჩემს წინ ბოდლერი, გადაშლილი, ვით სახარება.
გიჟურ თვალებით შემომხედავს ჩემი ვრუბელი,
სინამდვილეში დაბრუნება დამეზარება~ (`ინტერიერ-პირველი~)
ცისფერყანწელები ქმნიან ახალ პოეტურ მითოლოგიას, ახალ კერპებს იდგამენ სათაყვანებლად. მასალა: ეროვნული ისტორია და მსოფლიო პოეზიის შედევრები, ფრანგი პოეტები თავიანთი ქმნილებებითა და ბიოგრაფიებით, წიწამური, ბირგამის ტყე, ოფელია, დონ-კიხოტი, პიერო და კოლომბინა, სააკაძე, ვაჟა – ტიციანის სიტყვით, `პანის ღვთაებრივი მჭვრეტელი, ხევის ნიაღვრით დასოლებული მუზით, რომლისთვისაც ბუნება ემბაზიც იყო და, საქორწინო სარეცელიც და კუბოც~. ეს აძლევს მათ შემოქმედებას განუმეორებელ ელფერს. მათი პოეტური სამყაროს ორიგინალობას ახალი მითოლოგიის საფუძველზე შექმნილი პოეტური სახეები განაპირობებენ უპირველესად. მათი შემოქმედების წყაროდ იქცევა ყველაფერი, რისი პოეტური ასოცირებაც შესაძლებელია რაიმესთან. თვით ცხოვრების წვრილმანებიც კი, რომელიც, მათი აზრით, შეიძლება ზოგადსაკაცობრიულ ტკივილამდე ამაღლებულიყო.
ჯერ კიდევ ფრანგი პარნასელების ლირიკაში გაჩნდა მისწრაფება პოეზიაში პოეტის სახელის განდიდებისა. სიმბოლისტებთან კი პოეტის სახელი გადაიქცა ლეგენდად, მითად. `ლეგენდარული სახელები, - წერდა ვალერიან გაფრინდაშვილი, - როგორც ქიმერები, ისე სდარაჯობენ პოეზიას. ისეთი სახელები, როგორიცაა ბართლომეს ღამე, საფირონი, პატმოსი, სტრადივარიუსი, კალიოსტრო უფრო აღვიძებენ და ახელებენ პოეზიას, ვიდრე დიდი ურაგანები~. ეს სახელები პარალელურ შეფარდებაში შედიან სამყაროს სხვა მატერიალურ თუ სულიერ მოვლენებთან. მათი საშუალებით იქმნება სიმბოლოები და პოეტური წარმოსახვა უფრო მდიდრდება და მრავალფეროვნება.
ტიციან ტაბიძე:
`დისერტაციას დავამზადებ
მე ამ საგანზე,
ყვითელი თვალი მონგოლების
და სააკაძე~ (`მღვდელი და მალარია~)
როგორც ზემოთაც აღვნიშნეთ, ცისფერყანწელების პოეზიაში ხდება დროთა და სივრცეთა თავისებური, ორიგინალური გადანაწილება. აქ დრო გაიგება არა მხოლოდ ისტორიული, არამედ როგორც გამოგონილი – მხატვრული სამყაროსი. შექსპირის ტრაგედიის `მაკბეტის~ ბირგამიის ტყე პარალელურად ეფარდება ქალდეას აჩრდილს, რაც ქმნის ახალ პოეტურ ასოციაციებსა და განწყობილებებს. ამგვარი პრინციპებით პიერო ლედი მაკბეტთან ერთად წარმოდგება პოეტის წარმოსახვაში.
ტიციან ტაბიძე კი პოეტური წარმოსახვით ჰაფიზის ვარდს დებდა პრუდომის ვაზაში, ხოლო ბესიკის ბაღში რგავდა ბოდლერის ბოროტების ყვავილებს, რითაც საუკეთესოდ გამოხატავდა ახალი პოეტური სკოლის პრინციპებს. პოეტთა სახელები დაიბურა მითიური საბურველით, გადაიქცა გამოცანად, რომელიც მომავალმა ლექსებმა უნდა ამოხსნან. ეს სახელები იმარხავენ უფრო მეტს, იდუმალს, ვიდრე ის გამომჟღავნდება გამოთქმისას.
ცისფერყანწელთა აზრით, სრულიად არ იყო საჭირო, რომ პოეზია ამოწურულიყო მხოლოდ რეალურად არსებულ პოეტთა სახელებით. ეს სახელები, როგორც მითები, ძვირფასი იყო მათთვის, მაგრამ პოეტს შეეძლო შეექმნა ახალი მითი (აშორდია, რობაქიძე, ელენე დარიანი...). მათი აზრით, უფრო მითის შექმნა თუმცა უფრო ძნელი იყო, სამაგიეროდ უფრო მეტი ღირებულება გააჩნდა.
პაოლო იაშვილმა შექმნა ელენე დარიანის მითი და ქართულ პოეზიაში ახალი პოეზიის მხევალი `მოავლინა~
ახალ ლირიკას უნდა გამოეყენებინა ყველა საოცნებო სახელი: ისტორიული, გეოგრაფიული თუ ლიტერატურული, ქალაქებისა თუ ძვირფასი ქვებისა და ამ სახელებიდან შეექმნა ახალი მითები. პაოლო იაშვილის `წითელი ხარი~ და `ფარშევანგი~, კოლაუ ნადირაძის `ყვითელი მალაელი~, ტიციან ტაბიძის `ორპირი~ და `მალარია~ - ეს იყო ახალი პოეტური მითები.
ახალი პოეტური მითოლოგიის `მასკარადში~ ცისფერყანწელებმა დიდი გაბედულებით შეიყვანეს ერთმანეთი.
ცისფერყანწელებმა ინტიმი აამაღლეს პოეზიამდე და პირად გრძნობებს მისცეს უნივერსალური ხასიათი. მათ კერძო ტკივილი ზოგადსაკაცობრიო გახადეს. თუმცა მათთვის ცნობილი იყო ერთმანეთის ბიოგრაფიის ყოველი წვრილმანი, ისინი მაინც ქმნიდნენ მითებს ერთმანეთზე. ქართველი პოეტებისათვის კარგად იყო ცნობილი ფრანგ პოეტთა ურთიერთდამოკიდებულება. სიკვდილის სარეცელზე მწოლი არტურ რემბო ვერლენის ლექსებს კითხულობდა, ვერლენი კი სიკვდილამდე აღმერთებდა რემბოს და ლექსებს უძღვნიდა.
ფრანგი პოეტები ყანწელების პოეზიაში თითქოს მეორედ დაიბადნენ.
ცისფერყანწელებმა არ დაუცადეს მომავალ პოეტებს, რომლებიც გააზღაპრებდნენ, როგორც გმირებს და თვითონ შეიყვანეს ერთმანეთი პოეზიაში, როგორც პოეტური სახეები.
ტიციან ტაბიძე: `ყვითელ მალაელს მოსდევს პაოლო,
ფარშევანგების შემოჰკრა ალყა,
და ოფელიამ თვალი მოავლო,
ვალერიანმა ჰამლეტს გაარტყა (`ბირგამიის ტყე~)
ვალერიან გაფრინდაშვილი წერილში `სახელების მაგია~ წერს, რომ თანამედროვე პოეზიაში უმთავრესი და არსებითი – სახელებია, რომელთა გამოკლებით ბევრი რამ დააკლდებოდა მას და საუკუნეებით უკან დაიხევდა. მისი აზრით, თუმცა ჯერ არავის გამოეცხადებინა სახელების კულტი, მაგრამ შესაძლოა პოეზიაში გამოჩენილიყო ისეთი სკოლა, რომელიც სწორედ სახელს აღიარებდა თავისი პოეტიკის მთავარ ხაზად. მისი აზრით, ქარრთულ პოეზიაში სახელების მაგია გამართლებული იყო ყანწელების `გაქანებული~ სახელებით და აგრეთვე მათი პოეზიით. გრიგოლ რობაქიძის ვასაკა უკვე შეიცავდა თავის სახელში ფანტასტიკას, ხოლო ლოტრეამონის მალდორორი საშინელების აპოთეოზი იყო და ისმოდა, როგორც `ნევერმორი~.
ახალ პოეტურ მითოლოგიაში ხდება სახელების არა მხოლოდ შინაარსობრივი, არამედ ბგერწერული აღქმაც. პოეზიაში ხომ ყველაზე უკეთ ცნაურდება სახელთა ასტრალური სხეულები. გრიგოლ რობაქიძე წერილში `სიტყვის როია~ რამდენიმე სახელის ასტრალურ სხეულს წარმოაჩენს: `მარია დორვალ: ოქროს თმები ლოკავენ შიშველ თეთრქაფა სხეულს. დოლენა: სირბილე მიწის ძუძუების. როგნედა: სკვითის სიგიჟე სლავურ მოდუნებაში. ოფელია: შეშლილი ფოთლები მდინარეში. ჯიოკონდა: დაეჭვების ღიმილი სივაჟეში. თამარ: გათვალვა დედოფლის ... ქალდეა: ჰალუცინაცია ხაშმით. საგარეჯო: გარუჯული განდეგილი. ორპირი: რასსების ჯვარედინი. გელათი: სინათლე... შარლ ბოდლერი: გენია სპლინში. დორიან გრეი: ლანდი სარკეში ჩარჩენილი. ირრუბაქიძე: მოურავი მოურეველი~.
ცისფერყანწელთა შემოქმედებაში პოეტთა სახელებთან გათანაბრებულია ნაწარმოებთა არა მხოლოდ გმირები, არამედ სათაურებიც. სანდრო ცირეკიძის აზრით, ქმედითი სათაურები თანაბარი იყო თვითონ წიგნისა და თავისთავად წარმოადგენდა ესთეტიკურ ღირებულებას. ასეთ ღირებულებად იქცა ბოდლერის `ბოროტების ყვავილები~, `მთვარის საჩუქრები~, რემბოს `მთვრალი ხომალდი~, ლაფორგის `სამგლოვიარო მარში მიწის სიკვდილზე~, პაოლოს `წერილი დედას~, ტიციანის `ქალდეას ქალაქები~ და სხვა. ეს სათაურები იქცნენ თავისთავად მოვლენებად და გახდნენ პოეტთა მუზების ნავთსაყუდელი თუ ორიგინალურ სახეთა წყაროები.
ცისფერყანწელები ყოველ საგანსა თუ მოვლენაში განჭვრეტდნენ წარმავლობის ნიღბით შემოსილ მარადიულობას, როგორც სანდრო ცირეკიძე წერდა: `პოეტს მინიჭებული აქვს იგრძნოს იმათ (საგანთა და მოვლენათა) გადაღმა დიდი პარალელი უკვდავების~.
ცისფერყანწელები ჩვენს წარმოსახვაშიც შემოდიან, როგორც მითები, სიცოცხლეშივე გაუკვდავებულნი ერთმანეთის პოეზიაში.
ცისფერყანწლებს სწამდათ, რომ ხელოვნება შეასრულებდა ახალი ღმერთის მოვალეობას. მათ პოეზია აღიარეს, როგორც თავისთავადი ჭეშმარიტება. წინასწარმეტყველური შთაგონებით წერდა ვალერიან გაფრინდაშვილი: `ხელოვნება გააღმერთებს მთელ ქვეყანას და როგორც ქრისტე განკურნავს კაცობრიობას ყველა სენებიდან~. სწორედ ამ მიზანს ემსახურებოდნენ ცისფერყანწელები, წმინდა პოეზიის რაინდები და ამ გზით ეზიარნენ უკვდავებას.
ქართული პოეზიის დენდები _ცისფერყანწელები
`სამშობლოს ჯვარზე პოეზიით დალურსმულები~_ნიკოლო მიწიშვილის ეს მეტაფორა საოცარი სიცხადითა და ვნებით გამოხატავს ცისფერყანწელთა პოეტური ორდენის არსსა და მიზანს. საქართველოში დიდ ხანს მზადდებოდა პირობები, რათა 1916 წ. გაშლილიყო ქართული პოეზიის სრულიად ახალი, ერთი შეხედვით, უცხო თესლიდან აღმოცენებული მშვენიერი ცისფერი ყვავილი „ცისფერი ყანწებისა“. უფრო გვიან კი, 1924 წ. გაზ. „ბარრიკადში“ ტიციან ტაბიძე ამაყად აცხადებდა: „დარჩენა ხსენება იმ ორდენისა, რომელსაც შეადგენს 13 კაცი და ისტორიული ანალოგიით, როგორც ცამეტმა ასირიელმა მამებმა საქართველოში დასთესეს ორთოდოქსი ქრისტიანობა, ისე ცისფერყანწელებმა ნამდვილი პოეზია“. ჭეშმარიტად ახდა პოეტის წინასწარმეტყველება.
ცისფერყანწელთა პოეტური ორდენის რაინდები, „ცისფერი ძმობის“ წევრები, იღვწოდნენ ქართული პოეტური სიტყვის აღორძინებისა და განახლებისათვის, საქართველოს სულიერი კულტურის გამდიდრება-გამრავალფეროვნებისთვის, რაც, მათი აზრით, საფუძვლად უნდა დასდებოდა ქართველი ერის მომავალ სიმტკიცეს, ერთიანობას, სახელმწიფოებრივ დამოუკიდებლობას.
პოეზიაში სამყაროს პოეტური ათვისების ახალი ფორმების დაძებნა, ევროპული სიმბოლისტური სკოლის პრინციპების გათავსება, ჭეშმარიტი ლექსისკენ მიბრუნება მხატვრული ფორმის, რითმის, რიტმის, სახეების თვალსაზრისით; ქართული კულტურის „ევროპის რადიუსით“ გამართვა, პოეზიის ოქროს ხანისათვის პირობების მომზადება, ცისფერყანწელების, ე.ი. ქართული სიმბოლისტური სკოლის თეორიული საყრდენების შექმნა და მისი პრაქტიკულ-სახეობრივი ხორცშესხმა პოეზიასა თუ პროზაში; ერთიანი ქართული კულტურის აღმავლობა, ერთი სიტყვით, მხატვრული შემოქმედების დიდი გარდატეხა; უმთავრესად კი მაინც პოეტის, როგორც იდუმალ კოსმიურ სამყაროსთან ორგანულად წილნაყარი არსების, როგორც მისტიკური ქვეყნის დემიურგის, „ქიმერების აშორდიის“ როლის აღდგენა და წინ წამოწევა – ეს იყო „ცისფერი ძმობის“ შემოქმედებისა და მოღვაწეობის უპირველესი საფიქრალი.
ცისფერყანწელები თავიანთ თავს სიმბოლისტებს უწოდებდნენ და თეორიული წერილებით, მანიფესტებითა თუ მხატვრული შემოქმედებით ცდილობდნენ ამ ახალი სკოლის დანიშნულების გამართლებას. მანამდე საქართველოში არ არსებობდა ლიტერატურული სკოლა, როგორც ასეთი – თავისი პროგრამით, მანიფესტით, პლატფორმით... ცისფერყანწელებს ყოველივე ეს ჰქონდათ.
ისინი არ უარყოფდნენ, რომ სიმბოლიზმი უცხოეთიდან შემოვიდა, მაგრამ ამტკიცებდნენ, რომ ჩვენში მზად იყო ნიადაგი მოდერნიზმისათვის, რომლის ერთ ძლიერ შენაკადს სწორედ სიმბოლიზმი წარმოადგენდა. ამას ყანწელები ხსნიდნენ, უპირველეს ყოვლისა, ქართველი ხალხის აქტიორული სულით. სიმბოლიზმი, მათი აზრით, იყო ფილოსოფია ნიღბისა. ეს აქსესუარი კი ქართველ ხალხს ორგანულად ჰქონდა შეთვისებული, „მას უყვარდა თეატრალიზაცია ცხოვრების“ (ტიციან ტაბიძე). პოეტები დიდი ხანია მიხვდნენ, რომ სამყაროს უცნობი ნიღაბი ჰქონდა აფარებული. სიმბოლისტური პოეზია მათ „ქვეყნის პირობითობას“ ნათლად შეაგრძნობინებდა და უღვიძებდა სურვილს „მახინჯი ნიღაბი გადაეხადათ მისი უთქმელი ზედაპირისათვის“ (სანდრო ცირეკიძე) და სამყაროსა თუ ადამიანური ყოფის უხილავ სიღრმეებს ჩასწვდომოდნენ.
ახალი სკოლის გამოჩენას არაერთგვაროვნად შეხვდა მაშინდელი საზოგადოება. კიტა აბაშიძეს უთქვამს: „ჩვენს ლიტერატურაში ახალი მიმართულება გაჩნდა, რომელსაც საზოგადოების უმრავლესობა გულისწყრომით შეხვდა, მაგრამ ასეთია ყოველი ჭეშმარიტად ახალი მიმართულების ბედი; ილიასა და აკაკის სარბიელზე გამოსვლასაც ხომ ასევე შეხვდა მაშინდელი საზოგადოებაო“. მანვე შეაქო და შეათამამა „მეამბოხე“ პოეტები.
1859 წელს ვიქტორ ჰიუგოს მიუწერია „პროტესტანტ“ ბოდლერისთვის: „...რას აკეთებთ თქვენ, პირადად, როცა ესოდენ საოცარ ლექსებს წერთ, იმდაგვარს, როგორიცაა „მშვიდი მოხუცი“ და „დედაბერი“. თქვენ ამდიდრებთ ხელოვნების ცის თაღს ახალი, მიცვალებულივით უფერული სხივით, თქვენ ჯერ განუცდელ ჟრჟოლას იწვევთ“. ეს სიტყვები ახალი პოეზიის მიღებას ნიშნავდა, თუმცა დიდი მწერალი „ორიგინალური“ შემოქმედის ბევრ პოეტურ პრინციპსა თუ შეხედულებას არ იზიარებდა.
ცისფერყანწელები დამოუკიდებელ საქართველოზე ოცნებობდნენ. ისინი სიხარულით შეხვდნენ 1918 წლის 26 მაისს და ტკივილით განიცადეს 1921 წლის ანექსია. შალვა აფხაიძე წერდა 1919 წელს: „საქართველომ ნახა თავისი თავი და პოლიტიკურ აღორძინებასთან ერთად დაიწყო ქართული ხელოვნების რენესანსი“.
ა. ჯორჯაძისა და კ. აბაშიძის პოლიტიკურ იდეალებთან სიახლოვე ააშკარავებს ცისფერყანწელთა ჭეშმარიტ მამულიშვილობას. მათ მძლავრად ჰქონდათ გადგმული ფესვები მშობლიურ მიწაში და ყოველგვარი პოეტური სიახლე ისევ და ისევ ქვეყნის სულიერი თუ ფიზიკური აღორძინებისთვის სურდათ. უდიდესი ტკივილით ჟღერს ტიციან ტაბიძის სტრიქონები: „მე-19 საუკუნის დასაწყისში ხდება უკანასკნელი ტეხილი ქართული პოლიტიკური ცხოვრებისა, რომელმაც განსაზღვრა მთელი შემდეგი ყოფნა. საქართველომ დაკარგა თავისი სახე, როგორც სახელმწიფომ. ამ დღიდან ყოველი დღე თითო ლურსმანს უმატებს მის კუბოს. თანდათან მტკიცება რუსეთის გავლენა ქართულ სამოქალაქო ცხოვრებაზე. ძველი ქართული სული მძლავრობს, მაგრამ აღდგომის მაგიერ იფერფლება“. ეს იწვევდა მათ ნაღველსა და უნუგეშობას, მაგრამ იმედის ნაპერწკალი არ ქრებოდა და სულის შებერვას ელოდა, რომ აალებულიყო. გიორგი ლეონიძე წინასწარმეტყველებდა: „ბედისწერით ივნო საქართველო და დღეს მზევდება თავისუფლებით, უსათუოდ სულიც დაუბრუნდება საკუთარ სხეულს, როგორც ნაზამთრალი მერცხალი გაზაფხულიან სამშობლოს“.
საქართველოს მესიანიზმს ქადაგებენ ცისფერყანწელები. მათ გაიზიარეს ა. ჯორჯაძის ესთეტიკური შეხედულებანიც. მისი „მშვენიერი ტყუილი“,_ შემოქმედების მეთოდი, ასახავდა მარადიულობასა და უსაზღვროებას. ტ. ტაბიძის აზრით, ა. ჯორჯაძეს შესაძლებლად მიაჩნდა, რომ ხელოვნება სძლევდა ეროვნულ პარტიკულარიზმს და რეალურ ცხოვრებას ოცნებითა და სიცრუით შეავსებდა.
1918 წლის 26 მაისს იზეიმა საქართველომ დიდი ხნის ნანატრი თავისუფლება. „ცისფერი ყანწები“, როგორც ლიტერატურული სკოლა, უკვე ორი წელია არსებობდა. ეს იყო მისი აყვავების წლებიც. შალვა აფხაიძე წერდა: „განთავისუფლებულ საქართველოში ხელოვნების რენესანსის სათავე ახალმა სკოლამ – სიმბოლიზმმა დაიკავა ხელში. იგი სხვა გზას ვერ აირჩევდა“. ყანწელები თვლიდნენ, რომ როგორც რუსთაველის „მოწყვეტილმა“ სიტყვამ დააგვირგვინა უნივერსალური საქართველო, ასევე გვირგვინით უნდა შეემკო იგი ახალ სკოლას – სიმბოლიზმს. მას უნდა გაეცხოველებინა მდიდარი ფერები, სურნელოვანი ხმები, წინათ უცნობი განცდები აესახა – ამისათვის კი შეექმნა ახალი სიტყვები, გაეხალისებინა ძველი, ობით დაფარული თუ დაჟანგული. სიმბოლიზმს უნდა აემაღლებინა ქართული ენის ემოციური მნიშვნელობა.
ყანწელებს სწამდათ, რომ სიმბოლიზმს ბევრი კარგი რამის მოტანა შეეძლო ქართველი ერისთვის. მათ სურდათ, რომ საქართველო გადაექციათ უსაზღვრო მეოცნებე „ქალაქად“. ოცნებადაკარგული ხალხისთვის ესწავლებინათ განწმენდილი გზა მომავლის ცისფერი ტაძრისაკენ, ედიდებინათ მშვენიერება, თავისუფლება, აეღორძინებინათ რაინდობა და სიჭაბუკე, შეექმნათ ახალი, გაბედული, ზოგჯერ გაუგებარი და უცნაური სიტყვები... აემაღლებინათ ქართველი ერი, დავიწყებული, მაგრამ დიდების ღირსი და გაეოცებინათ ქვეყნიერება... (პ.იაშვილი. „პირველთქმა“). იყო ამ პროგრამაში ბევრი რამ უცხო ძველებისთვის, რომლებიც ვერ იწამებდნენ „მეხურ მისტერიებს“, „ორგიას“, ბოჰემას, ვერ მიხვდებოდნენ დამსხვრევის მშვენიერებასა და იდუმალებას. თავის დროზე შარლ ბოდლერიც წერდა ერთ ლექსში: „არის ჩვენში სილამაზე, რომელიც უცხოა ძველებისთვის“.
გრიგოლ რობაქიძე 1916 წელს წერდა: „საქართველოს რენესანსი დაიწყო, წარმოვთქვი ერთხელ და ამ სიტყვების სიმართლეს დღითი დღე ვგრძნობ. მაგრამ რენესანსი ჯერ კიდევ ქაოსისა და ფორმის ბრძოლაში აშკარავდება და კიდევ დროა საჭირო, რომ ფორმამ სძლიოს სავსებით ქაოსსა. ეს ფიქრები მებადება, როცა შევსცქერი უახლესი ხელოვნების ზრდას“.
გრიგოლ რობაქიძე იყო ცისფერყანწელების უპირველესი მოძღვარი და მეტრი_ფრიად განსწავლული, მაღალი ინტელექტის, დახვეწილი გემოვნების, დასავლეთისა და აღმოსავლეთის კულტურებს ნაზიარები, უკეთილშობილესი ბუნების კაცი. სწორედ მისმა ლექციებმა ნიცშესა თუ ფრანგულ პოეზიაზე მოუმზადა ნიადაგი ქუთაისელი ახალგაზრდების „ამბოხს“.
„სიმბოლიზმი ჩვენში შემოიტანა გრიგოლ რობაქიძემ. ბატონ რობაქიძეზე არ გამართლდა საერთო დებულება, რომ ყოველ ნოვატორს წინ ეღობება გაუგებრობის გალავანი. იმას არაფრად დასჯდომია ძველ ღირებულებათა გადაფასების კადნიერება, ახალ ძიებათა ფეირვერკების გასროლა“, _ წერდა ტიციან ტაბიძე. იგი გრიგოლ რობაქიძეს სიმბოლიზმის პირველ მოციქულს და მოდერნიზმის სხარების სიტყვიერად მქადაგებელს უწოდებდა: „გრიგოლ რობაქიძის აქაფებული სიტყვა, აღმაფრენი ფანტაზია, თვალისმომჭრელი სახეები ძვირფასი მოგონებაა ჩვენი ახალგაზრდობისა. პირველად იმან შეგვახედა იოჰანაანის მოჭრილ თავს, პირველად იმან მოგვასმენინა ნიცშეს მწვალებელი სიტყვა“. ტიციანის აზრით, საქართველოში პირველმა სწორედ გრიგოლ რობაქიძემ დაწერა სიმბოლისტური ლექსები.
თვითონ გრიგოლ რობაქიძის წერილებიდანაც ჩანს, თუ რა დიდი ღვაწლი მიუძღოდა მას ქართული სიმბოლისტური სკოლის შექმნაში. 1918 წ. იგი წერდა: „პოეტური სიტყვისა თუ ესთეტიკური ცდების სფეროში ჩემი ლიტერატურული გზა იმით აღინიშნა, რომ მე ქართველი ხალხის ცნობიერებაში შემოვიტანე ევროპაში ჩამოყალიბებული და რუსეთში გართულებული სიმბოლისტური მსოფლშეგრძნება. მე ყოველთვის იმ მსოფლგანცდას ვემხრობოდი, რომ აღმოსავლეთი ევროპულ დასავლეთზე უფრო სიმბოლურია და ვფიქრობდი იმთავითვე, რომ საქართველო, როგორც ერთგვარი ნატეხი აღმოსავლეთისა, ბოლომდე განსაზღვრული შეიძლება იყოს მხოლოდ და მხოლოდ სიმბოლიზმის ხაზებში. ამის დადასტურებას მე ვპოულობდი რუსთაველის მხატვრულ ფენომენში, რომლის გენია, ჭეშმარიტად, ქართული მხატვრული სიტყვის ამოუწურავ პოტენციას წარმოადგენს. აქედან ჩემი წმინდა მხატვრული ხასიათის ამოცანა იყო ევროპული სიმბოლიზმის ტექნიკით, _ ამ სიტყვას განსაკუთრებული მნიშვნელობით ვხმარობ, _ ქართული აღმოსავლეთის სიღრმისეული წვდომის შემოქმედებითად განსახიერება“.
ცისფერყანწელთა სკოლის მიზანი იყო სიმბოლოების საშუალებით იდუმალი, უხილავი სამყაროს წვდომა (ადამიანის შინაგანი სამყარო, მიღმა სამყარო, საგანთა და მოვლენათა ნოუმენები), ამასთანავე, მათი ამოცანა იყო _ „სილა გაეწნათ“ პოეზიაში გაბატონებული რუტინის, ფილისტერობისა და ესთეტიკური ბარბაროსობისთვის. სული შთაებერათ ქართული სიტყვის - „გადამწვარი მუგუზლისთვის“ _ და ათონელი მთაწმინდელების დარად თავგამოდებული მუშაკობით გადაერჩინათ გიორგი მერჩულისა და რუსთაველის ნალოლიევებ-ნასათუთევი სიტყვები. ქართული კულტურისთვის ისე ვებრძოდით ლიტერატურულ ფეოდალიზმს, როგორც გიორგი სააკაძეო, _ წერდა ტიციან ტაბიძე. როგორც გ. მერკვილაძე შენიშნავს, ამ დროს ქართული ლექსის განახლების პროცესი უკვე დაწყებული იყო გალაკტიონ ტაბიძის, იოსებ გრიშაშვილის, ალექსანდრე აბაშელის და სხვათა შემოქმედებაში, მაგრამ „ცისფერყანწელებმა სცადეს მისთვის უფრო გამძაფრებული ხასიათი მიეცათ, გარკვეულ ესთეტიკურ-ვერსიფიკატორული სკოლის ფარგლებში მოექციათ იგი“.
სიმბოლისტების პრობლემები შეეხებოდა უმთავრესად ხელოვნების, მორალის, რელიგიის სფეროს. როცა ერთხელ მალარმესთვის უთხოვიათ აზრი გამოეთქვა ფრანგებისა და გერმანელების დაახლოებაზე, რომელიც მაშინ უნდა მომხდარიყო, პოეტს „აპოლიტიკურად“ უპასუხნია: „ჩემთვის საკმარისია ის, რომ ბოდლერი ითარგმნება გერმანულ ენაზე და ვაგნერს ტაშს უკრავენ პარიზშიო“. ყანწელებისთვის არც ისე უცხოა პოლიტიკა, რადგან ისინი საქართველოს ხვალინდელი დღის იმედით სულდგმულობდნენ და მათ წერილებსა თუ მხატვრულ შემკოქმედებაში ხშირად იელვებდა ამგვარი საკითხები. თუმცა ისინი, მაინც, უპირველეს ყოვლისა, ქართულ სიტყვას „ასალაშინებდნენ“ და მის ესთეტიკურ ფასეულობას აღადგენდნენ. მართალია, ფრანგული სიმბოლისტური სკოლა უკვე აღარ არსებობდა, როცა ასპარეზზე ყანწელები გამოვიდნენ, მაგრამ ისინი მაინც იმ პირველწყაროებს ეწაფებოდნენ, თარგმნიდნენ და ითავსებდნენ შარლ ბოდლერს, სტეფან მალარმეს, პოლ ვერლენს, არტურ რემბოს... ტიციან ტაბიძე წერდა: „ნაციონალური აპერცეპციის ძალით ერი ითვისებს იმას, რასაც იმასთან ახლობელი კავშირი აქვს“. მისივე აზრით, მომავალ დიდ ქართველ შემოქმედში უნდა „შეერთებულიყო“ რუსთაველი და მალარმე. რუსთაველს იგი იაზრებდა, როგორც ქართული კულტურის ტრადიციას, მალარმეს კი – ევროპისას.
ფრანგი ლიტერატორი რემი დე გურმონი მიიჩნევდა, რომ სიმბოლისტური სკოლის ძირითადი პრინციპები იყო: ა) ინივიდუალიზმი, ბ) შემოქმედების თავისუფლება, გ) დასწავლილი ფორმულების უარყოფა, დ) ანტინატურალიზმი, ე) ლტოლვა ყოველივე არაჩვეულებრივისადმი, უცნაურისადმიც კი, ვ) იდეალიზმი, ზ) სოციალური ფაქტების უგულებელყოფა, თ) მხოლოდ იმ ხაზების გადმოცემა, რომელიც ერთ ადამიანს მეორისგან განასხვავებს, ი) საგნებსა და მოვლენებში არსებითის დაჭერა და გადმოცემა.
ცისფერყანწელები იღებდნენ ამ განმარტებას ზოგადად და თავიანთ წერილებში უფრო შლიდნენ და აზუსტებდნენ ზოგიერთ პუნქტს. ისინი ცდილობდნენ, მოეძებნათ სამყაროს „ათვისების“ ახალი ფორმები. ტიციან ტაბიძე შენიშნავდა ერთ წერილში არსებით საკითხს: „სიმბოლიზმის, როგორც პრიმატი „როგორის რაზე“ _ გაუგებრობაა. ამგვარი დასმა საკითხის მიუღებელია, რადგან იგი გულისხმობს განცალკევებას იქ, სადაც კონკრეტულად არსებობს მხოლოდ ერთიანობა, მაგრამ ფორმას უნდა მიექცეს დიდი ყურადღება“. მისი აზრით. სიტყვამ დიდი ხანია დაკარგა ღირებულება და გადაფასდა. ამას კი პირველმა ყურადღება გრიგოლ რობაქიძემ და არჩილ ჯორჯაძემ მიაქციეს.
„იყო თუ არა ქართული სიმბოლიზმი? _ კითხულობდა გურამ ასათიანი და იქვე პასუხობდა: _ რასაკვირველია, იყო. საწინააღმდეგოს მტკიცება მე პირადად კადნიერებად მიმაჩნია, ვინაიდან ასეთი მტკიცება ეჭვის ქვეშ აყენებს იმ ლიტერატურული მემკვიდრეობის სერიოზულობას რაც, კერძოდ, ცისფერყანწელებმა დაგვიტოვეს“.
„ცისფერი ყანწები“ წლების განმავლობაში გმირულად ეწეოდა მძიმე ჯვარს პოეზიის გოლგოთაზე. ტიციან ტაბიძე წერდა ერთგან, ყანწელები უფრო მეტს ფიქრობდნენ თავიანთ სახელზე, ვიდრე აკაკი წერეთელი „თორნიკე ერისთავის“ დაწერაზეო. მისი აზრით, მათი ძმობა იყო მისტიკური და მის კონსტიტუციას მხოლოდ სიკვდილი დაწერდა. სიკვდილი კი, მართლაც, დიდი გულმოდგინებით წერდა ამ ისტორიას... ნინო ტაბიძე იხსენებდა: „როცა თბილისში გამოვიდა სერგეი ესენინის ლექსების წიგნი, ერთი ეგზემპლარი მე მაჩუქა, გაიჭრა თითი და ფურცელზე თავისი სისხლით წააწერა: „გიყვარდე მე და გიყვარდეს „ცისფერი ყანწებიო“. თითქოს ეს გენიოსი პოეტიც გრძნობდა ამ „სისხლიან“ ისტორიას“.
ცისფერი, პირველქმნილი ფერი, ამაღლებულის სიმბოლოა. „ცისფერი ყანწები“ პოეზიის ალეგორიაა. მისი საშუალებით ჩვენს პოეტებს განეხვნებოდათ იდუმალების კარიბჭენი და მარადიულსა და მიღმიურს მიეახლებოდნენ, კოსმიური მუსიკითა და მშვენიერებით ივსებოდნენ („სტიროდა სული ცისფერ ღვინოებს“ - გალაკტიონი). „ცისფერ ყანწებად“ შეიძლება თვითონ პოეტებიც მოვიაზროთ, მათი სხეულები – ყანწები – ივსება ზეციური სასმელით – ცისფერით – პოეზიით და ისინი სიმბოლოების საშუალებით სამყაროს ჭეშმარიტებას, მის ღვთაებრივ არსს ეზიარებიან. ისინი ხომ თავს თვლიდნენ გამორჩეულებად, ზეციური ნადიმის მონაწილეებად, რომელთაც ხელეწიფებოდათ ცისფერი ყანწებით იმგვარი „დათრობა“, როცა მუზები ხდებიან სახილველ და იდუმალება საცნაურ.
როგორც თ. ვასაძე აღნიშნავს, სიმბოლიზმის სკოლამ ცისფერყანწელებს სინამდვილის პირველაღმომჩენთა, პირველმხილველთა ხედვის სიხალასე მისცა~.
ცისფერყანწელები უკმაყოფილონი იყვნენ საკუთარი თავით. ამის მიზეზიც ჰქონდათ. ასპარეზი ევიწროებოდათ და ფონის უქონლობას უჩიოდნენ. „ერთი მხრივ იმან, რომ ყანწელებს უხდებოდათ არა თავისი საქმის კეთება, მეორე მხრივ, სამოქალაქო ომის ცეცხლმა და რევოლუციამ, რომელმაც მოუსწრო საქართველოში ამ პოეტების შემოქმედების დაწყებისას და ამასთან ეს რევოლუცია ორგანულად არ იყო გამოტანჯული ქართველი ხალხისგან, არამედ მოვიდა ფოსტით პეტროგრადიდან (რაც ამჩნევია პროლეტარ-დემოკრატ პოეტებსაც) და აგრეთვე ქართულმა სამხრეთის ბუნებამ, რომელიც აკანონებს ზარმაცობას და უფრო მწვავედ აყენებს სიცოცხლის პრობლემას, გამოიწვია ის, რომ ყანწელებს არ უთქვამთ საჯაროდ თავისი სიტყვა, როგორც ამისთვის იყვნენ მოწოდებულნი“ (ტიციან ტაბიძე).
მიუხედავად ამისა, მათ შეძლეს მშვენიერი ნაწარმოებების შექმნა და „სიმბოლისტურ სკოლასაც“ გააძლებინეს ამ „გაუსაძლის“ ქვეყანაში. ყანწელები ქვეყნიერებას აღიქვამდნენ, როგორც ესთეტიკურ ფენომენს, როგორც სიმბოლოს, რომელიც მოითხოვდა შთაგონებულ გამოცნობას, ბუნება მათთვის ტაძარი იყო, სადაც ყოველი მხრიდან იყურებოდნენ სიმბოლოები (ვალერიან გაფრინდაშვილი). ეს იყო სრულიად ახლებური მიდგომა სამყაროსადმი. ყველაფერი გარშემო სიმბოლურად იქნა მოაზრებული. ყოფნა-არყოფნის, ცხოვრების აზრის და სხვა მარადიული კითხვებიც ახლებურად გახმიანდა. პიროვნების სამყაროსთან მიმართების ახალი წახნაგები გამოჩნდა.
ყანწელებს თავიდანვე მოაზრებული ჰქონდათ თავიანთი ლიტერატურული მოღვაწეობის მიზნები და ამოცანები. მათ ორიგინალური აზრები, მეამბოხე წარმოდგენები `შეკრიბეს~ და გააერთიანეს „სკოლაში“. მართალია, მათ ჰქონდათ უკვე ფრანგი „წინაპრებისა“ და რუსი „მეგობრების“ გამოცდილება, მაგრამ მათი გამოსვლის სიძნელეს ეს არ ამცირებდა. ამ სკოლის წარმომადგენლობა ნიშნავდა არა მხოლოდ საერთო პრინციპების საფუძველზე აზროვნებას, არამედ საერთოდ ცხოვრებას (აქედან ყანწელების საოცარი სიყვარული და პატივისცემა ერთმანეთისადმი, ამას „მტრებიც“ აღნიშნავდნენ ყოველთვის). სწორად შენიშნავს გურამ ბენაშვილი, რომ „ცისფერყანწელები უფრო ხშირად შინაგანი შთაგონებით ქმნილი პოეტურ მეტიდაციებს, წინაპართაგან მომდინარე მარადიულ ინერციას დიდი სულიერი გაწვალების ფასად ეუფლებოდნენ, რათა ჯერ კიდევ ბოლომდე გაუცნობიერებელი სიახლეებისთვის მიეცათ გზა, ესეც მათი გმირობა იყო და არა ნაკლი. რაც შეეხება ყველასთვის თვალშისაცემ მათ შემოქმედებითსა და პიროვნულ „ექსცესებს“, ეს უფრო მათი საკუთარი „სხეულის წერტილის“ სივრცეში დამკვიდრების ცდას წარმოადგენდა, ვიდრე მშვიდი შემოქმედებითი გონის ნაყოფს“.
შესაძლოა, ახალი პოეტური სკოლა იყო ხელოვნური, მაგრამ თავისთავად სამყაროსგან რაიმეს გამოყოფა, სულერთია ეს იქნება მატერიალურ თუ სულიერ სფეროში, ხელოვნურობას ვერ დააღწევს თავს. სკოლის შექმნა უკვე გულისხმობდა ამას. მთავარია, რომ ცისფერყანწელებმა მოძებნეს, შეარჩიეს, გამოიგონეს, შეთხზეს, ჩამოაყალიბეს თავიანთი აზროვნებისა და ცხოვრების ორიგინალური სტილი და მას უწოდეს „სიმბოლისტური“. საქართველო ამ დროს ისეთივე ქაოტური ცხოვრებით ცხოვრობდა, როგორც მთელი ევროპა. მძვინვარებდა პირველი მსოფლიო ომი. დამთავრებული იყო „დიდი ეპოქა“. როგორც გალაკტიონმა თქვა. იბადებოდა ახალი. რევოლუცია მოდიოდა ნგრევით. აქ უკვე მნიშვნელობა არ ჰქონდა ნგრევის შედეგს, მთავარი თვით ნგრევის პროცესი იყო, რომელიც სულიერ სამყაროში უდიდეს ძვრებს იწვევდა. „ევროპის ქარი“ საქართველოში ძალუმად უბერავდა, ხშირად რუსეთის ტრამალებით დამტვერილი, ზოგი პირდაპირ გადმოქროლილი. ქუთაისში განგებით თავს იყრიან ახალგაზრდები, რომელთაც მძლავრად აქვთ ეს ჰაერი შესუნთქული. პაოლო იაშვილი, ტიციან ტაბიძე, ვალერიან გაფრინდაშვილი, სანდრო ცირეკიძე, კოლაუ ნადირაძე, ალი არსენიშვილი, შალვა აფხაიძე, ნიკოლო მიწიშვილი, სერგო კლდიაშვილი, ლელი ჯაფარიძე... შემდეგ ამ ჯგუფს შეუერთდნენ: შალვა კარმელი, გიიონ საგანელი, ივანე ყიფიანი, რაჟდენ გვეტაძე, გიორგი ლეონიძე... ზოგი რუსეთში, ზოგი უცხოეთში განსწავლული, ბავშვობიდანვე გატაცებული ლიტერატურით. ბუნებრივი ნიჭი, სიახლის წყურვილი, ევროპის მაჯისცემა მათში საოცარ ძვრებს იწვევს. ნაპერწკლებზე კი ნავთს ასხამს გრიგოლ რობაქიძე და ხანძარი ჩნდება ქართულ პოეზიაში. ახალგაზრდა პოეტებს ეუფლებათ ექსპერიმენტების, ორიგინალური მხატვრული აზროვნების ძიების სურვილი. ლექციები გრიგოლ რობაქიძისა – იხსნება გზა, ჩნდება ნათელი გამოსავალი... „ვულკანი“ უნდა ამოიფრქვას გარდაუვალად. შესაძლოა დაპირისპირება ძველ სამყაროსთან, ძველ ლიტერატურასთან... ამ დროს უკვე დიდი ხანია დაწერილია ჟან მორეასის მანიფესტი, საფრანგეთში დაივიწყეს სიმბოლისტთა კოშმარული ხილვები, რუსეთი აღარ ბობოქრობს ბრიუსოვისა და ბელის „გამოხდომებზე“... ქუთაისელი პოეტები გრძნობენ, რომ მათი შინაგანი განწყობილება, მისწრაფებები ყველაზე უკეთ სიმბოლიზმის ჩარჩოებში ეტევა. იმისთვის, რომ თვით სკოლის სახელწოდებაც ორიგინალური ყოფილიყო, ირქმევენ „ცისფერ ყანწებს“... ვალერიან გაფრინდაშვილი იტყვის შემდეგ: „ჩვენ გავიზარდეთ ტიუტჩევზე, ვაჟასა და ბოდლერზე“. მრავლისმეტყველი ფრაზაა.
როგორც ლალი ავალიანი სამართლიანად შენიშნავს: „სიმბოლიზმმა გადახედა წარსულის მემკვიდრეობას, მაგრამ ვერ მოირგო მისი „ჟანგიანი ჯავშანი“: ახალი ფორმების ძიებამ ის მიიყვანა „ფასეულობათა გადაფასებამდე“. რაც, აგრეთვე დასავლეთ ევროპისა და რუსული სიმბოლიზმის, ძირითად ტენდენციასაც წარმოადგენდა“.
სიმბოლიზმმა, როგორც სხვა ქვეყნებში, ასევე საქართველოშიც გარკვეული ეპოქა შექმნა. სანდრო ცირეკიძის მიერ თარგმნილ სტეფან მალარმეს ერთ პატარა მოთხრობაში, რომელსაც „მომავლის ფენომენი“ ჰქვია, შევხვდით ისეთ სტრიქონებს, რომლებიც შეიძლება ახლა უკვე ისტორიად ქცეული ქართული სიმბოლისტური მწერლობის მიმართ გავიმეოროთ: „როდესაც ყველა მოიჯერებდა გულს უკვე დაწყევლილ კეთილშობილ არსების ცქერით, ზოგი გაბრუნდებოდა გულგრილად, რადგან ვერ გაიგებდა, სხვები გულდაწყვეტილნი, ცრემლიანი წამწამებით მორჩილად გახედავდნენ ერთმანეთს. მაშინ, როდესაც ამ დროთა პოეტები იგრძნობენ მათი დამქრალი თვალების ახალ ანთებას და მკრთალი დიდების წუთს ეწვევათ რიტმი და მთვრალი ტვინით მიიჩქარიან ლამპასთან, რომ თავდავიწყებით იცხოვრონ ეპოქაში, რომელიც ემსახურებოდა სილამაზეს“.
მართლაც, უპირველეს ყოვლისა, სილამაზის მსახურნი იყვნენ ცისფერყანწელები.
ცისფერყანწელთა შემოქმედება გაჟღენთილია არტისტული მანერებით, რომანტიკული პოზებით, ორიგინალური და უჩვეულო წარმოსახვებით, რაც მათ გამოყოფს, გამოარჩევს და გამოაცალკევებს ქართველ მგოსანთა კრებულიდან. მათი პოეზია შერწყმული იყო მათსავე პირად ცხოვრებასთან, ყოფით ურთიერთობებთან. ისინი მთელი არსებით წარმოადგენდნენ საოცარ ნაზავს პოეტურობისა და დენდიზმისას, ამიტომ მათი ნაწარმოებები აღბეჭდილი იყო უცხო ანდამატით, რომელსაც შეიძლება პოეტური დენდიზმი ვუწოდოთ.
ტიციან ტაბიძე თავის „ავტოპორტრეტში“ აცხადებს:
`აზიურ ხალათში, ვით ფაშა ეფენდი,
ვოცნებობ ბაღდადზე მოღლილი დენდი,
ვფურცლავ მალარმეს „დივიგაციონს“.
„უაილიდის პროფილიანი“ ცისფერთვალა პოეტი დენდია, რომელიც გულგრილად უყურებს ირგვლივ ყოველივეს, რადგან მას თავისი, მხოლოდ მისთვის არსებული, განსაკუთრებული სამყარო აქვს, სადაც მის მიერ შექმნილი გმირები, ლანდები სახლობენ. აგრეთვე ისინიც, რომლებიც კლასიკური თუ უახლესი ლიტერატურიდან მისთვის საყვარელ პოეტურ სახეებს წარმოადგენენ.
დენდობა დამახასიათებელი იყო ფრანგის სიმბოლისტებისთვის. ისინი, უპირველესად, პროტესტანტები იყვნენ და ამ გზითაც გამოხატავდნენ საზოგადოებასთან დაპირისპირებას. განსაკუთრებით ცნობილია შარლ ბოდლერის დენდიზმი, რაშიც ის ხედავდა თავის ესთეტიკურ იდეალს.
შარლ ბოდლერი მეტრი იყო არა მხოლოდ ფრანგი, არამედ ქართველი სიმბოლისტებისთვისაც. მისი აზრები, შეხედულებები, პოეზია წარმოადგენდნა მათთვის შთაგონების წყაროსა და კანონიკას. ვალერიან გაფრინდაშვილი: „ჩემს წინ ბოდლერი გადაშლილი, ვით სახარება“. ან კიდევ, ტიციან ტაბიძე: „ბესიკის ბაღში ვრგავ ბოდლერის ბოროტ ყვავილებს“.
თანამედროვეთა გადმოცემით, შარლ ბოდლერის ქცევა ხშირად ჟონგლიორობას წააგავდა. იცვამდა ძალზე ყურადღების მისაქცევ კოსტიუმებს, უყვარდა პარადოქსები, მუდამ აფორისტულად გამოთქვამდა აზრებს და ყოველთვის საზოგადოების საწინააღმდეგო შეხედულებები ჰქონდა. იქცეოდა აქტიორივით. ერთხელ სტუმრად მწვანედ შეღებილი თმებითაც კი მისულა. თაყვანს სცემდა ყოველივეს ხელოვნურს. ეს იყო მისი ცხოვრებისა და შემოქმედების პრინციპი. როცა ერთხელ მისთვის უკითხავთ, თუ მოსწონდა ერთი ქალის თმები, მას უპასუხნია, მომეწონებოდა, პარიკი რომ ყოფილიყო, მაგრამ თმები ბუნებრივია და ეს საშინელებააო. ეს იყო, რა თქმა უნდა, მისი პოზა, რომლითაც ის გამოირჩეოდა საზოგადოებისაგან.
შარლ ბოდლერის მიერ ხელოვნების ბუნებაზე მაღლა დაყენება ახალი პოეტური სკოლის ერთ-ერთ პრინციპად იქცა. ამიტომ შემოიჭრა პოეზიაში ქალაქური „ლანდშაფტები“ _ მცენარეთა, მთების, ზღვების ნაცვლად ქუჩები, ასფალტი, ოთახი, სარკე. ბოდლერს ერთ საუბარში უთქვამს: „მე ვინატრებდი წითლად შეღებილ მდელოებს, ლურჯად შეღებილ ხეებს“. შემდეგ არტურ რემბო ასეთ მდელოებზე ლექსებს დაწერს, XX ს-ის მხატვრები მათ დახატავენ. ქანდაკება ბოდლერისთვის მეტს ნიშნავდა, ვიდრე ცოცხალი სხეული, ტყის დეკორაცია – ვიდრე ბუნებრივი ტყე.
სიმბოლისტი პოეტები, უპირველესად, ცდილობდნენ ადამიანის შინაგანი საყაროს პეიზაჟების შექმნას.
პოეტური დენდიზმის ძირითადი პრინციპები ასე შეიძლება გამოიკვეთოს:
1. ხელოვნურობის პრიმატი (მხატვრულ შემოქმედებასა და ცხოვრებაში).
2. ორიგინალურობა (შემოქმედებაში, ცხოვრებაში, ჩაცმაში, ქცევაში და საერთოდ ყველაფერში).
3. საკუთარი „მე“-ს გამორჩეულობის განსაკუთრებული შეგრძნება.
4. პოეტური ნიღბების სიყვარული (სხვადყოფნის მისტერიით საკუთარი შინაგანი სამყაროს წვდომა).
5. ბოჰემა.
6. სიმახინჯის ესთეტიზება და სხვ.
ცისფერყანწელების შემოქმედების გაცნობისას თუ შეცნობისას უნდა გავითვალისწინოთ ეს პრინციპები, სხვაგვარად სრულყოფილად ვერ ვეზიარებით მათ მშვენიერ ხელოვნებას.
დენდიზმი ყოველ მათგანთან, რა თქმა უნდა, თავისებურად გამოვლინდა. ვალერიან გაფრინდაშვილის აზრით, მაგალითად, მალარმეს დენდობა, უპირველეს ყოვლისა, აისახებოდა მისი პოეზიის თეთრ ფერში, რაშიც იკვეთებოდა მისი ამპარტავანი სევდა.
სიმბოლისტურ პოეზიას მრავალი სიახლე მოჰქონდა. „პირველი სიახლის“ პოეტი კი შარლ ბოდლერი იყო. მანვე შექმნა ეს სიტყვა და პირველად იხმარა 1859 წელს (მოდერნი). იგი თურმე ბოდიშს იხდიდა ახალი სიტყვის შემოღებისათვის, მაგრამ საჭიროდ თვლიდა თანამედროვე პოეზიის უჩვეულობის გამოსახატავად. ამ „უჩვეულობის ბაცილამ“ კი ბევრი პოეტი „დაასნეულა“ ჯერ საფრანგეთში, მერე სხვა ქვეყნებსაც გადასწვდა და როცა ეგონათ, მოქანცული და მკვდარი იყო, „შხამიანი მოწამვლის“ ნიშნები მაშინ გამოაჩნდათ ქართველ პოეტებს და ისევ აღორძინდა მოდერნი პოეზიაში. ფრანგმა მწერალმა და კრიტიკოსმა ბარბე დ ორევილიმ საგანგებო წიგნი უძღვნა დენდიზმს. მისი აზრით, დენდიზმი იყო თანამედროვე მოვლენა და მის არსებით ნიშანს თვალშეუდგამი სიამაყე წარმოადგენდა. იგი დენდიზმს ერთგვარ სოლიპსისტობადაც მიიჩნევდა, ობიექტურ სამყაროში მხოლოდ პირადი „მე“-ს ასახვად. მაგალითად, ოსტენის აზრით, შარლ ბოდლერს არ სურდა გამოსვლა თავისი „მე“-ს საზღვრებიდან. „ის თითქოს თავისი ლექსების საშუალებით „მე“-ს ასეირნებდა მთელ მსოფლიოში“.
ყოველივე ამის გამოხატულებას ჩვენ ვპოულობთ ცისფერყანწელთა შემოქმედებასა და ცხოვრებაში. სწორედ ამ პრინციპებიდან გამომდინარეობდა მათი პოეზიის ძირითადი თავისებურებანი, რომელთა შორის აღსანიშნავი იყო საკუთარი პოეტური პოზისა თუ ნიღბის ძიება.
ვალერიან გაფრინდაშვილი მიიჩნევდა, რომ პოეტისათვის აუცილებელი იყო პოზა, როგორც ფორმა მისი შემოქმედებისა. მისი აზრით, სწორედ პოზა წარმოადგენდა ყოველი პოეტის ნიჭის უტყუარ მაჩვენებელს. ვინც მოძებნიდა თავის პოზას, მხოლოდ იგი იქნებოდა ღირსი პოეტის სახელის ტარებისა. პოეტური პოზა მათ ქცევასა და ჩაცმულობაშიც უნდა გამოკვთილიყო. ცისფერყანწელები ჯერ კიდევ ქუთაისში გამოირჩეოდნენ თავიანთი ექსტრავაგანტულობით. ხშირად ტეხდნენ შარსა და დავიდარაბას, ქუჩაში ხმამაღლა კითხულობდნენ ლექსებს. განსაკუთრებული გემოვნებით იცვამდნენ. „მათ მხარს არ უგდებდა კოლაუ ნადირაძე, რომელიც ყოველთვის დენდივით იყო გამოწყობილი ახალ კოსტუმში, ჰქონდა ისეთი ჰალსტუხი, რომლის მსგავსი არავის არ გააჩნდა ქუთაისში და ყველას თვალს სჭრიდა,“ - იგონებდა შალვა აფხაიძე.
ცისფერყანწელები აცხადებდნენ, რომ ვისაც პოეტური პოზა არ გააჩნია, მას არ შეიძლება ჰქონოდა სინამდვილესთან პოეტური დამოკიდებულება. მათთვის ლირიკა იყო ავტოპორტრეტი, მაგრამ არა ფოტოგრაფიული, რადგან ფოტოგრაფია გულისხმობს გამეორებას, ავტოპორტრეტი კი პოზას. ამ პრინციპით იწერებოდა ცისფერყანწელების როგორც საკუთარი, ასევე ერთმანეთის პორტრეტები.
მათი სხვათაგან განსხვავებული ცხოვრება და ქცევა ბევრის თვალში ჯამბაზობის ასოციაციას იწვევდა. ამაზე შენიშნავდა ტიციან ტაბიძე: „თქვენ ამტკიცებთ, რომ ისინი შეგნებულად ჯამბაზობენ, მაგრამ კარგი: თუ საუკეთესო ახალგაზრდობა საფრანგეთის, რუსეთის, საქართველოსი და შეიძლება მთელი ქვეყნისაც შეგნებულად ჯამბაზობს, მით უარესი თვითონ ქვეყნისთვის“. ამგვარ იარლიყებს ტიციანი პოეტების მიმართ უდიდეს ტერორს უწოდებდა.
ვალერიან გაფრინდაშვილს თანამედროვე ხელოვნების სიმბოლოდ მიაჩნდა ყურმოჭრილი ვან გოგი, რომელმაც, ვიდრე თავის ავტოპორტრეტს დახატავდა, სარკის წინ ყური მოიჭრა. უნდა გამოხატულიყო ორიგინალური პოზა, მისი სულიერი თავისთავადობის გამომსახველი. სწორედ ეს ხიბლავდათ ყანწელებს, რომელთა აზრითაც, ხელოვნება არ ემორჩილებოდა სინამდვილეს. პოზას ლირიკაში ისინი მიიჩნევდნენ სიმბოლურად. მათი აზრით, პოეტის „მე“ გამჟღავნდებოდა მხოლოდ გარკვეულ პოზაში. პოეტური პოზა იყო ცისფერყანწელების ორდენი თავისთავად, სახელწოდება, მათი გერბები და გვარების ჰერალდიკა. ეს იყო, როგორც ტიციანი ამბობდა, ბოჰემური, მისტიკური ძმობის ორდენი.
ახალი პოეტური სიტყვის ძიება, სიახლეებისაკენ სწრაფვა მათში ბადებდა ორიგინალურ სახეებს. ადრე, ალბათ, ასე არავინ დაწერდა.
`ჩემთვის სამშობლო სახვევია
მშრალი ბალღამის.
დაწყევლილი მინდვრებს გაუმზადებს
მშიერ კალიებს~ (ტ.ტაბიძე: „მღვდელი და მალარია“)
ან კიდევ:
`ისევ კედლები აქვითინდნენ თეთრი გედებით
და როგორც თოვლი, დაიფერფლა ჩემი ქეიფი (ვ.გაფრინდაშვილი: „თეთრი ნაბადი“)
ცისფერყანწელები „გაცვეთილ“ სიტყვებს პირვანდელ სინედლეს უბრუნებდნენ, ხშირად ბუნდოვან სიტყვათკავშირებს ისინი პოეზიის არისტოკრატიულობის დამადასტურებლად მიიჩნევდნენ. სანდრო ცირეკიძის აზრით, კარგ პოეტს შეიძლება მხოლოდ ერთი მკითხველი აღმოჩენოდა და რომ პოეზია იყო კონუსი, რომლის მწვერვალზე მხოლოდ ერთეულები ადიოდნენ.
ვალერიან გაფრინდაშვილი აცხადებდა: „ლირიკა არავისთვის სავალდებულო არ არის, ის არისტოკრატიულია ზედმიწევნით“. მათი მრავალი პოეტური სახე მოითხოვს ინტელექტს, დაწმენდილ, შეუცდომელ პოეტურ გემოვნებას.
ეს არისტოკრატიულობა ნიშნავდა რეალურიდან უფრო დაშორებას, სამყაროს ცენტრად საკუთარი „მე“-ს წარმოდგენას. ეს „მე“ კი პოეზიაში ცნაურდებოდა მრავალსახოვანი ნიღბების საშუალებით. ცისფერყანწელთა აზრით, ჭეშმარიტი ლირიკა ტრიალებდა თავის ჯადოსნურ წრეზე – ნიღაბაფარებული, თეატრალიზებული, ამიტომ ვერ საცნობი. დავაკვირდეთ, როგორ ინიღბება პოეტი, მისი შინაგანი სამყარო გრიგოლ რობაქიძის ერთ ლექსში. ამავე დროს ეს შენიღბვა უფრო გამოკვეთს და წარმოაჩენს დაფარულს:
`ჰელლადის შვილი ვარ ერთგული მე „ამორფატის“.
სავნებო მსხვერპლად გამზადილი ვით სავსე თასი.
და თუნდ რაინდი ცხოველი მზე სულ დაიფუტოს.
თასზე თასს ვამსხვრევ, რომ ავმართო კიდევ ათასი,
თავაღებული მე სარკე ვარ ყველა თვალების
და მასკა ჩემი ქერქი არის მხოლოდ ცვალების~ („ავტომედალიონი“)
თავის წიგნში „ხელოვნური სამოთხე“ შარლ ბოდლერი ხაზგასმით აღნიშნავდა, რომ ავტორის კმაყოფილებისთვის სულაც არ იყო საჭირო, რომ მისი წიგნი ვინმეს გაეგო, გარდა იმისა, ვისთვისაც იწერებოდა. შემდეგ ამ აზრს უფრო უკიდურესად ავითარებდა და აცხადებდა: „ბოლოს და ბოლოს, განა აუცილებელია, რომ წიგნი დაიწეროს ვინმესთვის? მე მაგალითად, ძალიან მცირედ მიტაცებენ ცოცხალი არსებანი, მე მსურდა მხოლოდ დამეწერა მკვდრებისათვის...“
ცისფერყანწელთა ერთგვარ პოეტურ პოზას გამოხატავდა სახელების გადაკეთება: ტიტე – ტიციანი, პავლე – პაოლო, ნიკოლოზ – კოლაუ – ნიკოლო და სხვა. ისინი, როგორც დენდებს შეჰფერით, თავს გამორჩეულად მიიჩნევდნენ და ამას გამოხატავდნენ შემოქმედებაში. ტიციანი წერს:
`და ბალაგანის მოვკვდები მეფედ.
რაღაც მეფური იყო ჩემს სულში,
დაგვიანებულ ხმად შემიერთეთ
თქვენ, ვინც მღეროდით მზეზე წარსულში~.
თუმცა ეს იყო მეფის თეატრალური მანტია – პოეტის სიამაყეს მაინც აკმაყოფილებდა. დეკორაციული სასახლის ფონზე ხდებოდა ახალ პოეტთა ღირსებათა წარმოჩენა. პოეტური პოზა თვალნათლივ აჩენდა მათ არტისტულ ბუნებას. პოეტური ნიღბებით მოევლინენ ისინი თავიდანვე მკითხველებს. ნიღაბს თავის ესთეტიკა და ფილოსოფია ჰქონდა. მისი არსის გასარკვევად გრიგოლ რობაქიძის „ფალესტრა“ უნდა გავიხსენოთ, სადაც იგი წერს: „მე“. აქ მარხია ყოფის საიდუმლო. უმწარესი, რადგან სიკვდილია იგი, უტკბილესი – რადგან სიცოცხლეა იგი. თითქმის ერთსადაიმავე დროს თვითონ ყოფა მარადი ქცევაა, მუდმივი ცვლა. უწყვეტი დენა. ამ დენაში, ამ ცვლაში, ამ ქცევაში ცხადდება და ცნაურდება „მე“, „პირი“, მარადი ქცევა, მუდმივი ცვლა. ქცევა და ცვლა რის? და აქ იჭრება ხელუხლებელი „სახე“. ხატი (არა სალოცავი), დემოკრიტეს „გარსი“, პინდარის „აიდოლონ“, გერმანული „აბბილდ“, ნიშანი ამ სახისა არის მასკა, ნიღაბი და დააკვირდით, იმ კულტებში, სადაც ცვლა ყოფის საიდუმლოდ არის გამოცხადებული, ქცევა მასკით ხდებოდა. მაგ. დიონისეს კულტი. „მე“ უნდა გაიხსნას, უნდა გაირღვეს, არსი უნდა გადავიდეს ყოვლადში. პიროვნება უნდა ეზიაროს ზეპიროვნულს. ეს არის დიონისოს ფენომენი და მერე როგორი იყო რიტუალი ამ ფენომენის? მასკის აფარება, მასკის, რომელიც დიონისოს სახავდა. „მე“ უნდა გაირღვეს, რომ ზიარ იქნას ყოვლისა. ეს „გარღვევაც“ მასკურ ხდებოდა~.
ესთეტიკის რანგში აყვანილი ნიღაბი მათთვის ხან არსებული, ხან გამოგონილი, ხან კიდევ უკვე არსებული ლიტერატურული სახეებია: პიერო, კოლომბინა, ჰამლეტი, მალდორორი, ოფელია, ელენე დარიანი...
ისინი ხან ერთი, ხან მეორე ნიღაბს იფარებენ, თითქოს მათი შემოქმედება ერთი რაღაც საიდუმლო რიტუალის აღსრულებას წარმოადგენდეს და ამ ცვლაში ცდილობდნენ საკუთარი `მე~-ს გარღვევას, გახსნას და სამყაროს არსის წვდომას, საიდუმლოს გამოცნობას, მოვლენათა და საგანთა გაფარული მხარეების ხილვას.
მათი შემოქმედება მასკარადსაც წააგავს ხშირად, რადგან მათ გარდა სხვადასხვა ნიღბით შემოდიან ფრანგი პოეტები და ლიტერატურული გმირები. ტიციან ტაბიძე ერთი პოეტური საღამოს გახსენებისას შენიშნავს: `ამ ღამეს გრიგოლ რობაქიძემ გახსნა თავისი მასკა: ამ ღამეს ის არ იყო მთაწმინდელი, ღვაწლით შემოსილი, მასში სძლია პოეტის უკიდურესობამ: ეს იყო წმინდა ანტონის ცდუნება~.
პოეტური პოზა იყო პაოლოს მეტად მკაცრი `ჟესტი~ კლასიკური ხელოვნების მიმართ – უარყოფის თეატრალიზებული გამოხატვა:
`პაოლო იაშვილს – მომეწყინა ყვითელი დანტე,
ვაქებდი შექსპირს, მაგრამ ფარდა – შექსპირს უარი,
რა ვქნა, თუ ჩემთვის ბეთჰოვენი მხოლოდ ყრუ არი,
და რომ წარსულმა ვერ გადმომცა მე ანდამატი~.
ეს იყო დენდური სიამაყე, არ დაემჩნია გაოცება და ამავე დროს ხელოვნების ახალი კერპები წარმოეჩინა. ამგვარად ესხმებოდა ხორცი სიმბოლისტური სკოლის პრინციპებს მხატვრულ სიტყვაში.
პოეტური დენდიზმის უარსებითესი ნიშანი იყო ე.წ. ბოჰემა. ცისფერყანწელთა ცხოვრებასა და პოეზიაში მკვეთრად წარმოჩინდა ამგვარი განწყობილება. ბოჰემა გამოხატულება იყო იმავე პრინციპისა, რასაც პოეზიაში ახორციელებდნენ. სიახლე – ცხოვრებაში, უარყოფა – სიმშვიდისა, კონსერვატიზმისა, ნორმისა, კანონისა... ვალერიან გაფრინდაშვილის აზრით, ვინც პოეზიაში რევოლუციონერია, ის აუცილებლად ბოჰემად იქცეოდა, რადგან მას თავს დაესხმოდნენ საზოგადოებისა და მწერლობის ფილისტერები. აბა, როგორ აიტანდნენ ამგვარი მკითხველები პოეტის გულწრფელობის ასეთ გამომჟღავნებას:
`მუხრანის ხიდზე დასახრჩობად კიდევ დავდგებით,
საქართველოში ცხოვრება ხომ თვითმკვლელობაა.
ამიტომ გვიყვარს საქართველო ჩვენ თავდადებით,
ამიტომ მოგვწონს და შეგვინდობს ჩვენ ეს ობობა (ტ. ტაბიძე: `ნინა მაყაშვილს~)
თუმცა, უნდა ითქვას, რომ არ ერიდებოდნენ ყანწელები არავის რისხვას. კარგად უწყოდნენ, რომ ყოველგვარი სიახლე მსხვერპლს მოითხოვდა. თანაც გვერდით ედგათ გრიგოლ რობაქიძე, რომელიც თავისი ძალუმი სიტყვით ამხნევებდა და მაგალითს აძლევდა:
`ბოჰემა~ გულისხმობდა თრობასაც. კაფეებში `მთვრალი~ პოეტები უმღეროდნენ თავიანთ მშვენიერ მუზებს, მაგრამ ღვინო მხოლოდ გარეგნული რამ იყო. ბოჰემაში მთავარი იყო შინაგანი თავისუფლება, რომელიც პოეტური სახეებისა და წარმოსახვების `ზღვარგადასულობაში~, უცნაურობასა და უჩვეულობაში მჟღავნდებოდა.
ბოჰემური იყო არტურ რემბოს მთვრალი ხომალდის `აღსარება~:
`ვნახე გასვრილი მზე მისტიური საშინელებით,
იისფერ სხვის ხმელ ჩონჩხებით, რომ ანათებდა,
ტალღებს, რომ ჰგავდნენ აქტიურობს უძველეს დრამის,
რომელნიც ფართოდ აგორებდნენ ფარდების ცახცახს~ (პაოლო იაშვილის თარგმანი)
ტიციან ტაბიძის შემდეგი სტრიქონები:
`ორპირი ლპება – როგორც ლეში ლევიაფანის,
რიონის ფშანებს აედევნენ გრძელი ყანჩები,
მოიღუნება ჩემი სული – წნელი ლაფანის,
მხოლოდ ყანჩები – ჭაობების მჭლე ლავანჩები (`მღვდელი და მალარია~)
ბოჰემამ გასაქანი მისცა `მეამბოხე~ პოეტების სულში აბრიალებულ ცეცხლს, რომ არ `გადაბუგულიყვნენ~ შინაგანად. ასე იქმნებოდა აალებული სტრიქონები, რომელთაც ხშირად ქუჩის, შმორისა და ჭვარტლის სუნი ასდიოდათ. ასეთი იყო ცხოვრება... ბოჰემა კი გზა, რომლითაც პოეტები გაურბოდნენ სინამდვილეს.
სიმბოლიზმისთვის დამახასიათებელი იყო სიმახინჯის ესთეტიზება. ამ ფენომენის გააზრებისთვის მეტად საინტერესოა ვალ. გაფრინდაშვილის ესე `ტერორ ანტიკუს~. მისი აზრით, სიმახინჯის ფერისცვალობის სასწაული ხდება მხოლოდ ლირიკაში. იგი მკვეთრად გამიჯნავს ერთმანეთისგან ლამაზსა და მშვენიერს. ამ უკანასკნელს იგი ხელოვნების კატეგორიად მიიჩნევს. მისი აზრით, ხელოვანს შეუძლია, მახინჯი შეიყვანოს ხელოვნების სფეროში და მშვენიერ მოვლენად აქციოს. `ესთეტიურია ის ემოცია, რომელსაც ჩვენ ვიღებთ მახინჯიდან ხელოვნებაში~.
ცისფერყანწელებს სიმახინჯე ესმოდათ, როგორც სიმბოლო და როგორც ირონია. ისინი მახინჯს აღიქვამდნენ როგორც მოვლენის ზედაპირს, როგორც ფანტასტიკურ ნიღაბს. ყანწელები სიმახინჯეს მშვენიერის ყველაზე ირონიულ ნიღბად მიიჩნევდნენ.
ცისფერყანწელებს მიაჩნდათ, რომ `ხელოვნებაში ხდება ერთმანეთს ორი წინააღმდეგი მოვლენა – მახინჯი და ლამაზი და ამ მისტიურ შეხვედრიდან იბადება ახალი ესთეტიკა~ (ვალერიან გაფრინდაშვილი).
ვალერიან გაფრინდაშვილი მახინჯს ვაჟურ საწყისად მიიჩნევდა, ლამაზს კი ქალურად. მისი აზრით, პუშკინის `ქეიფი ჟამიანობის დროს~, ტიუტჩევის მალარია, ედგარის მოთხრობები, ბოდლერის ყვავილები, აპოკალიპსი და გოიას სურათები მახინჯის გამარჯვება იყო ხელოვნებაში. იგი თვლიდა, რომ სინამდვილე თავისთავად იყო მახინჯი, ლირიკა კი ამართლებდა და მასში ნახულობდა თავის იდეალს. მახინჯს, როგორც უცნაურობისადმი წყურვილს, ვალ. გაფრინდაშვილი მიიჩნევდა ხიდად სინამდვილესა და საიქიოს შორის.
ცისფერყანწელები თავიანთ შეხედულებებს არ აცხადებდნენ ერთადერთ ჭეშმარიტებად. ამაზე ცხადად მეტყველებს ერთერთი მათგანის სიტყვები: `შეიძლება მომავალმა ესთეტიკამ სრულიად უარყოს ის ხელოვნება, რომლითაც ჩვენ ვამაყობთ~ (ვალ. გაფრინდაშვილი).
სიმბოლისტებს სჯროდათ, რომ ხელოვნება გარდაქმნიდა სინამდვილეს და ყოველგვარ სიმახინჯეს ხელოვნებაში გააკეთილშობილებდა.
`დღეს პოეზია ქმნის ახალ მითებს. წარმართულმა და ქრისტიანულმა მითოლოგიამ დაკარგა თავისი კავშირი ჩვენს შეგნებასთან და პოეტიც სხვა ობიექტებს ეძებს თავისი შემოქმედებისათვის . ძველი მითები არავის არ სწამს, იმავე დროს ჩვენ გვინდა მითი, ჩვენ გვწყურია მითი.~ _ წერდა ვალერიან გაფრინდაშვილი. მითის წყურვილმა კი ცისფერყანწელები მითის მქმნელებად აქცია. ამით ისინი გამოეხმაურნენ მსოფლიო სიმბოლისტურ სკოლას, რომელმაც მხატვრული აზროვნება მითის ქმნადობას გაუთანაბრა.
ქალაქის ქუჩების, `მოწამლული~ ჰაერით გაჟღენთილი კაფეებისა და ბოჰემური ყოფის პირმშო იყო მათი ლირიკა და ახალ სამყაროსაც განსხვავებული პოეტური ხერხებით, პრინციპებითა და მეთოდით ქმნიდნენ. ფრანგ `პროტესტანტ~ პოეტთა მსგავსად ქართული ლირიკის რაინდებმაც მოიწადინეს ახალი პოეტური სამყაროს შექმნა და თავიანთი შემოქმედების მეთოდად სიმბოლიზმი აღიარეს. `ცისფერი ყანწები~ ისე გრძნობდნენ თავს, როგორც ქვეყნის შემოქმედი შექმნის პირველ დღეს, როცა აგრაგნილი ქაოსი ეძებდა ფორმას. _ ასე გაიხსენებს ქართულ პოეზიაში `ჯვაროსნული ომის~ დასაწყისს ტიციან ტაბიძე.
მათ ქვეყანას სხვანაირი თვალით შეხედეს და გადაწყვიტეს, წარმავლობისაგან ეხსნათ იგი, ამით ისინი უკვდავებას ეზიარებოდნენ. მათთვის სინამდვილე არსებობდა უპირველესად პოეზიაში და ისინი შეუდგნენ ახალი პოეტური სინამდვილის შექმნას. როგორც გრიგოლ რობაქიძე იტყოდა, ეს იყო უფრო მითო-მქმნელი სინამდვილე, ვიდრე ნამდვილი. იგი იყო ზღაპარი, ლეგენდა, მითი. `მითო-მქმნელი სინამდვილე არ არის უბრალო ოცნების ნაყოფი: მას საკუთარი გულისხმიერი სინამდვილე აქვს: იგი არყოფილია, მაგრამ საყოფელი, იგი არა-ნამდვილია, მაგრამ შესაძლებელი. იგი არარსებულია, მაგრამ საარსებო.~ გრიგოლ რობაქიძის აზრით, მითი არ არის ნამდვილ-ყოფილი, არამედ იდუმალ-ყოფილია: თითქო ოდესმე სადღაც ზმანებულ სინამდვილეში კიდეც მომხდარიყოს მითიურ განცდილი და ახლა მხოლოდ ვიგონებდეთ მას განცვიფრებული.
ყანწელები უკვდავებასთან ზიარების წყურვილმა ახალი პოეტური მითოლოგიის შექმნამდე მიიყვანა, რადგან პოეზიას სჭირდებოდა ორიგინალური სახეები, უცხო მუზები და შთამაგონებელი წყაროები, მათ ის გამოძებნეს, შექმნეს და დაამკვიდრეს. 1914 წლიდან ქართული პოეზია დაშორდა რეალობას და ცისფერყანწელებმა გამოაცხადეს ფანტასმაგორიისა და მითის კულტი. მათ სურდათ, რომ ქართულ პოეზიას გადაელახა ეთნოგრაფიისა და სინამდვილის ვიწრო ნაპირები. მათ მოიწადინეს წარსულ გმირთა პანთეონის გადახალისება. პაოლო იაშვილი წერდა, რომ ყანწელები შეხვდნენ ქართული კულტურის უკვდავ კერპებს, მაგრამ სიამაყის ცეცხლით ანთებულებს არ სურდათ მათთვის ლოცვების შეწირვა. მათ სწამდათ, რომ სასიხარულო განათება იყო მხოლოდ მათში. ცისფერყანწელებმა წარმართთა მსგავსად შექმნეს ახალი `კერპები~, რომელთაც მსხვერპლად თავიანთ პოეტურ ქმნილებებს სწირავდნენ. ეს კერპები, უპირველეს ყოვლისა, იყვნენ ფრანგი პოეტები, რომლებიც ერთდროულად წარმოადგენდნენ მათს სულიერ მოძღვრებასა და შთაგონების წყაროებს, შორეულ ვარსკვლავებსა და უახლოეს მეგობრებს. `ბოდლერ, მალარმე, თქვენს შესახებ მეამბა მსურდა ფოთის მთვარისთვის, მაგრამ საწყალს აწვალებდა სურდო და მალარია~ - წერდა გრიგოლ რობაქიძე ლექსში `სპლინი~. `ვერლენი, ბოდლერი, მალარმე! ამ სამებაში მე ყველა მიყვარს~ - იფიცება პაოლო იაშვილი.
ცისფერყანწელები დაეძებდნენ ისეთ სახეებს, რომლებიც იძლეოდნენ მარადისობის წინათგრძნობას. მათ აღარ აკმაყოფილებდათ ძველი მითები და თქმულებები, მათ შექმნაში ხომ თვითონ არ მიუღიათ მონაწილეობა. ისინი კი შემოქმედებას მიელტვიან, თვითონ სურთ იყვნენ პოეტური ქვეყნიერების მხატვარნი თუ ამშენებელნი. თანამედროვე პოეზია ხომ ნაკლებად იყენებდა წარმართულ და ქრისტიანულ სახეებს. ცისფერყანწელების მითი, რა თქმა უნდა, არ იყო მითი ტრადიციული გაგებით. ეს იყო მითი, რომელიც მათი პოეტური სამყაროს გამართლებად იქცა.
შარლ ბოდლერი თავის ერთ წერილში შენიშნავდა `მხატვარი გამოდის მხოლოდ თავისი თავიდან, მომავალ საუკუნეებს ის უტოვებს მხოლოდ თავის შემოქმედებას. ის პასუხს აგებს მხოლოდ თავისი თავის გამო. ის კვდება და არ ტოვებს შთამომავლობას. სანამ ცოცხლობდა, თვითონ იყო თავისი თავის ბატონიც, სულიერი მოძღვარიც და ღმერთიც~. სიმბოლისტებთან პოეტი იქცა თითქოს სამყაროს ცენტრად და მის მამოძრავებელ ძალად. მათთვის ლირიკა იყო `თეატრი თავისთვის~ და საჭირო იყო უმძაფრესი ფანტაზია, რადგანაც ლირიკოსი თვითონ გახდა ამ თეატრის მსახიობი, რეჟისორი, ავტორი და მაყურებელი. ყანწელებისათვის პოეზია თვითონ არის თავისი მსხვერპლი და ჯალათი, რომელიც იწვის თავის საკირეში და არაფერს არ სესხულობს ცხოვრებიდან. სიმბოლისტებისათვის უბრალო სინამდვილე კი არ იყო შემოქმედების წყარო, არამედ გასიმბოლოებული სინამდვილე. სამყარო მათ ესმოდათ, როგორც პოეტური მეტაფორა და გამუდმებით ცდილობდნენ მის ამოხსნა-გამოცოცხლებას. `უაილდმა სთქვა: სიძულვილი საზოგადოებისა თანამედროვე ხელოვნებისადმი არის კანიბალის გახელება, რომლიც ხელოვნების სარკეში იხედება და თავის თავს ვერ ნახულობს~ (ვალერიან გაფრინდაშვილი). კანიბალს თავისი თავი შეიძლებოდა დაენახა კლასიკურ ნაწარმოებებში, ძველი შემოქმედნი ახლოს იდგნენ თავიანთი შემოქმედების საგანთან. სიმბოლისტებმა კი, როგორც თვითონ ამბობდნენ და ამტკიცებდნენ, შექმნეს მარადისობის პერსპექტივა. მათთვის კაცობრიობის ისტორია წარმოდგა, როგორც ერთი მთელი კონკრეტული ეპოქების გარეშე. ისინი დროსა და სივრცეს ნებისმიერად გადადგამდნენ. სომბოლიზმი იყო ძიება იმ პარალელებისა, რომელიც შარლ ბოდლერმა პირველად აღიარა თავის `შესაბამებაში~. მან თავის პოეზიაში ერთმანეთს დაუკავშირა ფერი, ხმა, სუნი, განწყობილება, სხეული და მათი შეკავშირებით შექმნა სიმბოლოები, რომელთა საშუალებით უნდა ამოხსნილიყო სამყაროს ფენომენი. იგი ერთ წერილში შენიშნავდა: `მე არ ვიცი, არსებობს თუ არა მეცნიერულად დაფუძნებული ცხრილი ფერისა და შეგრძნების შესაბამისობის ამსახველი, მე კი ასეთ რამეს განვიცდი: როცა მახსენდება ნაწყვეტი ჰოფმანის `კრეისლენიანადან~ მე ვხედავ შესაბამისობას ფერებს, ბგერებსა და სუნს შორის. მგონია, რომ ისინი ერთნაირი იდუმალებით წარმოიშვნენ სინათლის სხივიდან და ამიტომ უნდა გაერთიანდნენ უცნაურ ჰარმონიაში. განსაკუთრებით ჯადოსნურ ზეგავლენას ახდენს ჩემზე შუქ-წითელი მიხაკი, ჩემდაუნებურად ვიწყებ ოცნებას და მესმის, შორიდან როგორ იზრდება, ხან მიილევა ჰაბოის ხმები~.
`შესაბამება~ იქცა ახალი პოეზიის მთავარ პრინციპად. მისი საშუალებებით სამყარო სულ სხვანაირად იქნა მოაზრებული. ვალერიან გაფრინდაშვილი წერდა: `იქ, სადაც უწინ ბატონობდა სულთანივით ამაყი ვიქტორ ჰიუგო, ახლა არის თანამედროვე პოეზიის პანი-ვერლენი, რომელიც ცხოვრობს ყავახანაში, ჰოსპიტალში და საპყრობილეში~. პანი იყო ანტიკურობის დასასრულობის ღმერთი და იგი იქცა მთელი სამყაროს სინონიმად. ვალერიან გაფრინდაშვილი როცა ვერლენს პანს უწოდებს, ფიგურალურად გამოხატავს მისით პოეზიაში ახალი ერის დაწყებას. პანის სიკვდილისა და ქრისტიანობის დამკვიდრების შემდეგ პოეზია მთელი საუკუნეების განმავლობაში სარგებლობდა მითოლოგიური სახეებით, თუმცა არ სჯეროდა ეს მითოლოგია. ქრისტიანობამ შექმნა ახალი, საკუთარი მითოლოგია, რომელმაც გაამდიდრა და გაამრავალფეროვნა ხელოვნების შინაარსი. აქ არის ერთგვარი პარალელი. ძველი ხელოვნების პანი მოკვდა და დაიწყო ახალი ერა. `ახალი ქრისტე~ იყო ხელოვნება, რომელიც პარიზში დაიბადა და მისი `ქადაგება~ მალე მთელ ქვეყნიერებას მოეფინა. მის დაბადებას ხელი შეუწყო კაცობრიობის მთელმა ისტორიულმა თუ კულტურულმა განვითარებამ, განსაკუთრებით კი ლიტერატურამ და ფილოსოფიამ. ნიცშეს ზარატუსტრა ქადაგებდა ღმერთის სიკვდილს. მისი აზრით, ქრისტე მოკვდა და მასთან ერთად მისით განპირობებული ზნეობრიობაც, რადგან ქრისტე თვითონ იყო ხორცშესხმული ზნეობა. ნიცშე ქადაგებდა ზე-ადამიანის მოლოდინს და ზნეობრივად თვლიდა იმას, რაც ხელს შეუწყობდა მის მოვლინებას. ამავე დროს, ეს ყველაფერი მოიაზრება არამატერიალურ სფეროში. როგორც ანდრეი ბელი განმარტავდა: `თავი რომ დაგვეღწია წყვდიადის ახალი ნაკადისაგან, ნიცშე მოგვიწოდებდა ახალი გმირობისაკენ. ის მოელოდა შემოქმედების ახალ ქმნილებებს, ახალ კერპებს, რომ მათი საშუალებებით ებრძოლათ ადამიანებს წყვდიადთან. მისი აზრით, ადამიანებს უნდა შეექმნათ საკუთარ სულში კიდობანი და მასში გამოეზარდათ გმირი~.
ფრანგი პოეტი ჟიულ ლაფორგი ერთ ლექსში წერდა, ნუთუ არ შეიძლება ღმერთის გადაკეთებაო. ეს იყო ირონია, რომელიც უპირველეს ყოვლისა, მიმართული იყო რწმენადაკარგულ ადამიანთა მიმართ. სიმბოლისტებმა კი თითქოს ღმერთი `გადააკეთეს~ ხელოვნებად. ცისფერყანწელებმაც ახალი პოეზია გაიხადეს რელიგიური გაღმერთების საგნად. თვითონ კი თავი მის მოციქულებად მიაჩნდათ. ტიციან ტაბიძე წერდა:
`ახალი ქრისტეს ოთხი დავრჩით
მახარობელი,
პაოლო, გრიგოლ, ვალერიან,
მე – იოანე~ (`დროშა ქომერიელთა~)
აქვე გვახსენდება ვალერიან გაფრინდაშვილის სტრიქონები:
`ავახელ თვალებს და გაჰქრება ლანდთა ღრუბელი,
ჩემს წინ ბოდლერი, გადაშლილი, ვით სახარება.
გიჟურ თვალებით შემომხედავს ჩემი ვრუბელი,
სინამდვილეში დაბრუნება დამეზარება~ (`ინტერიერ-პირველი~)
ცისფერყანწელები ქმნიან ახალ პოეტურ მითოლოგიას, ახალ კერპებს იდგამენ სათაყვანებლად. მასალა: ეროვნული ისტორია და მსოფლიო პოეზიის შედევრები, ფრანგი პოეტები თავიანთი ქმნილებებითა და ბიოგრაფიებით, წიწამური, ბირგამის ტყე, ოფელია, დონ-კიხოტი, პიერო და კოლომბინა, სააკაძე, ვაჟა – ტიციანის სიტყვით, `პანის ღვთაებრივი მჭვრეტელი, ხევის ნიაღვრით დასოლებული მუზით, რომლისთვისაც ბუნება ემბაზიც იყო და, საქორწინო სარეცელიც და კუბოც~. ეს აძლევს მათ შემოქმედებას განუმეორებელ ელფერს. მათი პოეტური სამყაროს ორიგინალობას ახალი მითოლოგიის საფუძველზე შექმნილი პოეტური სახეები განაპირობებენ უპირველესად. მათი შემოქმედების წყაროდ იქცევა ყველაფერი, რისი პოეტური ასოცირებაც შესაძლებელია რაიმესთან. თვით ცხოვრების წვრილმანებიც კი, რომელიც, მათი აზრით, შეიძლება ზოგადსაკაცობრიულ ტკივილამდე ამაღლებულიყო.
ჯერ კიდევ ფრანგი პარნასელების ლირიკაში გაჩნდა მისწრაფება პოეზიაში პოეტის სახელის განდიდებისა. სიმბოლისტებთან კი პოეტის სახელი გადაიქცა ლეგენდად, მითად. `ლეგენდარული სახელები, - წერდა ვალერიან გაფრინდაშვილი, - როგორც ქიმერები, ისე სდარაჯობენ პოეზიას. ისეთი სახელები, როგორიცაა ბართლომეს ღამე, საფირონი, პატმოსი, სტრადივარიუსი, კალიოსტრო უფრო აღვიძებენ და ახელებენ პოეზიას, ვიდრე დიდი ურაგანები~. ეს სახელები პარალელურ შეფარდებაში შედიან სამყაროს სხვა მატერიალურ თუ სულიერ მოვლენებთან. მათი საშუალებით იქმნება სიმბოლოები და პოეტური წარმოსახვა უფრო მდიდრდება და მრავალფეროვნება.
ტიციან ტაბიძე:
`დისერტაციას დავამზადებ
მე ამ საგანზე,
ყვითელი თვალი მონგოლების
და სააკაძე~ (`მღვდელი და მალარია~)
როგორც ზემოთაც აღვნიშნეთ, ცისფერყანწელების პოეზიაში ხდება დროთა და სივრცეთა თავისებური, ორიგინალური გადანაწილება. აქ დრო გაიგება არა მხოლოდ ისტორიული, არამედ როგორც გამოგონილი – მხატვრული სამყაროსი. შექსპირის ტრაგედიის `მაკბეტის~ ბირგამიის ტყე პარალელურად ეფარდება ქალდეას აჩრდილს, რაც ქმნის ახალ პოეტურ ასოციაციებსა და განწყობილებებს. ამგვარი პრინციპებით პიერო ლედი მაკბეტთან ერთად წარმოდგება პოეტის წარმოსახვაში.
ტიციან ტაბიძე კი პოეტური წარმოსახვით ჰაფიზის ვარდს დებდა პრუდომის ვაზაში, ხოლო ბესიკის ბაღში რგავდა ბოდლერის ბოროტების ყვავილებს, რითაც საუკეთესოდ გამოხატავდა ახალი პოეტური სკოლის პრინციპებს. პოეტთა სახელები დაიბურა მითიური საბურველით, გადაიქცა გამოცანად, რომელიც მომავალმა ლექსებმა უნდა ამოხსნან. ეს სახელები იმარხავენ უფრო მეტს, იდუმალს, ვიდრე ის გამომჟღავნდება გამოთქმისას.
ცისფერყანწელთა აზრით, სრულიად არ იყო საჭირო, რომ პოეზია ამოწურულიყო მხოლოდ რეალურად არსებულ პოეტთა სახელებით. ეს სახელები, როგორც მითები, ძვირფასი იყო მათთვის, მაგრამ პოეტს შეეძლო შეექმნა ახალი მითი (აშორდია, რობაქიძე, ელენე დარიანი...). მათი აზრით, უფრო მითის შექმნა თუმცა უფრო ძნელი იყო, სამაგიეროდ უფრო მეტი ღირებულება გააჩნდა.
პაოლო იაშვილმა შექმნა ელენე დარიანის მითი და ქართულ პოეზიაში ახალი პოეზიის მხევალი `მოავლინა~
ახალ ლირიკას უნდა გამოეყენებინა ყველა საოცნებო სახელი: ისტორიული, გეოგრაფიული თუ ლიტერატურული, ქალაქებისა თუ ძვირფასი ქვებისა და ამ სახელებიდან შეექმნა ახალი მითები. პაოლო იაშვილის `წითელი ხარი~ და `ფარშევანგი~, კოლაუ ნადირაძის `ყვითელი მალაელი~, ტიციან ტაბიძის `ორპირი~ და `მალარია~ - ეს იყო ახალი პოეტური მითები.
ახალი პოეტური მითოლოგიის `მასკარადში~ ცისფერყანწელებმა დიდი გაბედულებით შეიყვანეს ერთმანეთი.
ცისფერყანწელებმა ინტიმი აამაღლეს პოეზიამდე და პირად გრძნობებს მისცეს უნივერსალური ხასიათი. მათ კერძო ტკივილი ზოგადსაკაცობრიო გახადეს. თუმცა მათთვის ცნობილი იყო ერთმანეთის ბიოგრაფიის ყოველი წვრილმანი, ისინი მაინც ქმნიდნენ მითებს ერთმანეთზე. ქართველი პოეტებისათვის კარგად იყო ცნობილი ფრანგ პოეტთა ურთიერთდამოკიდებულება. სიკვდილის სარეცელზე მწოლი არტურ რემბო ვერლენის ლექსებს კითხულობდა, ვერლენი კი სიკვდილამდე აღმერთებდა რემბოს და ლექსებს უძღვნიდა.
ფრანგი პოეტები ყანწელების პოეზიაში თითქოს მეორედ დაიბადნენ.
ცისფერყანწელებმა არ დაუცადეს მომავალ პოეტებს, რომლებიც გააზღაპრებდნენ, როგორც გმირებს და თვითონ შეიყვანეს ერთმანეთი პოეზიაში, როგორც პოეტური სახეები.
ტიციან ტაბიძე: `ყვითელ მალაელს მოსდევს პაოლო,
ფარშევანგების შემოჰკრა ალყა,
და ოფელიამ თვალი მოავლო,
ვალერიანმა ჰამლეტს გაარტყა (`ბირგამიის ტყე~)
ვალერიან გაფრინდაშვილი წერილში `სახელების მაგია~ წერს, რომ თანამედროვე პოეზიაში უმთავრესი და არსებითი – სახელებია, რომელთა გამოკლებით ბევრი რამ დააკლდებოდა მას და საუკუნეებით უკან დაიხევდა. მისი აზრით, თუმცა ჯერ არავის გამოეცხადებინა სახელების კულტი, მაგრამ შესაძლოა პოეზიაში გამოჩენილიყო ისეთი სკოლა, რომელიც სწორედ სახელს აღიარებდა თავისი პოეტიკის მთავარ ხაზად. მისი აზრით, ქარრთულ პოეზიაში სახელების მაგია გამართლებული იყო ყანწელების `გაქანებული~ სახელებით და აგრეთვე მათი პოეზიით. გრიგოლ რობაქიძის ვასაკა უკვე შეიცავდა თავის სახელში ფანტასტიკას, ხოლო ლოტრეამონის მალდორორი საშინელების აპოთეოზი იყო და ისმოდა, როგორც `ნევერმორი~.
ახალ პოეტურ მითოლოგიაში ხდება სახელების არა მხოლოდ შინაარსობრივი, არამედ ბგერწერული აღქმაც. პოეზიაში ხომ ყველაზე უკეთ ცნაურდება სახელთა ასტრალური სხეულები. გრიგოლ რობაქიძე წერილში `სიტყვის როია~ რამდენიმე სახელის ასტრალურ სხეულს წარმოაჩენს: `მარია დორვალ: ოქროს თმები ლოკავენ შიშველ თეთრქაფა სხეულს. დოლენა: სირბილე მიწის ძუძუების. როგნედა: სკვითის სიგიჟე სლავურ მოდუნებაში. ოფელია: შეშლილი ფოთლები მდინარეში. ჯიოკონდა: დაეჭვების ღიმილი სივაჟეში. თამარ: გათვალვა დედოფლის ... ქალდეა: ჰალუცინაცია ხაშმით. საგარეჯო: გარუჯული განდეგილი. ორპირი: რასსების ჯვარედინი. გელათი: სინათლე... შარლ ბოდლერი: გენია სპლინში. დორიან გრეი: ლანდი სარკეში ჩარჩენილი. ირრუბაქიძე: მოურავი მოურეველი~.
ცისფერყანწელთა შემოქმედებაში პოეტთა სახელებთან გათანაბრებულია ნაწარმოებთა არა მხოლოდ გმირები, არამედ სათაურებიც. სანდრო ცირეკიძის აზრით, ქმედითი სათაურები თანაბარი იყო თვითონ წიგნისა და თავისთავად წარმოადგენდა ესთეტიკურ ღირებულებას. ასეთ ღირებულებად იქცა ბოდლერის `ბოროტების ყვავილები~, `მთვარის საჩუქრები~, რემბოს `მთვრალი ხომალდი~, ლაფორგის `სამგლოვიარო მარში მიწის სიკვდილზე~, პაოლოს `წერილი დედას~, ტიციანის `ქალდეას ქალაქები~ და სხვა. ეს სათაურები იქცნენ თავისთავად მოვლენებად და გახდნენ პოეტთა მუზების ნავთსაყუდელი თუ ორიგინალურ სახეთა წყაროები.
ცისფერყანწელები ყოველ საგანსა თუ მოვლენაში განჭვრეტდნენ წარმავლობის ნიღბით შემოსილ მარადიულობას, როგორც სანდრო ცირეკიძე წერდა: `პოეტს მინიჭებული აქვს იგრძნოს იმათ (საგანთა და მოვლენათა) გადაღმა დიდი პარალელი უკვდავების~.
ცისფერყანწელები ჩვენს წარმოსახვაშიც შემოდიან, როგორც მითები, სიცოცხლეშივე გაუკვდავებულნი ერთმანეთის პოეზიაში.
ცისფერყანწლებს სწამდათ, რომ ხელოვნება შეასრულებდა ახალი ღმერთის მოვალეობას. მათ პოეზია აღიარეს, როგორც თავისთავადი ჭეშმარიტება. წინასწარმეტყველური შთაგონებით წერდა ვალერიან გაფრინდაშვილი: `ხელოვნება გააღმერთებს მთელ ქვეყანას და როგორც ქრისტე განკურნავს კაცობრიობას ყველა სენებიდან~. სწორედ ამ მიზანს ემსახურებოდნენ ცისფერყანწელები, წმინდა პოეზიის რაინდები და ამ გზით ეზიარნენ უკვდავებას.
დაბეჭდილია წიგნში 'ცისფერყანწელები_ 100 ლექსი~, გამომც ინტელექტი, 2007
No comments:
Post a Comment