(გოდერძი ჩოხელის რომანი `მგელი~, მეორე გამოცემა, თბ. 2002)
გოდერძი ჩოხელის პროზა პოეტურია.
პოეტურია მისი რომანი `მგელიც~, რომელშიც, როგორც გრიგოლ რობაქიძე იტყოდა, რიტმისა და რითმის გარეშე მოდის ირაციონალი და მთავარიც ეს არის. მწერალი ცდილობს უხილავის მოხელთებას და რომანის მთელ მხატვრულ სისტემას ამ ძიებას უსადაგებს.
რომანის მთავარი გმირი ლუკა, მწერლის ალტერ-ეგო, მთხრობელის ნიღბით შემოდის ტექსტში და წუთისოფლის ხლართებში გარკვევას ცდილობს. ამ ნიღაბს სხვათაგან უპირველესად გამოარჩევს დიდი გაკვირვებული და სუფთა თვალები.
რომანი წარმოადგენს საკუთარი ცნობიერების მიმოხილვას, სადაც უხვადაა დალექილი როგორც პირადი, ასევე ერისა თუ კაცობრიობის გამოცდილების არქეტიპები.
მწერალი ერთგვარ ტრანსში აგდებს თავის გმირს და ამისთვის უქმნის შესაფერის გარემოს. ლუკა მარტოდმარტო რჩება თოვლით გადათეთრებულ ტყეში. იქმნება პირველყოფილი სიწმინდის განცდა. `იდუმალ გარემოში იყო გახვეული ლუკა~, `ღვთაებრივ სიჩუმეში უცებ გაკრთებოდა მოძრაობის წამი და მიწისკენ შრიალით წამოვიდოდა თოვლის ფანტელები. ეს ხმა ჰგავდა ზეციურ საგალობელს~. და ამ უჩვეულო გარემოში იწყება გმირის თვითჩაღრმავება, ფიქრი მიიმართება შორეული წარსულისაკენ, ფესვებისკენ. ლუკას ხეობაში მარტო დარჩენის მიზეზი ხომ ადამიანთა უსულგულობაა. სამყაროდან იკარგება, სადღაც ქრება სიწმინდე. რატომ? რა ემართებათ ადამიანებს? იწყება ძიება პასუხისა და ლაბირინთში ჩნდება ძაფი, რომელმაც შეიძლება სიცხადემდე მიაღწევინოს მწერალს_ადამიანთა შორის მომრავლდნენ მგლები. და ასე იქმნება ლიტერატურული მითი ადამიანი-მგლისა. ისინი, ადამიანი-მგლები ყველგან არიან, ქალაქშიც და სოფელშიც. `ვინ იცის, რამდენჯერ გადაჰყრია მგელს. ზოგმა შემთხვევით ჩაუარა ქუჩაში, ზოგმა... იქნებ დაძრწიან დღისით და ღამით სამგლო საქმეებით დატვირთულნი~, `მგელი რომ შეჭამს ადამიანთა წილ სიყვარულს, კაცივით მათ შორის იტრიალებს და ნელ-ნელა გამოსწოვს, რაც რამ წმინდაა მათ შორის~.
რაკი აზრი, როგორც ილია იტყოდა, ერთხელ გამოიკვანძა, იმას რაღა შეაჩერებდა და ლუკას ცნობიერებაში ზვავივით დაეშვა ფიქრები. მას გაახსენდა ბავშვობისდროინდელი სხვადასხვა ამბავი, რომელიც ადასტურებდა მის ვარაუდს, რომ ადამიანთა შორის მგლებიც დადიოდნენ და სწორედ ისინი ჩადიოდნენ ბოროტ საქმეებს.
თხრობაში ნოველებივით იჭრება ეს ამბები, რომელთაც ერთიან მხატვრულ ქსოვილში თავისი ფერი და რიტმი აქვთ, მაგრამ თანვე ცალკე დამოუკიდებლადაც წარმოგვიდგებიან. ამბავი მგელქალასი, ბებერი `პატარძლისა~, ჯარჯისა, გარსიასი, ქუდიანი ფაცა მგლისა... ლუკა ყველგან შეიგრძნობს მგლის სუნს. სისხლით მთვრალ მგელ-ადამიანებს სულ ახლახან თავდაღწეული კვლავ შიშით მოელის მათ თავდასხმას.
ქალაქში როგორც ჯოჯოხეთის რკალში, ისე შედის ლუკა, რათა ცხოვრების გამოცდილება მიიღოს და ბოროტება ზღაპრისა და ლეგენდის სივრცეში კი არა, რეალურ ურთიერთობებში გამოსცადოს.
თუ აქამდე ლუკასთვის არსებობდა მხოლოდ სოფლის (წუთისოფლის ერთგვარი მოდელი) განზომილება, სადაც ბუნება სრულ ჰარმონიაში იყო ადამიანთან, ახლა მის ცნობიერებაში შემოიჭრა სხვა, ერთგვარი ბოროტი განზომილება, რომელმაც მისი ჩანთქმა დააპირა. ამიტომაც გარბის ლუკა ქალაქიდან და იწყება გაცნობიერება_გააზრება ცხოვრებისა. ასე რომ, მთელი ეს მოგზაურობა ქალაქიდან სოფლისკენ არის ცდა შინ დაბრუნების გზით შემეცნება სამყაროს, ცხოვრების, სიცოცხლის არსისა. ბავშვობაში მოსმენილი ტექსტების ხელახალი წაკითხვა იწყება და აქამდე საიდუმლო ნიშნების გაშიფვრა-ამოცნობა. მკითხველისთვის ეს ერთგვარი ზიარებაა უცნაურთან, ამოუხსნელთან. ზღაპრის, სიზმრის, ოცნების, წარმოსახულის სიტყვიერი ქსოვილიდან წერილობით ტექსტში მოძრაობისას მწერალი ცდილობს შეუნარჩუნოს ნაამბობს გემო და სურნელი დაწერილში. შეიძლება ითქვას, რომ მწერალი ამას აღწევს. ის, რაც თაობიდან თაობას გადაეცემოდა ზეპირი გზით და ცოცხლობდა მხოლოდ ნაამბობში (რაც გულისხმობდა ერთი ამბის უთვალავ ვარიანტ-ვარიაციას, კონკრეტულ გარემოსა და თვითონ მთხრობელის ბუნებას), მწერალმა აქცია დაწერილად, ამით თითქოს გაადვილა და მხოლოდ ერთი გაგებისთვის `გაწირა~ ნაამბობი, მაგარამ ასე არ ხდება, რადგან არსებობს მკითხველი, როგორც განუმეორებელი ინდივიდუალობა (ისევე, როგორც მთხრობელი), რომელიც კვლავ იწყებს ცნობილი ამბის ხელახალ კონსტრუირებას თავის ცნობიერებაში, დაწერილი ალეგორიების, სიმბოლოების, მეტაფორების თავისებურ გააზრებას. ასე, რომ მკითხველიც, მთხრობელის მსგავსად, ქმნის ინტერპრეტაციათა დაუსრულებელ რიგს. ნაამბობმა კვლავ შეინარჩუნა პირვანდელი ხიბლი და დაწერილის გზით შესაძლებელი გახდა ერთდროული კონტაქტისა არა მსმენელთა ვიწრო წრესთან, არამედ მილიონობით მკითხველთან. თუმცა `ნაამბობიც~ პირობითია, რადგან მწერალი ვინმეს ნაამბობს სუფთა სახით კი არ იყენებს, არამედ თვითონ იმგვარად ქმნის ამბავს, რომ გგონია, ეს თაობიდან თაობას გადაცემული ლეგენდაა, მითია, ზღაპარია.
ქალაქში ლუკა თითქოს პოულობს შიფრს იმ ამბების, ე.წ. ტექსტების ამოსახსნელადაც, რომელის მას სოფელში ბავშვობიდან ესმოდა.
ლუკა აცნობიერებს, რომ არსებობენ ადამიანი-მგლები და ამის დასტურად უამრავი ამბავი ახსენდება. ეს არის ცხოვრების შემეცნება-გააზრების მტკივნეული პროცესი, და თანვე სიცოცხლის ღირებულებაზე დაფიქრებაც. როგორც კამიუ იტყოდა, ღირს კი სიცოცხლე იმად, რომ ადამიანმა ბოლომდე გალიოს? მწერლის პასუხი დაუეჭვებელია და მტკიცე. ღირს! რადგან არსებობენ ადამიანები, რომელთაც ყვავილი უჭირავთ ხელში სანთელივით და სინათლითა და სიყვარულით სიბნელესა და სიძულვილს ამარცხებენ.
თვითონ მწერალია უპირველესად ასეთი ადამიანი, ამიტომაცაა, რომ მიუხედავად საზარელი მგლური ამბებისა, რომანი მაინც სიკეთითა და სინათლით არის სავსე.
ლუკას სიკვდილ_სიცოცხლის შემეცნების გზაზე ერთგვარ შემწედ მოევლინება თევდორე. ეს სახე იმით არის საინტერესო, რომ თევდორე თვითონ იყო მგელი და მისი ნაამბობი პირად გამოცდილებას ემყარება. ასე რომ, მწერალი შიგნიდან ხსნის ბოროტების არსს. მგელი იგივე ეშმაკია, რომელიც ცდილობს წარსტაცოს უფალს ცხვრები-ადამიანები.
მგლადყოფილი თევდორე, თავისი უჩვეულო თავგადასავლით, ლუკას და მკითხველსაც შექმნილი თითქოსდა ჩაკეტილი წრიდან (მგლების რკალი) გამოსავალს აპოვნინებს. ღმერთი არასოდეს მიატოვებს ადამიანს, ოღონდაც ადამიანს ახსოვდეს იგი. ეს ხსოვნა კი გამოხატება მხოლოდ სიკეთის ქმნაში. მადლი განწმენდს და ფრენას შეაძლებინებს ადამიანს. რომანში ერთი ულამაზესი ამბავია, თევდორეს მამასთან, თანდილასთან დაკავშირებული. ეს კაცი ვერასგზით ვერ მიდრიკეს და გადაიბირეს ბოროტმა ძალებმა და თანდილა კი არ გარდაიცვალა, არამედ აყვავდა და სურნელოვან ყვავილებად მიმოიფანტა. სწორედ ამ ყვავილმა იხსნა თვითონ თევდორე დაღუპვისაგან და ამ ყვავილსვე გადასცემს ლუკას, როგორც რწმენისა და სიყვარულის სიმბოლოს, თანვე რეალურ ძალას ბოროტების შესამუსრავად. ლუკა ამ ყვავილით ხელში ჯერ საკუთარ სოფელში ამარცხებს ცოფს, ხოლო შემდეგ მთელ ქვეყნიერებაზე მიემართება ბოროტების დასამარცხებლად. ეს თითქოს მისი მისიაა, რადგან იგი გამორჩეულია, ნაწილიანია, გავიხსენოთ, რომ ლუკას მარცხენა მხარზე ფრთაგაშლილი არწივი ახატია. ბავშვობაში კი თეთრწვერა მოხუცი ესიზმრა და ყვავილი გადასცა. ყვავილი რომანში მრავალმნიშვნელოვანი სიმბოლოა და მასში ირეკლება არა მხოლოდ სიკეთე, არამედ ღვთისმშობელი. ანაც ყვავილის ერთგვარი ტრანსფორმირებული, მიწიერ-ხორციელი სახეა, რომელიც ლუკას გულს სიყვარულით აღანთებს. საინტერესოა მწერლის დაკვირვება ადამიანთა ბუნებაზე. კაცთა შორის მგლებიც არიან და სხვა მწერთა თუ ცხოველთა მსგავსნიც. `ასე დაუწესებია ღმერთს ლუკავ, ზოგი ფუტკრად და ჭიანჭველად გააჩინა, ზოგი წურბელად და ზოგი ობობად. ერთნი სულ ჯაფაში არიან, მეორენი სულ სხვის სისხლსა სწოვენ, სხვანი კი ერთთავად მახეს აგებენ. ზოგი კიდევ პატარა ციცინათელად გაუჩენია. იწვის, ანათებს, თავისთვის იწვის, ცეცხლი უკიდია, არაფერს კი არ სწვავს თავის თავის მეტს. მთელ ღამეს კი ათბობს იმისი შუქი. ასეა, ასე დაუწესებია დამბადებელს~.
`რომ არა წმინდა სამება, სამგლეთად გადაიქცეოდა მთელი დედამიწა, ვერა ხედავ, ისედაც როგორ მომრავლდნენ მგლები, მძორად იქცა ქვეყანა~,_ეუნება თევდორე ლუკას და უამრავ ამბავს უყვება მგელ_ადამიანთა ავი საქმეების შესახებ. `სადაც სული წმინდა ფეხს ვერ იკიდებს, იქ იმ წუთში მგელი ჩასახლდება~. და ასე იმართება ქვეყანა მგლური კანონებითა და სამართლით.
თევდორეს სჯერა და ლუკასაც არწმუნებს, რომ ადამიანები ყველანი ყვავილის ჩამომავლები არიან, მაგრამ დავიწყებული აქვთ და ამიტომაც არიან ასეთი ბოროტები და უბედურები. ფესვის, ძირის, იგივე ყვავილის ძიება და პოვნა ადამიანის უპირველესი საფიქრალი უნადა იყოს, რადგან ეს იქნება დაფიქრება მარადიულ კითხვაზე, ვინ ვართ და საიდან მოვდივართ, მხოლოდ ამის გაცნობიერების შედეგ შეიძლება ფიქრი მომავალზე. ეს კი შემოქმედი მამის წიაღში დაბრუნების ცდაცაა. რწმენა აძლიერებს ადამიანებს და ჯვარი იცავს უწმინდურებისაგან. თევდორეს ერთ ღამეს როდესაც ადგილის დედას მიებარა, პირჯვრის გადაწერა დაავიწყდა და მგლების კერძი გახდა. მათ იგი წითელ მგლად აქციეს. წითელი ამ შემთხვევაში სისხლის, აგრესიის, ძალადობის სიმბოლოა. მწერალი, რა თქმა უნდა ამ წითელ მგელში სისხლიან საბჭოურ ეპოქასაც გულისხმობს, როდესაც სასტიკად იდევნებოდა რწმენა, იბღალებოდა სიწმინდეები. რომანში ამ თემასთან დაკავშირებით ერთი არაჩვეულებრივი ეპიზოდია დახატული. პატარა ლუკამ სკოლა გააცდინა და აღდგომას სასაფლაოზე წავიდა. მეორე დღეს დირექტორმა ამის გამო სასტიკად დასაჯა. წითელი კვერცხები აჰკიდა, ზურგზე მუყაო მიაკრა წარწერით ~ქრისტე აღდგა~ და ასი წრის შემორბენა უბრძანა. ბაშვები ყიჟინითა და სიცილ_ხარხარით მისდევდნენ. დაღლილობისაგან დაცემულს დირექტორი წამოადგა, წამოაყენა და ჩაეკითხა: `აბა, აღსდგა ქრისტე?~ `ჭეშმარიტად, მასწავლებელო~,_ამოილუღლუღა ლუკამ.
ცხადია, თევდორეს სახლში კვლავ წამოუტივტივდება ლუკას ფიქრი, რატომ ვერ შეინარჩუნა ბავშვობისდროინდელი სიწმინდე და რწმენა, რაც საოცარ ძალას ანიჭებდა, ნუთუ მადლი მასაც სხვებივით უმოწყალოდ შემოეფანტა. და ჩნდება საზარ ეჭვი: `ნუთუ აღარსად არის ღმერთი~, ან რატომ ვეღარ ფრინავენ ადამიანები? და ეუფლება უსაშველობის, ხაფანგში მომწყვდეულობის განცდა. `წრეშია მოქცეული. ირგვლივ მგლებია. მშველელი არ ჩანს. ვინ გაიყვანს ამ წრიდან? თუმცა არსებობს ერთი იოლი გზა: `დანებდი, შენც მგლად იქეცი, შენც იმათ წრეში ჩადექი და სხვას ჩაუსაფრდი. განა ერთი და ორი მგელია შენს გარშემო~. მაგრამ ამ მაცდუნებელ გზას მაშინვე უარყოფს ფიქრშიც და განუდგება. ჩათვლემილს კი ცეცხლმოდებული დედამიწა დაესიზმრება, მეორედ მოსვლა. სასოწარკვეთილი ხალხი და უცებ გამოჩნდება `დაკარგული ღმერთი~. `უცოდველნი ამოფრინდით~_გაისმის მისი ხმა და აღმა წავიდა ხალხი, ლუკაც მათ შორის. `წადი, იპვე ყვავილი~,_ მხარზე ხელი დაადო ღმერთმა და ლუკა ძირს დაეშვა. ამის შემდეგ სახიფათო ეჭვი დაიძლია, მედი გაუჩნდა და სიმშვიდე დაეუფლა. `სადაც ძაღლია, ძროხები, ადამიანი და ახალმოსული თოვლი, იქ აღარ შეიძლება ავი ფიქრი~. თუმცა, მტანჯველი ფიქრი მაინც არ ასვენებს, უპირველეს ყოვლისა, კი ფიქრი სიკვდილზე, რომელიც მგელივით მოუხტება ხოლმე ადამიანს. `ბებერ მგელსა ჰგავს. აღარაფერი რომ აღარ უთბობს ბებერ გულს და იმდენჯერ მოთხვრილა სისხლით, ახლა მთელი ლაშ_პირი წითელი აქვს. ბებერმა მგელმა არ იცის შეცოდება~. უღვთო სიტყვაც იგივე სიკვდილია და ლუკა შედის სიკვდილზე ფიქრის ლაბირინთში, საიდანაც თავი ჯერ არასოდეს არავის დაუღწევია. ამიტომაც დროზე გამობრუნდება_`მოვა და გავიგებ~. მანამდე კი უნდა იცოხლოს და მგლების რკალი გაარღვიოს. თევდორე ეუბნება: `ქალაქი სავსეა მგლებით, სადაც კი წავსულვარ, მთელ ქვეყანაზე მგლის სუნი ტრიალებს~. თუმცა რომანში არის ერთი ამბავი, როდესაც ორმოში ჩავარდნილ მონადირეს მგლები დაინდობენ. გადარჩენილი კაცი კი მაინც უსულგულოდ ჩახოცავს.
მწერალს სჯერა, მიუხედავად ბოროტებისა და მგლების სიმრავლისა, მადლი მაინც გადასწონის უკეთურებასა და ცოდვას, რადგან თაობიდან თაობას გადაეცემა რწმენა_ყვავილი. ლუკასნაირი ნაწილიანი ადამიანებიც არ დაილევიან ქვეყანაზე.
`სოფელი აავსო ყვავილის სუნმა,
წამოვიდა ლუკა,
დადიოდა სოფელ_სოფელ,
დადიოდა ქალაქიდან_ქალაქში,
დადიოდა ანას სიყვარულით ანთებული.
ხელში ყვავილი ეჭირა და მის დანახვაზე გარბოდნენ მგლები, გარბოდნენ სოფლებიდან, გარბოდნენ ქალაქებიდან. მგლებისგან იცლებოდა ქვეყანა~.
ლუკა ჩვენს ქალაქშიც მალე გამოჩნდება, ყვავილით ხელში...
გოდერძი ჩოხელის პროზა პოეტურია.
პოეტურია მისი რომანი `მგელიც~, რომელშიც, როგორც გრიგოლ რობაქიძე იტყოდა, რიტმისა და რითმის გარეშე მოდის ირაციონალი და მთავარიც ეს არის. მწერალი ცდილობს უხილავის მოხელთებას და რომანის მთელ მხატვრულ სისტემას ამ ძიებას უსადაგებს.
რომანის მთავარი გმირი ლუკა, მწერლის ალტერ-ეგო, მთხრობელის ნიღბით შემოდის ტექსტში და წუთისოფლის ხლართებში გარკვევას ცდილობს. ამ ნიღაბს სხვათაგან უპირველესად გამოარჩევს დიდი გაკვირვებული და სუფთა თვალები.
რომანი წარმოადგენს საკუთარი ცნობიერების მიმოხილვას, სადაც უხვადაა დალექილი როგორც პირადი, ასევე ერისა თუ კაცობრიობის გამოცდილების არქეტიპები.
მწერალი ერთგვარ ტრანსში აგდებს თავის გმირს და ამისთვის უქმნის შესაფერის გარემოს. ლუკა მარტოდმარტო რჩება თოვლით გადათეთრებულ ტყეში. იქმნება პირველყოფილი სიწმინდის განცდა. `იდუმალ გარემოში იყო გახვეული ლუკა~, `ღვთაებრივ სიჩუმეში უცებ გაკრთებოდა მოძრაობის წამი და მიწისკენ შრიალით წამოვიდოდა თოვლის ფანტელები. ეს ხმა ჰგავდა ზეციურ საგალობელს~. და ამ უჩვეულო გარემოში იწყება გმირის თვითჩაღრმავება, ფიქრი მიიმართება შორეული წარსულისაკენ, ფესვებისკენ. ლუკას ხეობაში მარტო დარჩენის მიზეზი ხომ ადამიანთა უსულგულობაა. სამყაროდან იკარგება, სადღაც ქრება სიწმინდე. რატომ? რა ემართებათ ადამიანებს? იწყება ძიება პასუხისა და ლაბირინთში ჩნდება ძაფი, რომელმაც შეიძლება სიცხადემდე მიაღწევინოს მწერალს_ადამიანთა შორის მომრავლდნენ მგლები. და ასე იქმნება ლიტერატურული მითი ადამიანი-მგლისა. ისინი, ადამიანი-მგლები ყველგან არიან, ქალაქშიც და სოფელშიც. `ვინ იცის, რამდენჯერ გადაჰყრია მგელს. ზოგმა შემთხვევით ჩაუარა ქუჩაში, ზოგმა... იქნებ დაძრწიან დღისით და ღამით სამგლო საქმეებით დატვირთულნი~, `მგელი რომ შეჭამს ადამიანთა წილ სიყვარულს, კაცივით მათ შორის იტრიალებს და ნელ-ნელა გამოსწოვს, რაც რამ წმინდაა მათ შორის~.
რაკი აზრი, როგორც ილია იტყოდა, ერთხელ გამოიკვანძა, იმას რაღა შეაჩერებდა და ლუკას ცნობიერებაში ზვავივით დაეშვა ფიქრები. მას გაახსენდა ბავშვობისდროინდელი სხვადასხვა ამბავი, რომელიც ადასტურებდა მის ვარაუდს, რომ ადამიანთა შორის მგლებიც დადიოდნენ და სწორედ ისინი ჩადიოდნენ ბოროტ საქმეებს.
თხრობაში ნოველებივით იჭრება ეს ამბები, რომელთაც ერთიან მხატვრულ ქსოვილში თავისი ფერი და რიტმი აქვთ, მაგრამ თანვე ცალკე დამოუკიდებლადაც წარმოგვიდგებიან. ამბავი მგელქალასი, ბებერი `პატარძლისა~, ჯარჯისა, გარსიასი, ქუდიანი ფაცა მგლისა... ლუკა ყველგან შეიგრძნობს მგლის სუნს. სისხლით მთვრალ მგელ-ადამიანებს სულ ახლახან თავდაღწეული კვლავ შიშით მოელის მათ თავდასხმას.
ქალაქში როგორც ჯოჯოხეთის რკალში, ისე შედის ლუკა, რათა ცხოვრების გამოცდილება მიიღოს და ბოროტება ზღაპრისა და ლეგენდის სივრცეში კი არა, რეალურ ურთიერთობებში გამოსცადოს.
თუ აქამდე ლუკასთვის არსებობდა მხოლოდ სოფლის (წუთისოფლის ერთგვარი მოდელი) განზომილება, სადაც ბუნება სრულ ჰარმონიაში იყო ადამიანთან, ახლა მის ცნობიერებაში შემოიჭრა სხვა, ერთგვარი ბოროტი განზომილება, რომელმაც მისი ჩანთქმა დააპირა. ამიტომაც გარბის ლუკა ქალაქიდან და იწყება გაცნობიერება_გააზრება ცხოვრებისა. ასე რომ, მთელი ეს მოგზაურობა ქალაქიდან სოფლისკენ არის ცდა შინ დაბრუნების გზით შემეცნება სამყაროს, ცხოვრების, სიცოცხლის არსისა. ბავშვობაში მოსმენილი ტექსტების ხელახალი წაკითხვა იწყება და აქამდე საიდუმლო ნიშნების გაშიფვრა-ამოცნობა. მკითხველისთვის ეს ერთგვარი ზიარებაა უცნაურთან, ამოუხსნელთან. ზღაპრის, სიზმრის, ოცნების, წარმოსახულის სიტყვიერი ქსოვილიდან წერილობით ტექსტში მოძრაობისას მწერალი ცდილობს შეუნარჩუნოს ნაამბობს გემო და სურნელი დაწერილში. შეიძლება ითქვას, რომ მწერალი ამას აღწევს. ის, რაც თაობიდან თაობას გადაეცემოდა ზეპირი გზით და ცოცხლობდა მხოლოდ ნაამბობში (რაც გულისხმობდა ერთი ამბის უთვალავ ვარიანტ-ვარიაციას, კონკრეტულ გარემოსა და თვითონ მთხრობელის ბუნებას), მწერალმა აქცია დაწერილად, ამით თითქოს გაადვილა და მხოლოდ ერთი გაგებისთვის `გაწირა~ ნაამბობი, მაგარამ ასე არ ხდება, რადგან არსებობს მკითხველი, როგორც განუმეორებელი ინდივიდუალობა (ისევე, როგორც მთხრობელი), რომელიც კვლავ იწყებს ცნობილი ამბის ხელახალ კონსტრუირებას თავის ცნობიერებაში, დაწერილი ალეგორიების, სიმბოლოების, მეტაფორების თავისებურ გააზრებას. ასე, რომ მკითხველიც, მთხრობელის მსგავსად, ქმნის ინტერპრეტაციათა დაუსრულებელ რიგს. ნაამბობმა კვლავ შეინარჩუნა პირვანდელი ხიბლი და დაწერილის გზით შესაძლებელი გახდა ერთდროული კონტაქტისა არა მსმენელთა ვიწრო წრესთან, არამედ მილიონობით მკითხველთან. თუმცა `ნაამბობიც~ პირობითია, რადგან მწერალი ვინმეს ნაამბობს სუფთა სახით კი არ იყენებს, არამედ თვითონ იმგვარად ქმნის ამბავს, რომ გგონია, ეს თაობიდან თაობას გადაცემული ლეგენდაა, მითია, ზღაპარია.
ქალაქში ლუკა თითქოს პოულობს შიფრს იმ ამბების, ე.წ. ტექსტების ამოსახსნელადაც, რომელის მას სოფელში ბავშვობიდან ესმოდა.
ლუკა აცნობიერებს, რომ არსებობენ ადამიანი-მგლები და ამის დასტურად უამრავი ამბავი ახსენდება. ეს არის ცხოვრების შემეცნება-გააზრების მტკივნეული პროცესი, და თანვე სიცოცხლის ღირებულებაზე დაფიქრებაც. როგორც კამიუ იტყოდა, ღირს კი სიცოცხლე იმად, რომ ადამიანმა ბოლომდე გალიოს? მწერლის პასუხი დაუეჭვებელია და მტკიცე. ღირს! რადგან არსებობენ ადამიანები, რომელთაც ყვავილი უჭირავთ ხელში სანთელივით და სინათლითა და სიყვარულით სიბნელესა და სიძულვილს ამარცხებენ.
თვითონ მწერალია უპირველესად ასეთი ადამიანი, ამიტომაცაა, რომ მიუხედავად საზარელი მგლური ამბებისა, რომანი მაინც სიკეთითა და სინათლით არის სავსე.
ლუკას სიკვდილ_სიცოცხლის შემეცნების გზაზე ერთგვარ შემწედ მოევლინება თევდორე. ეს სახე იმით არის საინტერესო, რომ თევდორე თვითონ იყო მგელი და მისი ნაამბობი პირად გამოცდილებას ემყარება. ასე რომ, მწერალი შიგნიდან ხსნის ბოროტების არსს. მგელი იგივე ეშმაკია, რომელიც ცდილობს წარსტაცოს უფალს ცხვრები-ადამიანები.
მგლადყოფილი თევდორე, თავისი უჩვეულო თავგადასავლით, ლუკას და მკითხველსაც შექმნილი თითქოსდა ჩაკეტილი წრიდან (მგლების რკალი) გამოსავალს აპოვნინებს. ღმერთი არასოდეს მიატოვებს ადამიანს, ოღონდაც ადამიანს ახსოვდეს იგი. ეს ხსოვნა კი გამოხატება მხოლოდ სიკეთის ქმნაში. მადლი განწმენდს და ფრენას შეაძლებინებს ადამიანს. რომანში ერთი ულამაზესი ამბავია, თევდორეს მამასთან, თანდილასთან დაკავშირებული. ეს კაცი ვერასგზით ვერ მიდრიკეს და გადაიბირეს ბოროტმა ძალებმა და თანდილა კი არ გარდაიცვალა, არამედ აყვავდა და სურნელოვან ყვავილებად მიმოიფანტა. სწორედ ამ ყვავილმა იხსნა თვითონ თევდორე დაღუპვისაგან და ამ ყვავილსვე გადასცემს ლუკას, როგორც რწმენისა და სიყვარულის სიმბოლოს, თანვე რეალურ ძალას ბოროტების შესამუსრავად. ლუკა ამ ყვავილით ხელში ჯერ საკუთარ სოფელში ამარცხებს ცოფს, ხოლო შემდეგ მთელ ქვეყნიერებაზე მიემართება ბოროტების დასამარცხებლად. ეს თითქოს მისი მისიაა, რადგან იგი გამორჩეულია, ნაწილიანია, გავიხსენოთ, რომ ლუკას მარცხენა მხარზე ფრთაგაშლილი არწივი ახატია. ბავშვობაში კი თეთრწვერა მოხუცი ესიზმრა და ყვავილი გადასცა. ყვავილი რომანში მრავალმნიშვნელოვანი სიმბოლოა და მასში ირეკლება არა მხოლოდ სიკეთე, არამედ ღვთისმშობელი. ანაც ყვავილის ერთგვარი ტრანსფორმირებული, მიწიერ-ხორციელი სახეა, რომელიც ლუკას გულს სიყვარულით აღანთებს. საინტერესოა მწერლის დაკვირვება ადამიანთა ბუნებაზე. კაცთა შორის მგლებიც არიან და სხვა მწერთა თუ ცხოველთა მსგავსნიც. `ასე დაუწესებია ღმერთს ლუკავ, ზოგი ფუტკრად და ჭიანჭველად გააჩინა, ზოგი წურბელად და ზოგი ობობად. ერთნი სულ ჯაფაში არიან, მეორენი სულ სხვის სისხლსა სწოვენ, სხვანი კი ერთთავად მახეს აგებენ. ზოგი კიდევ პატარა ციცინათელად გაუჩენია. იწვის, ანათებს, თავისთვის იწვის, ცეცხლი უკიდია, არაფერს კი არ სწვავს თავის თავის მეტს. მთელ ღამეს კი ათბობს იმისი შუქი. ასეა, ასე დაუწესებია დამბადებელს~.
`რომ არა წმინდა სამება, სამგლეთად გადაიქცეოდა მთელი დედამიწა, ვერა ხედავ, ისედაც როგორ მომრავლდნენ მგლები, მძორად იქცა ქვეყანა~,_ეუნება თევდორე ლუკას და უამრავ ამბავს უყვება მგელ_ადამიანთა ავი საქმეების შესახებ. `სადაც სული წმინდა ფეხს ვერ იკიდებს, იქ იმ წუთში მგელი ჩასახლდება~. და ასე იმართება ქვეყანა მგლური კანონებითა და სამართლით.
თევდორეს სჯერა და ლუკასაც არწმუნებს, რომ ადამიანები ყველანი ყვავილის ჩამომავლები არიან, მაგრამ დავიწყებული აქვთ და ამიტომაც არიან ასეთი ბოროტები და უბედურები. ფესვის, ძირის, იგივე ყვავილის ძიება და პოვნა ადამიანის უპირველესი საფიქრალი უნადა იყოს, რადგან ეს იქნება დაფიქრება მარადიულ კითხვაზე, ვინ ვართ და საიდან მოვდივართ, მხოლოდ ამის გაცნობიერების შედეგ შეიძლება ფიქრი მომავალზე. ეს კი შემოქმედი მამის წიაღში დაბრუნების ცდაცაა. რწმენა აძლიერებს ადამიანებს და ჯვარი იცავს უწმინდურებისაგან. თევდორეს ერთ ღამეს როდესაც ადგილის დედას მიებარა, პირჯვრის გადაწერა დაავიწყდა და მგლების კერძი გახდა. მათ იგი წითელ მგლად აქციეს. წითელი ამ შემთხვევაში სისხლის, აგრესიის, ძალადობის სიმბოლოა. მწერალი, რა თქმა უნდა ამ წითელ მგელში სისხლიან საბჭოურ ეპოქასაც გულისხმობს, როდესაც სასტიკად იდევნებოდა რწმენა, იბღალებოდა სიწმინდეები. რომანში ამ თემასთან დაკავშირებით ერთი არაჩვეულებრივი ეპიზოდია დახატული. პატარა ლუკამ სკოლა გააცდინა და აღდგომას სასაფლაოზე წავიდა. მეორე დღეს დირექტორმა ამის გამო სასტიკად დასაჯა. წითელი კვერცხები აჰკიდა, ზურგზე მუყაო მიაკრა წარწერით ~ქრისტე აღდგა~ და ასი წრის შემორბენა უბრძანა. ბაშვები ყიჟინითა და სიცილ_ხარხარით მისდევდნენ. დაღლილობისაგან დაცემულს დირექტორი წამოადგა, წამოაყენა და ჩაეკითხა: `აბა, აღსდგა ქრისტე?~ `ჭეშმარიტად, მასწავლებელო~,_ამოილუღლუღა ლუკამ.
ცხადია, თევდორეს სახლში კვლავ წამოუტივტივდება ლუკას ფიქრი, რატომ ვერ შეინარჩუნა ბავშვობისდროინდელი სიწმინდე და რწმენა, რაც საოცარ ძალას ანიჭებდა, ნუთუ მადლი მასაც სხვებივით უმოწყალოდ შემოეფანტა. და ჩნდება საზარ ეჭვი: `ნუთუ აღარსად არის ღმერთი~, ან რატომ ვეღარ ფრინავენ ადამიანები? და ეუფლება უსაშველობის, ხაფანგში მომწყვდეულობის განცდა. `წრეშია მოქცეული. ირგვლივ მგლებია. მშველელი არ ჩანს. ვინ გაიყვანს ამ წრიდან? თუმცა არსებობს ერთი იოლი გზა: `დანებდი, შენც მგლად იქეცი, შენც იმათ წრეში ჩადექი და სხვას ჩაუსაფრდი. განა ერთი და ორი მგელია შენს გარშემო~. მაგრამ ამ მაცდუნებელ გზას მაშინვე უარყოფს ფიქრშიც და განუდგება. ჩათვლემილს კი ცეცხლმოდებული დედამიწა დაესიზმრება, მეორედ მოსვლა. სასოწარკვეთილი ხალხი და უცებ გამოჩნდება `დაკარგული ღმერთი~. `უცოდველნი ამოფრინდით~_გაისმის მისი ხმა და აღმა წავიდა ხალხი, ლუკაც მათ შორის. `წადი, იპვე ყვავილი~,_ მხარზე ხელი დაადო ღმერთმა და ლუკა ძირს დაეშვა. ამის შემდეგ სახიფათო ეჭვი დაიძლია, მედი გაუჩნდა და სიმშვიდე დაეუფლა. `სადაც ძაღლია, ძროხები, ადამიანი და ახალმოსული თოვლი, იქ აღარ შეიძლება ავი ფიქრი~. თუმცა, მტანჯველი ფიქრი მაინც არ ასვენებს, უპირველეს ყოვლისა, კი ფიქრი სიკვდილზე, რომელიც მგელივით მოუხტება ხოლმე ადამიანს. `ბებერ მგელსა ჰგავს. აღარაფერი რომ აღარ უთბობს ბებერ გულს და იმდენჯერ მოთხვრილა სისხლით, ახლა მთელი ლაშ_პირი წითელი აქვს. ბებერმა მგელმა არ იცის შეცოდება~. უღვთო სიტყვაც იგივე სიკვდილია და ლუკა შედის სიკვდილზე ფიქრის ლაბირინთში, საიდანაც თავი ჯერ არასოდეს არავის დაუღწევია. ამიტომაც დროზე გამობრუნდება_`მოვა და გავიგებ~. მანამდე კი უნდა იცოხლოს და მგლების რკალი გაარღვიოს. თევდორე ეუბნება: `ქალაქი სავსეა მგლებით, სადაც კი წავსულვარ, მთელ ქვეყანაზე მგლის სუნი ტრიალებს~. თუმცა რომანში არის ერთი ამბავი, როდესაც ორმოში ჩავარდნილ მონადირეს მგლები დაინდობენ. გადარჩენილი კაცი კი მაინც უსულგულოდ ჩახოცავს.
მწერალს სჯერა, მიუხედავად ბოროტებისა და მგლების სიმრავლისა, მადლი მაინც გადასწონის უკეთურებასა და ცოდვას, რადგან თაობიდან თაობას გადაეცემა რწმენა_ყვავილი. ლუკასნაირი ნაწილიანი ადამიანებიც არ დაილევიან ქვეყანაზე.
`სოფელი აავსო ყვავილის სუნმა,
წამოვიდა ლუკა,
დადიოდა სოფელ_სოფელ,
დადიოდა ქალაქიდან_ქალაქში,
დადიოდა ანას სიყვარულით ანთებული.
ხელში ყვავილი ეჭირა და მის დანახვაზე გარბოდნენ მგლები, გარბოდნენ სოფლებიდან, გარბოდნენ ქალაქებიდან. მგლებისგან იცლებოდა ქვეყანა~.
ლუკა ჩვენს ქალაქშიც მალე გამოჩნდება, ყვავილით ხელში...
დაბეჭდილია მაია ჯალიაშვილის წიგნში ''სიცოცხლის საიდუმლო'', 2006
No comments:
Post a Comment