ბესიკ ხარანაულს ესაუბრება მაია ჯალიაშვილი

ყველაზე უკეთესი ის დროა, როცა ყველაზე დიდი პოეზია იქმნება

ბესიკ ხარანაულს ესაუბრება მაია ჯალიაშვილი

29 ნოემბერი, 2010 წელი

მინაწერი:
ბატონ ბესიკ, ხომ გახსოვთ, რომ თქვით, რაღაც ვიგრძენი, მაგრამ ჩასაწერად რომ დავჯექი, დამეკარგაო. თქვენთან საუბრისას იყო ის რაღაც, სიტყვათა მიღმა ნაგულისხმევი, რაც ამ საუბარში არ გამოჩნდა. თქვენთან საუბარი იყო დედანი, რომელიც იმ წუთებმა შეისრუტეს და გააქრეს, ხელთ კი მხოლოდ ნათარგმნი შემრჩა, როგორც აჩრდილი. თუმცა რა გასაკვირია, ჩვენ ხომ მხოლოდ ანარეკლებს ვხედავთ და შევიგრძნობთ, ჩვენ, `გამოქვაბულის~ მკვიდრნი.
6 დეკემბერი, 2010


მ.ჯ.: ბატონო ბესიკ, თქვენ ერთგან კითხვას უსვამთ საკუთარ თავს: იცით, რატომ მიყვარს ადამიანი? და ასე პასუხობთ: იმიტომ, რომ უსაზღვროა. თქვენი შემოქმედებიდან ჩანს, როგორ უტრიალებთ და ეწაფებით ამ უსაზღვროებას, რომელიც გამუდმებით გისხლტებათ ხელიდან, რადგან `წყალია ადამიანი... მიედინება~. ეს ადამიანი ხან `გენიაცაა~, რომელსაც ეკუთვნის დრო და რომელიც `თავის გასართობად~ იცვლის ისტორიას, ეპოქებს, ადამიანებს. დღეს მწერლისთვის ყველაზე გამორჩეული ჯილდოა ნობელის პრემია. ბოლო დროს ფრანგულ და ქართულ ლიტერატურულ წრეებში გაჩნდა აზრი ამ პრემიაზე თქვენი წარდგენისა.

ბესიკ ხარანაული: `თავისუფლებას მარტო მაშინ კი არ კარგავ, როცა ვინმეს რაიმესა სთხოვ, თავისუფლებას კარგავ, როცა ვინმეს რამეს ეკითხები. შენზე არავინ იტყვის –თეთრია, შავია, ყვითელი.... შენზე იტყვიან: _ ის მღეროდა თავის ენაზე.~ `ნუთუ ვეტევი სიცოცხლის ერთ პატარა დროში? უპასუხო რომ იყოს _მინდა!~ `პოეტისთვის სამარცხვინოა, სიტყვებს რომ არჩევს~. ამ საქმეს, ობიექტურად რომ ვთქვათ, დიდი ორგანიზება სჭირდება, რისი გამოცდილებაც ჩვენ არ გვაქვს. სიმართლე ის არის, რომ `აუკაზმავი~, `ცარიელ-ტარიელი~ გავდივარ `საასპარეზოდ~. ასპარეზს თავისი თამაშის წესები აქვს. აბა, რა გითხრათ, `ყველაფერი ძალიან ძველმოდურია~. ახლებურად, ამ საქმეს ალბათ ერთი-ორი ტომარა ფული და კარგი სამოქმედო გეგმა სჭირდება.

მ.ჯ.: ქართველებს გვინდა, რომ ნობელიანტი მწერალი გვყავდეს. რამდენიმე წლის წინ ოთარ ჭილაძის ნობელის პრემიაზე წარსადგენად დაიწყეს საუბარი, რაღაც ნაბიჯებიც გადაიდგა, მით უმეტეს, რომ ამ მწერალს ევროპის ლიტერატურულ წრეებშიც იცნობდნენ, გარკვეულწილად, მაგრამ, სამწუხაროდ, მაშინ ამ საქმიდან არაფერი გამოვიდა. დღეს ეს არის ერთ-ერთი გზა `მსოფლიოსკენ~, ვისაც გინდათ, რომ თქვენი ახალი წიგნით `ვინმე თიანელმა~ `ვინმე მესხი მელექსესავით~ გააცნოთ თქვენი ხალხი. როგორ ფიქრობთ, რომ არ იყოს შეზღუდვა (მხოლოდ ცოცხალ მწერლებს გადასცემენ ამ პრემიას), თქვენ ვის წარადგენდით ქართველთაგან? მეოცე საუკუნის რომელი მწერლის შემოქმედება გააცნობდა უკეთესად მსოფლიოს თავის `ვინაობას~?

ბესიკ ხარანაული: გალაკტიონს _ თუ მინდა მსოფლიოს დავანახვო, როგორ ისუნთქავს პოეტი კოსმოსს. გიორგი ლეონიძეს _ თუ ნაციონალური ფესვების გაცნობა გვსურს. და მიხეილ ჯავახიშვილის `ჯაყოს ხიზნებს~. როცა პირველად წავიკითხე, ვიგრძენი, რომ იმავე რანგის ნაწარმოებს ვკითხულობდი, როგორიცაა შექსპირის `ჰამლეტი~ ან `მეფე ლირი~. თანაც, წაკითხვისას არანაირ სოციალურ-პოლიტიკურ კონტექსტს არ ვითვალისწინებდი. ადამიანის ცხოვრების დრამის შექსპირულმა გადმოცემამ შემძრა.

მ.ჯ. რამდენად ჰგავს ხორციელი ბესიკი პოეტ ბესიკ ხარანაულს?

ბესიკ ხარანაული: ალბათ, ვგავართ. საქონელი პატრონს უნდა ჰგავდეს, მაგრამ რომელი რომლის პატრონი ვართ, არ ვიცი.

მ.ჯ.: თავისუფლებაზე მითხარით. გალაკტიონი რომ წერს, მაქვს მკერდს მიდებული ქნარი, როგორც მინდაო, ე.ი. შემოქმედება ათავისუფლებდა მას, თუმცა იყო მის ცხოვრებაში ისეთი პერიოდები, როცა ეზღუდებოდა თავისუფლება და წერდა იმაზე, რასაც მისგან მოითხოვდნენ, თქვენ თუ გქონიათ როდისმე ისეთი განცდა, რომ არა ხართ თავისუფალი...

ბესიკ ხარანაული: `გავიხედ-გამოვიხედე შიშით სამყაროში, _ ყველაფერი ნამცეცისხელაა. შვება ვიგრძენი~. `ის დრო სჯობდა, ჯოხის ცხენს რომ დავაჭენებდი და ასეთ მხედარს რომ ვთამაშობდი~. `ხოლო ყველაზე უკეთესი ის დროა, როცა ყველაზე დიდი პოეზია იქმნება~. `ქალაქიდან ჩვენს სოფელში რომ გაემგზავრები, ერთ მთას და ბევრ პატარ-პატარა გორას გადაივლი. ბოლო გორაზე, გზის პირას, ვაკე ადგილია, ტყე-ბუჩქიანი და ველიანი. გენია აქ ყოველთვის აჩერებდა მანქანას, ჯდებოდა ასკილისა და ტყემლის ბუჩქებს შორის და უცქერდა თავის სოფელს, თავის მდინარეს და კავკასიონის თეთრ მწვერვალებს. მთელ სივრცეში, უჯრიანი რვეულივით თვითონ იყო. ამიტომაც ეს ადგილი ძალიან უყვარდა. აქიდან გზა დაბლა ეშვებოდა და მიჰქროდა პირდაპირ მისი ნაფეხურების სანოტო ნიშნებზე~. თავისუფლება არის უპირველესი, რაც ადამიანს შეიძლება ან წაართვა ან მიანიჭო. თავისუფლება უკიდეგანო ცნებაა, რაც უფრო მეტს ცდილობს ადამიანი იგრძნოს, გაიგოს მისი არსი, მით უფრო უსხლტება ხელიდან. თავისუფლება არაფერს არ კეტავს, არაფერს არ იწყებს, არაფერს არ ამთავრებს. თავისუფლებაა ისიც, ადამიანი რომ იბადება, თავისუფლებაა, რომ კვდება. `რომ ვიპოვნო ჩემი თავი, უნდა დავმცირდე~. `გაიხსენე, ცხოვრებავ, შენი სადილ-ვახშმები და მითხარი როდის განმაძღე?~ `სიცოცხლეა ჩვენს ხელთ, სხვა აღარაფერი. _ რას მომაჩერდი გაკვირვებული: მე ხომ ჩემს თავს ვამბობ~. `ადამიანის სულში უფრო მეტად ბნელა, ვიდრე კუნაპეტ ღამეში და, რომ ირონია აუცილებელი საკმაზია ყველანაირი პათეტიკისთვის~. გალაკტიონი ცოტა ხანს იყო შემოქმედებითად თავისუფალი, კომუნისტური ხელისუფლების დამყარებამდე, მერე წაერთვა თავისუფლება. ეს ცხოვრებისეული თემაა, მე ბავშვობიდანვე ვგრძნობდი ამ პოლიტიკურ მარწუხებს და მქონდა ჯანყი... რატომ მქონდა, არ ვიცი. ჩვენს სკოლაში ერთიორი იყო, ვინც შეიძლება ამ ჯანყში აგყოლოდა. არ იყო ამგვარი განცდა. ახლა რომ გავხედავ წარსულს, რა საქმე მქონდა, რატომ ვიყავი ასე დაპირისპირებული, არ ვიცი...

მ.ჯ.: პიონერი და კომკავშირელი არ ყოფილხართ?

ბესიკ ხარანაული: პიონერი და კომკავშირელი ავტომატურად იყავი და არა ნება-სურვილით. `ისიც გვეყოფა რომ ადამიანები ვართ. კაცი, ძალიან რომ დადგება ორივე ფეხზე და ადამიანობს, ის მაშინ ცხოვრების ხელისბიჭია. არიან ადამიანები, თვალით ვერ ხედავენ, ყურთ არ მისდით... მაგრამ კარგად არიან, არაფერს უჩივიან, შეგუებულები არიან თავიანთ არასრულყოფილებას, უარესიც ხოა ამქვეყნად, თუნდაც, სიკვდილი: მომეცი მე არასრულყოფილება და გავიმარჯვებ~.

მ.ჯ.: რამდენად ზემოქმედებდა დედა თქვენზე, რომ სოციალური თუ პოლიტიკური პროტესტის გრძნობა გაგჩენოდათ?

ბესიკ ხარანაული: `ცოტა ხნის წინ გარდაცვლილი დედაჩემი დამესიზმრა. მე ვითომ, ძალიან სევდიანი ვიყავი და ვითომ, ჩვენ სიცოცხლის აზრზე ვკამათობდით. ვითომ, მე ვაჯობე, ვითომ ვერ გამტეხა დედაჩემმა და ასპარეზიდან გამეცალა ნისლში; ვითომ, რამდენიმე ნაბიჯის მერე შემობრუნდა ჩემსკენ, მიყურა და იმედდაკარგულად, _ პათეტიურად კი არა, _ მითხრა: _ დაიმახსოვრე, სიცოცხლე ედემია!~ დედას არაფერი ჩემთვის დამალული არ ჰქონდა. დედაჩემი სიმართლეს ეჯახებოდა ხშირად და ეს აზარალებდა. ეგ და რუსუდან გელოვანი ისეთი მასწავლებლები იყვნენ, თითქოს სკოლა კუნძული იყო, სადაც უნდა დაგეცვა ყველაფერი: ეროვნული, ადამიანური, ზნეობრივი იდეალები, თითქოს ამისთვის ეგონათ, რომ იყო სკოლა. მაგრამ მხოლოდ ეს ორი მასწავლებელი იყო, რომლებიც ამას გამოხატავდნენ, ამისთვის იცლიდნენ. დანარჩენები მხოლოდ გაკვეთილს ატარებდნენ.

მ.ჯ.: დედათქვენი ქართულ ლიტერატურას ასწავლიდა?

ბესიკ ხარანაული: კი, დედაჩემმა და რუსუდან გელოვანმა ერთად დაამთავრეს უნივერსიტეტის ფილოლოგიის ფაკულტეტი. ისინი ლიტერატურით სუნთქავდნენ, თან დედაჩემიც წერდა, რუსუდანიც... მირზაც ხომ მაგათი მეგობარი იყო. მირზა გელოვანი რუსუდანის ძმა იყო. მე ყოველთვის თავისუფალი ვიყავი, მაგრამ არ შემიძლია ავხსნა, როგორ. ვთქვათ, როცა ეკითხებიან ვინმეს, როგორ გამოცურე ადიდებული მდინარე, ან მოყინულ მდინარეზე გადასვლისას ჩატეხილ ყინულს როგორ გადაურჩი: შეიძლება ვერც ახსნა, როგორ გადარჩი, გამოხვედი. ეს ყველაფერი შინაგანად მქონდა. `სადაც დავიბადე, ისეთი დრო და ადგილი იყო, რომ თუ ცხოვრების მცირე შემოთავაზებებს დიდად არ ჩათვლიდი, შეგეძლო დილიდან საღამომდე მჯდარიყავ და ფეხებზე დადებული ბორკილი გეხერხა. არც გზა იყო, არც ზღვა, არც განძი... ლექსიღა იყო ავანტიურისთვის, თითქოს უნდა ამხდარიყო დედაჩემის სურვილი: _ შენ უნდა ციხეში ჩაგსვას კაცმა და მარტო კალამი და ქაღალდი მოგცეს!~

მ.ჯ.: სულ არ უწევდით ანგარიშს გარემოებებს?
ბესიკ ხარანაული: იმას, რასაც ყრუ კედლად მივიჩნევდი, არასოდეს ვეხლებოდი. არ ვცდილობდი დახშული კარი გამერღვია. ბოლო დროს მქონდა პუბლიკაცია `ლიტერატურულ გაზეთში~: `ატეხილობაა დიდი ქვეყანაზე~. იქ ვწერ, ნუ გაედები წარსულის ზარს. როგორც კი ხმას აიმაღლებ, პროტესტს როგორც კი გამოხატავ, შეიძლება იმას გადაგაყოლონ, ძაღლის გვერდზე უნდა გაიარო ისე, როგორც იმ ძაღლს შეჰფერის. `ერთი ადამიანიც რომ გიყვარდეს, საკმარისია, რომ სამყაროს აგრესია იგრძნო~.

მ.ჯ.: რას ნიშნავს თქვენთვის ეთნოსი?

ბესიკ ხარანაული: ბოლო დროს უამრავი ეთნოგრაფიული ჩანაწერი წავიკითხე. წყურვილი მოვიკალი. ეს რომ უფრო ადრე წამეკითხა, წიგნს ვეღარ დავწერდი, შემეშინდებოდა, მომერიდებოდა, ვეცდებოდი, გავმეცნიერებულიყავი. დამთრგუნა ამ ყველაფერმა.

მ.ჯ.: ბავშვობიდან წერთ ლექსებს. თავის დროზე გალაკტიონმა არ დაგთრგუნათ? ერთ ინტერვიუში ამბობთ: პოეზია ნიჭია. მე რომ დაგასწრო იმის თქმა, რასაც შენ მერე გაიგებ. პოეტი არის არსება, რომელიც იგებს და ამბობს "რაღაცას", თქვენთვის თუ დაუსწრია ვინმეს რამის თქმა?

ბესიკ ხარანაული: ლექსს ყველა დაწერს. როგორც გითხარით, დედაჩემმა და რუსუდან გელოვანმა ისეთი ატმოსფერო შემიქმნეს, ჩემთვის ლიტერატურა წინ უსწრებდა ცხოვრებას. ის იყო ყველაზე მაღლა. მერე თავი დავაღწიე ამ განცდას. ბავშვობიდან სულ ბეჭედი მქონდა, რომ მე თითქოს პოეტი ვიყავი ან უნდა ვყოფილიყავი. მერე, როცა აღარ ვწერდი, ვიტანჯებოდი. გალაკტიონი მაძლევდა იმპულსს, მაგრამ როცა დაილია ეს იმპულსი, მაშინ ვთქვი, დამთავრდა ეს ამბავი, ასე წერა აღარ შეიძლება-მეთქი. მერე რაღაც პერიოდში აღარ ვწერდი. მერე სიმართლე ვუთხარი ჩემს თავს. იმ დროს რედაქტორად ვმუშაობდი გამომცემლობაში. მახსოვს, ჯერ სხვას ვურჩიე: შენი თვალით, შენი გულით რასაც გრძნობ, ის დაწერე-მეთქი. ეს რჩევა ჯერ სხვაზე გამოვცადე პარქტიკულად. პოეზია დიდი ტვირთი და პასუხისმგებლობაა. პოეზია მიუღწეველია. თაობები იცვლება და მრევლი არ აკლდება. მე მხოლოდ დასტურს ვიღებ. სიტყვაში მაგიური ძალაა, რომელსაც ცდით ვერ მიაგნებ. მე არც არაფერს ვცდილობ. ეს გალაკტიონსაც აწვალებდა. გალაკტიონს მოყნოსილი ჰქონდა ეს ძალა. მე ხომ ვწერ წიგნში: `ყოველი სიტყვა, ნათქვამი, არის მოკლება წყვდიადისა~. მე ხომ ყოველი სიტყვა დაწერილი მაქვს. მე ჯერ არა ვარ ამ წყვდიადიდან გამოსული. ეტყობა, ერთი სიტყვით გამოხვალ...

მ.ჯ. რამდენად გულისხმობთ ახლა ამ `სიტყვაში~ ღმერთს?

ბესიკ ხარანაული: არა, არ ვგულისხმობ. მე მხოლოდ ვამბობ ან ვწერ.

მაია: მე კი, როგორც მკითხველი, ვგულისხმობ.

ბესიკ ხარანაული: ჯერ სული უნდა მოიხელთო სიტყვისა. `დაწერ ლექსს, მოთხრობას, რომანს და მიემატება აჩრდილებს ზღვაში. ამიტომაც უნდა დაწერო “რაღაც” _ რაც შენამდე ხმა მოვიდა სამყაროს ძაბრიდან. ბუნებაში სულ მიმოდის _ საგანი, გრძნობა, ამბავი და დრამატურგია, სულ დიალოგებია მავთულებივით გაბმული, მაშინაც კი, როცა კაცი მხოლოდ საკუთარ თავს შეაგონებს, მიმოდის _ “რაღაც”. დაწერე “რაღაც”! ფორმის ძებნაში ბევრი დაგრჩა შეუგრძნობელი, მკრთალი როა, სახელშეურქმეველი, სულ ჰაერზე გეწყოს ფურცლები, რადგან დრო სწრაფია, მიღებულ წესებს ნუ მიჰყვები, დაწერე “რაღაც”! ბუნებას გაზაფხულს ვერ გამოძიძგნი. ივლი იმას, რაც დახაზულია და სად უნდა წაიღო ზედმეტი, თუ არა ცეცხლში? სად წაიღებ კმაყოფილებას, თუ არა შხამში? მოკვდა პოეზია, რომელიც იყო დილის მზის წყალობით, სიტყვამ უნდა ის დაასახელოს, რაც არ გამოსჭვივის.
ადამიანს არ უნდა თავისი ინდივიდუალობის დაკარგვა. ამიტომ ცხოვრებაში თავს მხატვრული ფორმით არ ზღუდავს. ის არც ლექსია, არც რომანი, ის არის დაუსრულებელი თხრობა რაღაცის. მას არ უნდა, რომ პოეზია და სიცოცხლე, როგორც კი ამბავს და ლექსს გასცდება, მთავრდებოდეს. რადგან: რა არ წაერთმის ადამიანს? ამბავიც წაერთმის, თავგადასავალიც წაერთმის, არ წაერთმის “რაღაც”, რაშიც ყველაფერზე უფროა მისი სიცოცხლე. რადგან ის ცხოვრობს “რაღაც-აში”, აზრში, თხრობაში, რომელსაც სახელი რომ შეარქვა, ბრჭყალებში უნდა ჩასვა. სიკვდილი ბრმაა. თვალახელილი რომ იყოს, ჯალათი იქნებოდა. უნდა მიჰყვე პოეზიას _ სრულად და, ლექსს (ტრადიციას) რამდენადმე. შენ გაუშვი შენი სათამაშო ნავი და გიხარია, მიცურავს იგი, გილოცავენ და გიხარია... უცნაურია, შენ გაუშვი შენი ნავი სიმორცხვისათვის, მაგრამ სხვებსაც ართობს იგი და უხარია~.

მ.ჯ.: გალაკტიონი წერდა: `მე სამშობლო არ გამაჩნია, რომ ეს თოვლია ჩემი სამშობლო~? რა თქმა უნდა, ეს მეტაფორაა: თქვენთვის რა არის სამშობლო?

ბესიკ ხარანაული: შეიძლება ადამიანმა პოეტურად, მეტაფორულად თქვა, რა არის და როგორია, სამშობლო ენაა. აქ ვგრძნობ ყველაზე მეტად სამშობლოს.

მ.ჯ.: გჯერათ თუ არა ბედისწერისა?
ბესიკ ხარანაული: `ეგეთი ცოტა არაა ადამიანი, რომ შენ ჩაკეტო სცენისხელა პატარა მიწაზე და მოისვენო. მე გაჩვენებ სეირს, ბედისწერავ, ისეთ სპექტაკლებს გაგიმართავ კლდის ფიცარნაგებზე, ისეთ ფარდებს დაგიკიდებ მთა-ტყეებისას, ისეთ კულისებს გავიმართავ კლდის ჭიუხებში, ისე ნამდვილს ვითამაშებ, ნამდვილ სისხლს ვიდენ, არც ვარსკვლავებს მოვიკლებ და არც ცხენის ჭიხვინს, გამშველებელი მოგინდება, მაგრამ იცოდე, თანაბართ შორის _ სიკვდილია გამშველებელი~. ჩემ გარშემო ბედისწერისა ყველას სჯეროდა. ეს იყო ჩვენთვის ყველაზე მთავარი ფილოსოფიური საკითხავი. მჯერა ბედისა. ხშირად ვფიქრობ ხოლმე ადამიანებზე, რომელთაც ცხოვრება ცუდად წაუვიდათ და ვეკითხები ჩემს თავს; რატომ? მაგალითად, იყვნენ ადამიანები ჩემ თვალწინ, რომლებიც სულ არ იმსახურებდნენ, ცუდად რომ მოექცა ბედი. თუნდაც ელინურ კულტურაში, თუნდაც აღმოსავლურში, რაც უფრო იქით წახვალ, უფრო სჯერათ... ცოდვაა ძალიან საშიში. ჩვენს ხალხურ ცნობიერებაში ცოდვა არის ძალიან მნიშვნელოვანი,

მ.ჯ.: ცოდვა არა მხოლოდ თქვენი, არამედ, მშობლებისა, წინაპრებისა... რომელთაც თქვენი ბედი განაპირობეს, თქვენ კი, როგორც ერთი რგოლი, განაპირობებთ თქვენს შთამომავალთა ბედისწერას...

ბესიკ ხარანაული: მე ერთგან მიწერია: მე ცოდვა სახლში არ შემიტანია... ძალიან მაშინებს ცოდვა, რომელიც მიწაზე ხომ ბალახივითაა და ცისკენ რომ გაიქცევი მიწით ამფრთხვალი, იქაც კოსმიური კლავიატურასავით დაგებული დაგხვდება...

მ.ჯ.: თქვენს წიგნებში, ლექსებში... ყველა კითხვაზეა პასუხი, განსაკუთრებით თქვენს ბოლო წიგნში: სიკვდილიდან სიცოცხლემდე, წარსულიდან მომავლამდე... სიმართლე რომ ვთქვა, არც არაფერი მაქვს საკითხავი. და მაინც: ბავშვობის ოცნებები თუ აგისრულდათ?

ბესიკ ხარანაული: ოცნებას ვერ გავურევ ისეთ მყარ ცნებებში, როგორებიცაა ბედისწერა და ცოდვა. ყოველი არსება შეუცნობლად რაღაცისკენ ისწრაფვის. მეც ასე ვიყავი. ოცნებას ვერ ხედავ, მე კი არ მიყვარს არაფერი, რაც მხოლოდ წარმოსახვაში რჩება.. ამიტომ არასოდეს არ მიოცნებია რაიმეზე. თმის ღერიც არ მინდა მეტი მქონდეს. ბეწვისოდენაც არ ვებრძვი იმას, რაც იყო და რაც არის.

მ.ჯ.: ასე რომ, ჰარმონიულად ხართ შერწყმული სამყაროს.

ბესიკ ხარანაული: ცოდვას გავურბივარ და ბედს ვემორჩილები.

მ.ჯ.: მწერალი არა მხოლოდ თანამედროვეობას, არამედ მომავალს ელაპარაკება. ამ ახალი წიგნით `სამოცი ჯორზე ამხედრებული რაინდი ანუ წიგნი ჰიპერბოლებისა და მეტაფორებისა~ თქვენ მსოფლიოს მოუთხრობთ კავკასიურ საგას, ჰყვებით ადამიანებზე, რომლებიც შეუძლებლისკენ სწრაფვაში იფერფლებოდნენ. ეს არის, თქვენივე მინაწერით, `ეთნოფილური~ რომანი, ამ თვალსაზრით, თქვენ ეხმიანებით ქართველი ერის `ზეპურობის~, რჩეულობის იდეას. ჯერ კიდევ შუა საუკუნეებში ბერმა იოანე ზოსიმემ ამგვარად რომ დააქარაგმა; `დამარხულ არს ენაი ქართული დღემდე მეორედ მოსვლისა~... `ღმერთმან ამხილოს ამ ენითა~. ენა აქ ერსაც ნიშნავს, თქვენს რომანში ენა ერის მშობელია, დედა ენა კი არის პოეზია, ენაში გამოთქმული უფალი კი უწმინდესი პოეზია: `პირველითგან იყო სიტყვა~, ამიტომაც იოანეს სახარებას პოეზიად და, შესაბამისად, უმაღლეს ჭეშმარიტებად აღიარებთ. როგორ ფიქრობთ, რას ჰმატებს ქართული ენა, ქართული კულტურა უთვალავფერიან სამყაროს?

ბესიკ ხარანაული: მე ამ წიგნით არავის ვეუბნები, შემომხედეთ, რა კარგი ვარ, ამას ვერ ვიკადრებ, ვთქვათ, ვიღაცები არიან გიგანტები, რომელთაც მე რაღაც უნდა ვთხოვო... მე თვითონ რაღაცებს ზემოდან ვუყურებ, მაგალითად ისტორიას და ბევრ რაღაცას, რამაც მსოფლიო შექმნა. ზემოდან ყურებას ქართველი მარტივად შეძლებს, ამისთვის ისე უნდა დადგე, რომ ნიავმა აგიშრიალოს ფრთები, გამოჩნდეს, როგორი სარჩული გაქვს, ხანდახან ჩიტი ისე დაჯდება, რომ გიჩვენებს თავის სილამაზეს გაუცნობიერებლად ვაკეთებ მეც.

მ.ჯ.: როგორც ვარდმა არ იცის, რომ ლამაზია...

ბესიკ ხარანაული: ისეთი მორალური ადამიანი უნდა იყო, შენთვის სამყარო უნდა მთავრდებოდეს იქ, სადაც შენ ხარ და რასაც ეკუთვნი, მე ვეკუთვნი ჩემს ენას და ისტორიას, რომელიც ძალიან მძიმეა, მაგრამ ყველა ქვეყანას ჰქონდა ძალიან მძიმე ისტორია, მაგალითად, სპარსელებზე წავიკითხე და შემძულდა ყველაფერი. ჩემთვის ყველაზე ძნელი წასაკითხი არის საქართველოს ისტორია.

მ.ჯ.: რატომ, ბევრი სირცხვილია?

ბესიკ ხარანაული: ყველა ისტორია არის საშინელება, მერე რაღაცნაირად უნდა განახლდეს ადამიანი. მე მგონია, რომ კაცობრიობა მივა სადღაცამდე. ყველას ჰგონია, რომ უნიკალურია, არადა, კაცობრიობა ისტორიის მხოლოდ რაღაც მონაკვეთს გადის. აი, მაგალითად, როდესაც ვითარდება ტექნიკა, ღმერთი იხევს უკან, მერე კრიზისებში წამოიწევს ზნეობა, რომელიც ღმერთს უკავშირდება.

მ.ჯ.: თქვენი ახალი წიგნის წიგნის სათაურსა და სარჩევზე მინდა გკითხოთ: წიგნის სახელწოდება ერთგვარი საიდუმლოა, რომელიც მკითხველს ამოცნობისკენ უბიძგებს: `სამოცი ჯორზე ამხედრებული რაინდი ანუ წიგნი ჰიპერბოლებისა და მეტაფორებისა~. ეს `ანუ~ ერთგვარ საზღვარს ავლებს ამ ორ ნაწილიან სათაურში. იგი თავიდანვე მიანიშნებს, რომ სათაურის პირველი ნაწილი პაროდიულია, რაინდი და ჯორი ცასა და დედამიწასავით შეუფერებელია, რიცხვი სამოცი კი წიგნის კითხვისას `ამოიხსნება~. სათაურის მეორე ნაწილი კი მკითხველის გზამკვლევია _ აქ ყველაფერი ჰიპერბოლებისა და მეტაფორების საშუალებით იქნება წარმოჩენილი, უფრო ზუსტად, თვითონ ჰიპერბოლები და მეტაფორები იქნებიან მთავარი `გმირები~, ხან მთხრობელნი, ხან მონაწილენი. რა თქმა უნდა, თქვენთვის ყველაზე მთავარი ჰიპერბოლა, ან მეტაფორა თვითონ სამყაროა, ცხოვრება და ადამიანია. თითოეული კი უამრავი ჰიპერბოლისა თუ მეტაფორის მრავალფეროვანი `ნაზავია~. წიგნის გადაშლისას მკითხველი ჯერ სარჩევს ხვდება, რომელიც ულამაზესი, საიდუმლოებით მოცული ჭიშკარივითაა, ზედ ამოტვიფრული ორნამენტებითა და ნიშნებით. `სიმღერა სათაურებისა~ _ ამგვარადაა შემოთავაზებული სათაურთა ჩამონათვალი, რომელიც პოეზიაა. როგორ დაიბადა ეს სათაური, საიდან გაგიჩნდათ სარჩევის `ამღერების~ იდეა?

ბესიკ ხარანაული: წიგნში აღწერილი ამბავი სინამდვილეა. ერთი თვის წინ შემხვდა თიანელი კაცი, რომელსაც ეს წიგნი წაეკითხა და მითხრა, ეგ ჯორიანი მხედარი ჩვენც გამოგვიდგაო, ძალიან გამიხარდა, მე ვფიქრობდი ჩემთვის, ნეტა მართლა გამომიდგა თუ არ გამომიდგა-მეთქი. რა თქმა უნდა, `პირველად იყო სიტყვა...~ იქიდან უნდა დახედო, იმის შიშით, რომ ეს არ გამოგივა, არ უნდა დაიხიო, ყველა, უნდა აძვრეს სადღაც და უცებ დახედოს კაცობრიობის ისტორიას, სულყველა, პატარა ბავშვი რომ აიყვანო სადღაც, საიდანაც ჩანს კაცობრიობა თავისი ცოდვა-მადლით, ისე უნდა დაინახო. გონება რაღაცნაირად უნდა გაგინათდეს... მთავარია, რომ უცბად უნდა დაინახო... მე მაქვს `ორივ ფურცელი ცისა და მიწისა~. ის პირველი ტექსტი, სადაც საქართველოს სული ლაპარაკობს, ის დავჯექი და დავწერე, იმიტომ, რომ ერთ დილას მართლა გამოვედი, რაღაც ჟინჟღლიანი ამინდი იყო, თითქოს არ გიშვებდა ბუნება თავისთან, დილაა, გამოდიხარ ეზოში... მით უმეტეს, მე იმ წუთში მიყვარს ლოგინის მიტოვება... ჰოდა, ერთ წამში ეს სუყველაფერი... იქ მიწერია `მეკარნახა-მეთქი~, ნამდვილად ასეა, თუმცა, არ შეიძლება, რომ ტექსტები გიკარნახონ, ტექსტებს არ გკარნახობენ, რაღაცნაირად რომ დაარტყამენ რაღაცას...

მ.ჯ.: წიგნში რომ გიწერიათ, კიბიდან ვარდნისას პერსონაჟს გონება უნათდება, თითქოს მოკლე ჩართვა ხდება...

ბესიკ ხარანაული: ამ მომენტის ირონია არის მაგ ეპიზოდში. თვითონ მეტაფიზიკურის პაროდიაც არის. მეტაფიზიკური ამას ძალიან ირონიულად უყურებს. სათაურებისგან დავიტანჯე.

მ.ჯ.: რატომ?

ბესიკ ხარანაული: მოდიოდნენ და მოდიოდნენ, ერთმანეთის მჯობნი...
პირველი სათაური იყო `სამოცი ჯორზე ამხედრებული რაინდი~, რომელიც სამუშაო ვარიანტი იყო, მაგრამ მერე დამჭირდა მომატება, ჰიპერბოლამ და მეტაფორამ კი მოუმატა სიჩქარე, სივრცე... რეალურად ეს ორი კუთხე, ფშავი და ხევსურეთი შეესაბამებიან... ორივე შეუძლებლის ზღვარზე ცხოვრობს... ვერავინ ვერ გაძლო იქ... სარჩევი ხომ წესით ბოლოში უნდა ყოფილიყო... არ მომეწონა მათი ადგილი... არა, ისინი უფრო ღირსეულ მეომრებად მომეჩვენა. ავდექი და ეს სათაურები გადმოვსვი წინ...

მ.ჯ.: როგორც მთავარსარდლები, თავებს რომ მიუძღვებიან...

ბესიკ ხარანაული: ჰო, ესენი რაღაც მაწანწალა ჯარისკაცებს ჰგავდნენ, ბოლოში რომ მიჰყვებიან, არადა, ესენია მთავარი და ყველაფერი. რაღაც სინდისმა არ მომასვენა... ამ გზით წავედი, არა იმიტომ, წიგნი როგორ გამელამაზებინა, არა, ამას არ უკარნახია... არაფერს არ უკარნახია, არც სადმე მინახავს... კი, ზოგჯერ სარჩევი წინ გააქვთ ხოლმე, მაგრამ ის მხოლოდ სარჩევია... მე კი ვიფიქრე, ეს უბრალო სარჩევში არ აერიოთ-მეთქი... ეს ერთი სიმღერაა, ამიტომ უსამართლობად მომეჩვენა, ეს `მომღერლები~ ბოლოში მომექცია.

მ.ჯ.: მომავალ წიგნშიც ასეთი პატივისცემით იქნებით გამსჭვალული სათაურთა მიმართ?

ბესიკ ხარანაული: არა, ეს უკვე დამთავრდა...

მ.ჯ.: მრავალ მნიშვნელოვან სახეთაგან რომანში გამორჩეულია `უძებნი შვილის~ პოეტური პარადიგმა. თუ გავიხსენებთ იმას, რომ ყოველი სიტყვა `პოეტური ნაწარმოებია~ (ბორხესი). ეს სინტაგმა `უძებნი შვილი~ უმაღლესი რანგის პოეზიად წარმოჩნდება – გამოთქმის ორიგინალურობით, ხატოვანებით, სიმბოლურობით, ფილოსოფიური სიღრმით. პოეტის მიერ დაწერილ ამ `ენციკლოპედიურ რომანში~, რომელიც `პოეზიისა და პროზის პირშესაყარზეა~, თქვენ ქართველთა ეთნოსის ძირებს ჩრეკთ და აანალიზებთ.
უძებნ შვილად შეიძლება გავიაზროთ პიროვნებაც (მთხრობელი) და ერიც. ეს უძებნი შვილი მწერლის ალტერ ეგოა, მწერლისა, რომელიც ქართველთა ეთნოსის კონკრეტულ სახედ წარმოჩნდება რომანში. ის ჯერ უძღებია, რადგან `დავიწყებული~ აქვს `ფესვები~, მაგრამ იწყებს გახსენებას, გააზრებას, შემეცნებას და, ამგვარად, დაადგება გზას შინისაკენ, მაგრამ აქ ახალი დაბრკოლება ჩნდება, მას აღარ ელის `მამა~. ის დაკარგულია, თანაც, ნაგავსაყრელზე. `უძებნი~ _ არაჩვეულებრივი სისავსით გამოხატავს ტრაგედიას ცხოვრებაში დაკარგული ადამიანისას, რომელიც ღმერთმაც მიატოვა და უპატრონოდ დარჩენილი დასაღუპადაა განწირული, მას არავინ, თვით ღმერთიც აღარ ეძებს, როგორც დაკარგულ ცხვარს. ის არაარაობაა, უსახელო და უარსებო. ეს სინტაგმა `უძებნი შვილი~ თანამედროვე კაცობრიობის სულიერი ავადობის ზუსტ დიაგნოზად წარმოგვიდგება. რამ აქცია ბიბლიური `უძღები შვილი~ `უძებნად~? როგორ დაიბადა ეს სახე?

ბესიკ ხარანაული: არ ვიცი. რაღაცამ თვითონ გამაკვირვა, მახსოვს რომ შემაკრთო მაგ მომენტმა. ერთადერთი ნაკლი ისაა, რომ ჰგავს უძღებს, თანაც ქართულში. როგორ არ ავიწყდება ადამიანს, ოდესღაც რომ ერთი იყო. მას შემდეგაა, რომ გაურბის მეორეს. აი, ახლაც, არავინ რომ არ იცის და მე რომ ვეთხოვები სახლს, თითქოს სადმე კი არა, იმ ერთთან მივდიოდე, როგორ განსაცდელში მიტოვებულივით მიყურებს ჩემი მაგიდა, მოცარიელებული, ყველაფერი რომ გავაცალე და წავართვი და თან მიმაქვს.
_ უშენოდ? _ მეკითხება. ცოტა ხანს კიდევ ვჯდები და ვუხსნი. მისმენს, სჯერა ჩემი საბუთების და, მაინც, მეკითხება წასვლისას: _ უშენოდ?
_ უძებნი შვილი ვარ, გაიგე? უნდა ყველაფერში დავიხატო და უნდა გავცდე! სადმე რომ გავჩერდე, ზედ დამაბეჭდავენ. აქ დროებით ვიყავ, არ გეწყინოს, უძებნი შვილი ვარ, სარკესავითა ვარ დედამიწაზე, არ გეწყინოს, არ გამიჯავრდე, _ “უშენოდო?” ნუ მეუბნები. ყველაფერი უჩემოდაა! უძებნი შვილი ვარ, ასეთია ბუნების სურვილი, _ უძებნი შვილი უნდა რომ ჰყავდეს, თორემ არავინ მოძებნის თავს და იქნებიან სრულყოფილები. არავისთვის არ მითქვამს ამდენი... ხომ გრჩება შენი მაგიდობა, ხომ არ ვაჩნივარ....~

მ.ჯ.: შეგძრათ იმის განცდამ, რომ უძებნი ხართ?

ბესიკ ხარანაული: ერთი ადამიანი ასეთ გრძნობას ვერ დაიტევს. ეს გრძნობა ერთ ადამიანს რომ მიაწერო, მაშინვე მოკვდება. არც ერთი ასაკი არ ვარგა. მთხრობელი 40-50 წლის რომ გახდა, არ მოუნდა. არ მოსწონს. ეს ის ასაკია, როცა შვილები მშობლებს მარხავენ. ამ დროს სხეულსაც ხომ გაურბი. შეიძლება ოცნებაც ეს არის, რომ ასეთი არ იყო, ასეთ სხეულს არ დაათრევდე.

მ.ჯ.: წიგნში თანამედროვე ცივილიზაციის სიმბოლოა ნაგავსაყრელი. მთავარი გმირი არის `ცივილიზაციისაგან განდევნილი კულტურის შვილი~ , თქვენი ალტერ-ეგო. ერთი პერსონაჟია შიო, რომელიც ფიქრობდა, რომ `წიგნები უნდა დაფრინავდნენ~ და იხატება ფანტასმაგორიული სურათი: ფანჯრიდან წიგნები თავდახსნილი ფრინველებივით მიფრინავენ, მაგრამ `ნაგავსაყარზე იყო ფინიში~. ამგვარად გამოხატავთ კულტურის განწირულებას. ცივილიზაცია და კულტურა ერთმანეთს უპირისპირდება. კულტურას ქმნის სული, ცივილიზაცია სხეულებრივია...

ბესიკ ხარანაული: მე თვითონ გამიკვირდა, რომ ის მისამართი აირჩიეს... რატომღაც.

მ.ჯ.: თქვენ ასეთ ბედს უწინასწარმეტყველებთ კულტურას?

ბესიკ ხარანაული: არა, მე ასეთი რამ აზრად არ მომსვლია, რომ განმესაჯა. გეუბნებით, მე თვითონ გამიკვირდა, რომ მათ გეზი ნაგავსაყარისკენ აიღეს.

მ.ჯ.: თქვენ, ცივილიზაციისგან განდევნილი, მიდიხართ ბავშვობის ოქროს ხანაში, როგორც ნოვალისი უწოდებდა. თქვენ ერთგან წერთ: `ყველა ამბობს, ბავშვი ბრძენიაო, მაგრამ არავინ სწავლობს მისგან~ (`ორივ ფურცელი ცისა და მიწისა~). მთავარი ბავშვობის ერთი ძვირფასი მოგონებაა: როგორ შეაშინა მთხრობელი სამოცმა, ჯორზე ამხედრებულმა, გასაყიდი ცოცხებით დატვირთულმა, რაინდმა. რა იყო ბავშვობა? `ო, რა ლაღი და თამამი ვიყავი. ვგრძნობდი სივრცეს, რომელშიც უნდა გავზრდილიყავი. ყოველი ბავშვი ხომ მრავალია, ერთი არ არის, მერე შედენის ხოლმე ცხოვრება, ერთს მიაკუთვნებს და ერთი ხდება~. სიმრავლიდან ერთისკენ _ სიმდიდრიდან გაღარიბებისკენ, თუმცა, თქვენზე ვერ ვიტყვით, რომ ერთი ხართ. თქვენ, მგონი, ბავშვად დარჩით. ნიცშე როდესაც განიხილავს ადამიანის სულიერი განვითარების საფეხურებს, გამოყოფს შემდეგ ეტაპებს: აქლემი: შენ მოვალე ხარ, ლომი _ მე მსურს და ბავშვი _Uუშუალო ჭვრეტა სამყაროსი. და თქვენ სწორედ ასეთ ბავშვად წარმოჩნდებით ამ რომანში.

ბესიკ ხარანაული: ადამიანი მარადიული ბავშვია და რაღაცებს იგერიებს. ბავშვს მარტივად რომ მოვატყუებ, ისინიც ტყუილს მეუბნებიან რამეს. მაგალითად, ჩემმა შვილიშვილმა, გვერდით რო მეწვა, ძლივს ითქვამდა სულს, ისე მიყვებიდა, როგორ მოკლა მგელი...

მ.ჯ.: თქვენ გგვანებიათ. ნაგავსაყრელი არა მხოლოდ თანამედროვეობის, არამედ, როგორც აღვნიშნეთ, `დიდობის~ სიმბოლოდაც შეიძლება გავიაზროთ, ბავშვობის სამოთხეს უპირისპირდება დიდობა, როგორც ნაგავსაყრელი, ამიტომაც ოცნებობს მწერალი საკუთარ თავთან, როგორც ბავშვთან, შეხვედრაზე. სხვათა შორის, ამის შესახებ საუბრობთ ერთ ინტერვიუში: `ერთი სურათი გადამიღო დედაჩემმა, ყელზე აბრეშუმის ბანტით, მის მერე ვეხვეწები ყველას ეს ბანტი მომიტანონ, ტრაქტორს მოგიტანენ, მაგრამ იმ ბანტს ვერავინ მოგიტანს. მინდა რომ ის ვიყო, იმას ვერ დავშორდები, დედაჩემს, ჩემს ბავშვობას, იმის იქით ნაბიჯი არ მინდა~.

ბესიკ ხარანაული: ყველაზე თავისუფლად ვარ ბავშვთან, არც ჭკუას არ გთხოვს, არაფერს არ გთხოვს. არ გთხოვს, რომ უფროსი იყო. შენ ყველაფერი იცი. შენ აწესრიგებ და ამ მოწესრიგებისას იკარგება მთავარი: გულწრფელობა და უშუალობა.
ბავშვობა პერიოდი კი არ არის. ბავშვობა ჩემი იდეალია, ბავშვობას არ ეღალატება. ერთი სურათი მაქვს, 10 წლის ვარ და მუხლებზე გადაშლილი წიგნი მიდევს, იმ სურათს დავეძებ, არ მინდა დავკარგო. გავა დრო, ცხოვრება თავს ამოიჭამს, მაგრამ ბავშვობა ცალკე რჩება.

მ.ჯ.: ყურადღებას იქცევს ახალი წიგნის ეპიგრაფი:
`ყმათად ნაბრძანები აქვს:
_მომიხვიდოდეთო!
_რატომ არ მოუხვალთ?!~
პირველი, რასაც გაიფიქრებს მკითხველი, ეს არის ის, რომ ამ სიტყვებში სიმბოლურად ღვთისა და კაცობრიობის ურთიერთობა ირეკლება. ღმერთდაკარგულ ადამიანებს აღარ ესმით მშობლის ძახილი, მწერალი კი, როგორც `ღმერთთან მოლაპარაკე~, მასთან ახლოს მყოფი, `შუაკაცი~_ ფხიზლად თვალს ადევნებს და მარად შეახსენებს, რომ უნდა `მოუვიდნენ~. მაგრამ ეს არა მარტო მამა-ღმერთის, არამედ საკუთარი `ეთნოსის ძახილიცაა~. ძველად კი, სანამ წიგნების დაწერას დაიწყებდნენ, ადამიანები `საკუთარი ეთნოსის ამბავს წიგნებში კი არ ეძებდნენ, თავში ეფურცლებოდათ~. სწორად გავიაზრე ეს ეპიგრაფი?

ბესიკ ხარანაული: თქვენ სწორად გაშალეთ. ყველაფერი თავისკენ მიგვიხმობს, მაგალითად, თაროებზე დალაგებული წიგნები, რომელთაც გვერდით აუვლ-ჩაუვლით და არ გადმოიღებთ, არ გადაშლით. ადამიანს ვერც ერთი კითხვა ვერ აფხიზლებს, ვერც ეს: `რატომ არ მოუხვალთ?!~

მ.ჯ.: თქვენ ხომ გამოფხიზლებული ადამიანი ხართ?
ბესიკი: მე? არ ვიცი. ბავშვი უფრო მეტს ხედავს და ამიტომაც უფრო ახლოს მიდის ყველაფერთან. მას ცოდნა არ ამძიმებს. არ აქვს საზღვარი გავლებული შესაძლებელსა და შეუძლებელს შორის. მას ვალდებულებები არ ამძიმებს.

მ.ჯ.: მაგრამ ბავშვი არ წერს.

ბესიკ ხარანაული: ეტყობა, რჩება ეგ ყველაფერი _ ბავშვობის შთაბეჭდილებები,

მ.ჯ: ბავშვი თითქოს ჭვრეტს, ხილვები აქვს. დიდობაში კი ეს ჩაიწერება, წიგნებად იქცევა. თუმცა ჩაწერილი სიცინცხლეს კარგავს. თქვენ რაღაცნაირად ახერხებთ ამ ბავშვური გულუბრყვილობის შენარჩუნებას.

ბესიკ ხარანაული: ბავშვობა იმიტომ კი არაა, რომ მერე აღწერო, არამედ რომელიმე ნახტომით უნდა მისწვდე! რა ბედნიერი იქნები, თუ მისწვდები, მაშინ გექნება განცდა, რომ რაღაც შესძელი.

მ.ჯ.: ბავშვობა მთხრობელისთვის სამოთხეა, ხოლო დიდობა _ ტყვეობა, თანაც ნაგავსაყრელზე, რომელიც ცხოვრების სიმბოლოა. თქვენი აზრით, ცივილიზაციამ ქვეყნიერება ნაგავსაყრელად აქცია. ეს ეხმიანება ჟან ბოდრიარის თვალსაზრისს: `ყველაზე უარესი ის კი არ არის, რომ ჩვენს ირგვლივ სულ ნაგავია, არამედ ის, რომ თავად ჩვენც ამ ნაგვად ვიქეცით. მთელი ბუნებრივი გარემო ნარჩენებად იქცა, ანუ გამოუსადეგარ, უსარგებლო სუბსტანციად, რომელსაც, როგორც გვამს, ვერ ვიშორებთ~... `თავად ისტორია აღმოჩნდა საკუთარ სანაგვეზე გადაგდებული, სადაც თავს იყრიან არა მხოლოდ ჩვენს მიერ განვლილი, არამედ მიმდინარე მოვლენებიც~ (ბოდრიარი). ბოდრიარის ამ ნააზრევს თუ იცნობთ?
ბესიკ ხარანაული: არა. მქონია შემთხვევა, როცა მეუბნებიან, რომ აუცილებლად მექნებოდა რაღაც წაკითხული, როცა რაღაცას ვწერდი. ეს გადაძახილები შემთხვევითია.

მ.ჯ.: წიგნი პოეტურად ფილოსოფიურია, უამრავთაგან აი, ერთი ნიმუში სამყაროს არსზე დამაფიქრებელი: რადგან ~ძიებაა~, უამრავი კითხვაცაა, მაგალითად, ამგვარი: `რატომაა სამყარო უთვალავჯერ უფრო მხატვრული, ვიდრე პოეტის მიერ დაწერილი რაცგინდა წიგნი?~ და პასუხიც ამავ წიგნშია: `ღმერთმა მხატვრულობა მიუსაჯა სამყაროს,- რომ არ დაშლილიყო, რომ ღმერთმა იხმარა პოეტური სიზუსტე, რომ ღმერთმა პოეზიით გაზომა და აწონა ყველაფერი~. ამიტომაც მისი შემეცნება მხოლოდ პოეზიით შეიძლება: `დასაბამიდან, სადაც არ უნდა მოხვედრილიყო ადამიანი- ზესკნელში თუ ქვესკნელში, ზღაპარში თუ ანდრეზში ან, თუნდ მთვარეზე დაედგა ფეხი, ყველაფერი, ნანახიცა და განცდილიც, პოეზიის ენით გამოჰქონდა~. თქვენც ასე იქცევით და სამყაროს შექმნის პოეტურ ვერსიას ქმნით. ეს არის თქვენი `პატარა აღმოჩენა, ჰაერივით აუცილებელი~ ახალი წიგნისთვის. და მაინც: რა აერთიანებს სამყაროსა და პოეზიას?

ბესიკ ხარანაული: `სამყაროც სიტყვაკაზმული უსასრულობაა... სამყაროს დანგრევა ისევე შეუძლებელია, როგორც გილგამეშის, ჰომეროსის, რუსთაველის, დანტესა და შექსპირის სტრიქონებისა~. კიდევ რა აერთიანებს სამყაროსა და პოეზიას? `ორივე მიუღწეველია~. `სამყარო, ბროწეულის ნაყოფივით რომ დამწიფდა, მერე განიმარცვლა~. `დასაბამიდან იყო ჰიპერბოლა და მეტაფორა. ისინი იყვნენ ღმერთის სიტყვაში, როგორც საისრეში. რადგან ღმერთი სახე კი არ იყო, არამედ _ სიტყვა. და ჰიპერბოლა და მეტაფორა _ ღმერთის სიტყვაში, როგორც საისრეში. და სტყორცნა ღმერთმა ერთი ისარი და აღნიშნა შეუძლებელი და უწოდა მას ჰიპერბოლა. მეორე ისრით მან აღნიშნა შესაძლებელი, და უწოდა მას მეტაფორა და უწოდა მათ ცა და მიწა. დაასახლა ისინი ერთად, დაუწესა ურთიერთსწრაფვა და დაუთქვა ერთმანეთის შეუსაბამობა~.

მ.ჯ.: ეს `განმარცვლა~ აღწერილია ბიბლიაში, რომელიც იმდენია, რამდენიც მკითხველი (ბორხესი).

ბესიკ ხარანაული: სამყაროს გამონათებას ვხედავთ, მაგრამ არ ვიცით, რა არის მისი არსი. რა არის პოეზია? ვთქვათ, რა არის ენერგია? მუშაობისას ძალიან ვიღლები, არადა, რას ვაკეთებ, ვწერ. თითქოს ამგვარი საქმიანობა დაღლილობას არ შეესაბამება. მე კი ენერგიას ვკარგავ, რომელიც არ ჩანს. ამ ენერგიის დაკარგვას კარგად ვგრძნობ, როცა რაიმეს დედანი ვიცი და მის თარგმანს ვკითხულობ. თარგმანში ეს ენერგია იკარგება. ერთ ლექსში ვწერ, იტყვი `ცეცხლი~ და გგონია, რომ იწვის ქვეყანა. მაგრამ ამ სიტყვაში `ცეცხლი~ იმხელა ენერგია არ დევს, რომ დავიწვა. პოეტური ენისთვის ეს ენერგია ყველაზე მნიშვნელოვანია, ამის გარეშე სიტყვა ჩენჩოა, სიცოცხლეგამოცლილი. ამიტომაც ფრანგი, ინგლისელი, გერმანელი, ესპანელი პოეტების თარგმანებში ვერ ვგრძნობ ამ ენერგიას. ბიბლიის ძველ ქართულ თარგმანებში ვგრძნობ ამ ენერგიას, თანამედროვეში _ არა.

მ.ჯ.: თქვენს პოეზიაში არის ეს ენერგია. თქვენ ყოველთვის ამ ენერგიის შეგრძნებისას წერთ?

ბესიკ ხარანაული: ბოლო დროს მთლიანად ამ ენერგიას ვარ დამორჩილებული. როცა მას ვგრძნობ, სათვალეც კი აღარ მჭირდება, ისე ვკითხულობ ყველაფერს. როცა ვერ ვგრძნობ, არა მაქვს, ვარ ჩვეულებრივი ადამიანი, რომელსაც სათვალე სჭირდება წასაკითხად.

მ.ჯ.: ძველად სულიწმინდას მიაწერდნენ შთაგონებას. ამ ენერგიის მიმოსვლა თქვენზე არ არის დამოკიდებული?

ბესიკ ხარანაული: ენერგიას ვერ მოიპოვებ ვერა გზით. ყოველთვის უგუნებოდ ვიღვიძებ. თითქოს ახლიდან ვიბადები. თითქოს ადამიანი არა ვარ. მერე ვცდილობ, გავხდე ადამიანი. ჩემთვის ყოველი დილა ახალი თავგადასავალია... როგორ ავდგები, როგორ ჩავიცვამ, როგორ დავისხამ ყავას... მაინტერესებს სისტემა ამ თავგადასავლისა, იქნებ სწორედ აქ არის საიდუმლო იმ დღისა, რა მოხდება, აქ გვაქვს ნიშნები, მაგრამ ადამიანს ამის ამოცნობის უნარი არა აქვს.

მ.ჯ.: რას გულისხმობთ გამოთქმაში პოეტი_ მოხუცია?

ბესიკ ხარანაული: “მოხუცი პოეტი” ნიშნავს, რომ ვიღაცა ახლოსაა ჭეშმარიტებასთან, ვისაც შეუგრძვნია ცხოვრების ამაოება და დროის წარმავლი ბუნება, მაგრამ ამის გამო ხელს არ იღებს არც სილამაზეზე, არც სიკეთეზე და გვარწმუნებს, რომ ამაოების და დროის იქითაც კიდევ გრძელი გზაა აზრისთვის, გრძნობისთვის... რომ, რასაც ცხოვრებას ეძახიან, სინამდვილეში ის მხოლოდ მდგმურობის კარია, გასავლელი ძველი მოსახლის კარამდის; ამიტომაა, რომ პოეზია რაიმე გამორჩეულ გრძნობებს კი არ ჰქვია, სილამაზის სახე კი არ არის მხოლოდ _ ასე რომ იყოს, იგი სადღაც შეჩერდებოდა _ ამაოების ზღურბლთან, დროის უფსკრულთან... მაგრამ პოეზია გზას აგრძელებს და პოეტიც ცდილობს დაეწიოს მის ლანდს, რომელიც უთუოდ მეორე კარში გაუჩინარდება. ამიტომაა, რომ პოეტისთვის სიკვდილიც დიდად საინტერესოა: როგორი იქნება მუდმივი სახლობის ქვეყანა? კითხულობს ის ძველი ჩვევით კვლავ ადამიანებისთვის გასაგებ ენაზე, _ კარგია, ტყუილი რომ კიდევ შეუძლია; სინამდვილეში ხომ მას მხოლოდ ის აინტერესებს, იქნება თუ არა იქ პოეზია... იქნება გამოხატვა?
მე მინდა ვიყო “მოხუცი პოეტი”. წარსულში ყველა “მოხუცია”, რა ასაკშიც არ უნდა მოკვდეს პოეტი, ის ასწრებს “მდგმურის” კარიდან გასვლას. ის “მოხუცია”, მას “ბრძენს” ეძახიან, რადგან ყველას უგრძნობს გული: პოეტი ყოველთვის ახალი კარის წინ კვდება. ამქვეყნიური გამოცდილება ყველაზე უფრო პოეტში აღიბეჭდება. “სიბრძნე” _ “მოხუცის” სინონიმია, “მოხუცი” _ “პოეტისა”.

მ.ჯ: სიყვარულზე რას იტყვით?

ბესიკ ხარანაული: სიყვარულით მოხვედი, სიყვარულისთვის აჭყიტე თვალი და გეგონა, ყველაფერი სიყვარული იყო და აბა, გახედე ცას და ქვეყანას, მიდი ადამიანთან და გვერდს დაუჯექი!.. ცხოვრებაში კაცის შემოსატყუებელ წიგნში კი სწერია: სიყვარული იცავს ადამიანს, ვინც არ უყვართ, ვერავის გვერდით ვერ დაჯდება, ვერაფერზე ილაპარაკებს, მას არა აქვს გვარ-სახელი, მას არავინ იცავს. სიყვარულისთვის მოდის კაცი და სიყვარული ჰგონია ყველაფერი, მაგრამ გრძნობს, რომ შეუგინებენ, ამიტომაც, რომ დაასწროს, წერას დაიწყებს.

მ.ჯ: თქვენ წერთ: `დიდი ხანია მინდა შევერწყა ჩემს ეთნოსს, ჩემს ხალხს, რადგან ადამიანი ვერც მათ გარეშე გადადგამ ნაბიჯს საკუთარი თავისკენ.
`სხვა გმირობა~ გინდა!
ერთი შეხედვით, რა ცოტაა ეს ~სხვა გმირობა~:
_ ერთი წიგნი და ერთი საქციელი~.
ერთი წიგნი შეიძლება ეს იყოს, ბოლო რომანი, მაგრამ არის ეს `ერთი წიგნი~, რომელიც გაგამართლებთ? ერთ საქციელში რას გულისხმობთ? უკვე ჩადენილს თუ ჩასადენს?

ბესიკ ხარანაული: საქციელი ძალიან მნიშვნელოვანია. ღვთისმშობელი მოიქცა, იოსები მოიქცა. საქციელი ასე მესმის. შენ გგონია, დღეს ღმერთი ნაკლებად გვანჯღრევს და გვეხმარება, ვიდრე იმათ? ქრისტე სასწაულებს თავისი სურვილით არ აკეთებდა. საქციელი ძალიან მნიშვნელოვანია.

მ.ჯ: ამას ზნეობასთან აკავშირებთ, ხომ? თუმცა ერთგან წერთ: ხელოვანი იმთავითვე მორალური კი არა, არამედ – ესთეტიკური არსებაა. რატომ?

ბესიკ ხარანაული: ზნეობრივიც ურევია. `მარტო ერთნაირი ზნეობა უნდა იყოს ამ ქვეყანაზე? შებრუნებულად არაფერი არ უნდა იყოს? ადამიანობით რომ ვართ მარტო კმაყოფილები, არ ვარგა. მარტო “და”-თი რომ ვაშორებთ ერთმანეთისგან მთასა და ბარს, სიკვდილს და სიცოცხლეს, _ არ ვარგა... კმაყოფილებით არსებობა უნდა მოისპოს უფრო მეობასთან ვაკავშირებ. მთავარია, როგორ ხარ შენ თავისუფლებასთან შესაბამისობაში, თავისუფლებაზე კი არ უნდა იყვირო, უნდა მაჩვენო თვითონ თავისუფლება. ეს საქციელი ჩასადენია.

მ.ჯ: ჩადენილი საქციელი თუ გინანიათ?

ბესიკ ხარანაული: რა თქმა უნდა. მე არ მშველის საკუთარი სიმართლე. ვთქვათ, მართალი ვარ რაღაცის ჩადენისას, ეს არ მაკმაყოფილებს. მე სხვის თავისუფლებას შევეხე, რაღაც ავურიე. თავაღერილი არ ვარ ჩემს გზაზე. ყველაზე პირმართალი ჩემს ნაწერთან ვარ. სხვის თავისუფლებას რომ შეეხები, შენ გამოდიხარ ნაწილი იმ სამყაროსი, რომელიც მას ისედაც აწუხებს. ყველას თავისუფლებას ჰყავს შენ გარეშე მილიონი მტერი.

მ.ჯ: ამიტომ მარტოობას ირჩევთ, რომ სხვის თავისუფლებას ნაკლებად შეეხოთ.
რომანში ერთგან წერთ: `ადრე მეგონა, რომ ყველას ვუყვარდი.
მერე მინდოდა, რომ ყველას ვყვარებოდი.
ახლა მინდა, რომ თავი დამანებონ~.
ამან მომაგონა, ერთი მხრივ, ჰერმან ჰესეს მოთხრობა `აუგუსტუსი~_ ჯერ ყველას უყვარს, მდიდარია და გავლენიანი, მაგრამ უბედურია, რადგან თვითონ არავინ უყვარს. მერე ყველას სძულს და თვითონ უყვარს _ და ბედნიერია, თუმცა გაღატაკებული და დასნეულებულია.
მეორე მხრივ: რილკეს `მალტე ლაურიდს ბრიგეს ჩანაწერები~, რომელშიც გმირი ყველას სიყვარულს გაურბის, რადგან სურს, ერთადერთს, მას_ ე,ი. უფალს უყვარდეს.
ხომ არ გულისხმობთ ამასვე `თავის დანებებაში~, რათა უფრო იოლად დაგინახოთ `მამამ~?

ბესიკ ხარანაული: ჯერ სხვაზე მოძალადეობ, მერე შენს თავზე. ამა ნაძალადევ `სიყვარულებს~ გინდა შეეშვა. სხვა სივრცე გინდა. ეგ წუხილი გაქვს და ეს გათქმევინებს მსგავს რაღაცებს. ეგ როდის, რატომ ვთქვი, აღარ მახსოვს. ეგ ჩემი ორეულის ნათქვამია.

მ.ჯ.: ახლაც ასე ფიქრობთ, გინდათ, თავი დაგანებონ?

ბესიკ ხარანაული: არა, ეგ არ მიგულისხმია. მაგის დაწერის შემდეგ დავიწყე მაგ სიტყვების მორალური გამართლება. საერთოდ, პირველად რაც მინათებს გონებას, იმას ვწერ. ამას, საგანგებოდ რომ დავმჯდარიყავი, ვერ მოვიფიქრებდი, რადგან: ჯერ წარსულში უნდა გავქცეულიყავი, მერე მომავალში, მერე აწმყოში, მერე შემეჯერებინა, შემშინებოდა, მომრიდებოდა, ათასი რამეა.... მაგრამ ამას ასე ვერ დავწერდი... წარმოიდგინე, მწყემსი ბაკში ცხვარს რომ მირეკავს, უცებ ისე მიაწყდება ყველა, ვეღარ დაითვლის.... ფიქრიც ასე, ნახირობასავითაა. ხანდახან ფიქრი ისე შემომიტევს, ჩაწერის თავი აღარ მაქვს. ყველაზე კარგს ვკარგავ. რამდენჯერ მემართება, უცებ რაღაცას ვიგრძნობ ისეთს, რაც მე აღმემატება, ჩემს მონაცემებს არ შეეფერება. ამას წინათაც, უცებ რაღაც მოვიხელთე, დავიჭირე, არ ვიცი, როგორ, ადგილზე გავიყინე, მაგრამ ხომ უნდა ჩავიწერო, ფანქარი მჭირდება, სულ რამდენიმე ნაბიჯს ვდგამ, ვიღებ ფანქარს, მაგრამ ის რაღაც აღარ იყო, გამისხლტა, დაიკარგა.

მ.ჯ.: მაინც რა იყო?

ბესიკ ხარანაული: არ ვიცი, ის იყო რაღაც, რაც მე არ შემეხებოდა, ის არ იყო დიდებული და მშვენიერი სახე, სიმბოლო ან მეტაფორა, არამედ, ის იყო რაღაც საოცრება... რომელიც... უნდა ხმამაღლა მეთქვა, იქნებ დამემახსოვრებინა... დიქტაფონზე ჩამეწერა, მაგრამ დავკარგე.

მ.ჯ. იქნებ ის რაღაც გამოთქმულ სიტყვაშიც ვერ დატეულიყო?

ბესიკ ხარანაული: ჰო, არ ვიცი, იმასთან შედარებით უკვე ყველაფერი აღარაფრად მიმაჩნია. საოცარი განცდა მქონდა, უნდა ჩამეწერა...

მ.ჯ.: საკუთარი თავის პოვნისა და შემეცნების გზაზე მნიშვნელოვანია მთის `ლექსიკონთან~ ზიარება. თქვენი აზრით: `მეცნიერება იმიტომ გაჩნდა ქვეყნად, რომ მწერლობამ გაქურდოს~. ეს შეიძლება `ჩიტის ცოდვად~ ჩანდეს, ამიტომაც მეორე თავი რომანისა `სიმღერა მეორე-ლექსიკონისა~ წარმოაჩენს ქართული ენის სიმდიდრეს. აქ ცალკეულ სიტყვის ხატოვან განმარტებასთან ერთად (სიტყვები ფოლკლორისაა), ჩართულია სხვადასხვა ამბავიც, რომლებიც ამ სიტყვების სამყაროში შეჰყავს მკითხველი. ეს არის თავბრუდამხვევი მოგზაურობა `წინ-წარსულისკენ~ `უნცრუათ ლეკოს ძის შედგენილ ლექსიკონში~. როგორ იქმნებოდა ეს ლექსიკონი? როგორ დაგებადათ ეს იდეა?

ბესიკ ხარანაული: ათას კაცს საქართველოში ერთნაირად იზიდავს ლექსიკონი, რომელიც შეიძლება მხატვრული ლიტერატურასავით იკითხო. ლექსიკონის ფენომენი ყველას ხიბლავს. ლექსიკონმა თვითონ მოიტანა ამბები, ათასანაირი ლექსიკონია: ხატოვან თქმათა, კუთხური. მე მეტი ცოდნა მქონდა (საიდან მაქვს, არ ვიცი, ბავვშვობიდან, იმ გარემოდნ, რომელშიც ვიზრდებოდი), არ იცი, სად წაიღო ეს ცოდნა. ლექსიკონი ალექსი ჭინჭარაულისა ისეთი შთამბეჭდავია, რომ ხელს ვეღარ უშვებ. მაგრამ ლექსიკონს ხომ არ გადაწერ? არავინ არ იცის ეს ლექსიკონი. ამ კუთხის პატრიოტი ვარ და ამ ლექსიკონის საშუალებით მინდოდა სიყვარული ამეხსნა.

მ.ჯ.: თქვენს წიგნში მოყვანილ ამბებზე ხშირად ამბობთ, რომ ეს არის საეპოსო მასალა.

ბესიკ ხარანაული: ჰომეროსი დაბრმავდა ისე, რომ დაენახა... ეს ფოლკლორი, ანდრეზები ჰომეროსის დარია. რატომ თქვა ორბელიანმა ყაზბეგზე, ჩვენი უმიროსიაო. ეპოსი დიდია და ყოვლისმომცველი.

მ.ჯ.: იმასაც ხომ არ გულისხმობთ, რომ ამ მასალზე ვიღაცამ შეიძლება ეპოსი დაწეროს. ვიღაცისთვის თქვენი წიგნი შეიძლება შთაგონების წყაროდ იქცეს, შეიძლება თქვენთვისაც...

ბესიკ ხარანაული: საერთოდ, ამ კუთხეების მიმართ დამოკიდებულება არის ძალიან ფსევდო. თვითონაც ხშირად წარმოადგენენ თავიანთ თავს ფსევდოდ. მაგალითად, საშინლად კითხულობენ ფშაურ ლექსებს. რატომ ბაძავენ ვიღაცას, რომელმაც რაღაც უცნაური, არაბუნებრივი ინტონაცია შემოიტანა... ჩემი მასწავლებელი კითხულობდა ღრმა ფშავში, მე როგორ უნდა გაჯობოთ? თიანეთი იყო ბაბილონის გოდოლი მთის კუთხეებში. მახსოვს, მეორე კურსზე ვიყავი და სოფელში წავედი ლექსების ჩასაწერად, იქ ვნახე მღვდელი, წაიკითხა ლექსები, ჰოდა, როგორ წაიკითხა. იცი? გაგიგჟდებოდი!

მ.ჯ.: თქვენ როგორ კითხულობთ?

ბესიკ ხარანაული: მე ისე ვკითხულობ, როგორც შეეფერება ხალხურ ლექსს.
ჩემი წიგნი მთავრდება შემღერებით.

მ.ჯ.: თქვენ წარმოსახვით ჩაჰყვებით უშორესი დროის ბილიკებს, რათა ხელახლა შეიგრძნოთ კავკასიის, `ენების მთის~, ხმები და სურნელი. თქვენ საოცარი ვნებითა და გატაცებით აღწერთ, როგორი იყო უძველესი სახლი, ჩაუმქრალი კერიით, როგორ იზრდებდნენ `კაი ყმები~, ფშავ-ხევსურები და ძმანი მათნი, იგივე ჰიპერბოლები და მეტაფორები, როგორი ღირსეულები იყვნენ, როგორ უყვარდათ, როგორ იბრძოდნენ. თქვენ ჰიპერბოლა ხართ თუ მეტაფორა?

ბესიკ ხარანაული: მე ყოველთვის მეკითხებოდნენ, ჰიპერბოლელი ვიყავი თუ მეტაფორელი. პასუხად მე ჩემი სოფლის სახელს ვეუბნებოდი, რომ თვითონ გაერკვიათ ჩემი სადაურობა. ყველას როდი ერიდებოდა არცოდნის გამჟღავნება.
ასე ვერთობოდი ჩემი “სადაურობით” და თქვენ წარმოიდგინეთ, თურმე, სწორად ვიქცეოდი. დღეს მე ვგრძნობ, რომ ორივე ვარ: _ ჰიპერბოლაც და მეტაფორაც. რა უჭირს მერე, ჩემი საკუთარი გვარ-სახელი თუ ვერ მიპოვნია! ესეც ღმერთის ნება არის, რომ საკუთარი თავის ძიებაში ბევრი დრო მოვიგო.
აბა, გაიხედეთ, ყოველი არსი ქვეყანაზე განა თავისი ნამდვილი გვარ-სახელის საძებრად არ არის გარეთ გამოსული? და მეც, ყველა სულელური მიზეზითაც კი ჩემს თავს არ ვეძებ?
_ დედითა ვარ?
_ მამით?
_ ქარით ვარ მოღებული?
_ თუ ჰიპერბოლათი და მეტაფორათი?
სინამდვილეში ჩემი სოფელი არც ერთ ამ მხარეს არ ეკუთვნის, არც გეოგრაფიულად და არც ისტორიულად. ის, უბრალოდ, აუცილებელი ადგილია, _ როგორც კიბის ბოლო საფეხური _ მთის ტომების ბარში ჩამოსახტომად.

მ.ჯ.: ეს სიპრიპილები გილგამეშიანის თიხის ფირფიტებმა შთაგაგონათ?
ბესიკ ხარანაული: ასე მოვიკალი წყურვილი გილგამეშიანის ფირფიტებისადმი. საერთოდ, ფრაგმენტების მიმართ საოცარი პატივისცემა გამიჩნდა მას შემდეგ, რაც ძველი ბერძნული პოეზია წავიკითხე. ყველა პოეტი ფრაგმენტებითაა წარმოდგენილი და გამიჩნდა ერთგვარი `გრაფიკული ნატვრა~ _გრაფიკული ნახაზი ამ ფრაგმენტებისა არ მასვენებდა. მთელი ცხოვრება ხომ ფრაგმენტულია...

მ.ჯ.: ასე დაინომრა ფრაგმენტები `წიგნში ამბა ბესარიონისა~.
ეთნოსის მოტრფიალეთაგან გამოარჩევთ ყმაწვილ-მეტაფორას, ვაჟა-ფშაველას, რომელიც გაზეთ `მოამბეში~ აქვეყნებდა ჰიპერბოლებისადმი მიძღვნილ კორესპონდენციებს. მერე დაწერა `სამი გენიალური პოემა, რომლებშიც აღწერილია ტანჯული იდეალიზმი ჰიპერბოლისა და მისი შეუსაბამოობა მეტაფორულ სინამდვილესთან~. თქვენ ვაჟას მიიჩნევთ ორსახოვან მთის შვილად; უკიდურეს რეალისტად და უკიდურეს იდეალისტად. წიგნში რატომ დააქარაგმეთ მისი სახელი ასე: ვ.ფ.

ბესიკ ხარანაული: ვაჟა ფშაველა ეთნოგრაფიული მასალის წერისას სრულიად განსხვავებულია. მას რეალური დამოკიდებულება აქვს ხევსურებისადმი. სწორედ ასე უყურებდნენ ფშავლები ხევსურებს. მაგრამ პოემისა თუ ლექსის წერას რომ იწყებს, სულ ხევსურებზე წერს, იმიტომ, რომ იცის, ფშავლებზე არ გამოუვა. დედამიწაზე არ არსებობს ისეთ რამ, ფშავლების პოეზიაში რომ არ იყოს წარმოჩენილი. საერთოდ, ყველასგან გამორჩეულია ქართველი პოეტი... ქართული ხალხური პოეზია... მიხა ხელაშვილი... მერცხალა არის სუფთა, შეურყვნელი. სიღატაკესთან ისეა შეზრდილი, რომ მოაშორო, დაიშლება. `გასაჭირი კარგი მლესავია ნიჭისა და ლუკმა-პურის პრობლემა შემოქმედს რაც დიდ ხანს გაჰყვება, მით უკეთესი~. აი, გურამიშვილი, ვის მოუვა აზრად, ქრისტეს თავის თავგადასავალს მოუყვეს: `დიდება მოთმინებასა შენსა, უფალო იესო~.სწორედ ეს განცდა, რომ არავის შეუძლია ქართველივით წერა, გაძლევს იმპულსს.

მ.ჯ.: თქვენს გვარზე რას გვეტყვით.

ბესიკ ხარანაული: რამდენჯერ დავფიქრებულვარ. მაგალითად, მისრიაული მოდის მისრეთიდან-ეგვიპტიდან, ხარანაული – ხარანიდან-უძველესი ბიბლიური ქვეყნიდან. საიდანღაც ვართ მოსულები.

მ.ჯ.: XX საუკუნის 20-იან წლებში მწერლები კამათობდნენ: საითკენ უნდა აეღო გეზი ახალ ქართულ კულტურას: აზიისკენ თუ ევროპისკენ. ორივე თვალსაზრისს ჰყავდა მომხრენი, აზიისკენ `დაბრუნებას~ არჩევდნენ ვახტანგ კოტეტიშვილი, ვალერიან გუნია და სხვ., ხოლო ევროპისკენ _ ვალერიან გაფრინდაშვილი, კონსტანტინე გამსახურდია, ტიციან ტაბიძე და სხვ., თუმცა ამ დისკუსიაში გამოიკვეთა მთავარი _ ევროპული და დასავლური კულტურის სინთეზი. ჯერ კიდევ 1917 წელს წერდა გრიგოლ რობაქიძე: `ქართული ნადიმით ვიხდით აღმოსავლეთისა და დასავლეთის ქორწილს, _ და ნადიმი იგი მთავარი ჰანგია ჩვენი ნაბეჭდი სიტყვისა~ (`ქართველ მწერლებს~). და მაინც, აღმოსავლეთი თუ დასავლეთი?

ბესიკ ხარანაული: მწერლისთვის მთავარი სინამდვილე კი არა, `ჯვარცმული ოცნება და ადამიანის მეტაფიზიკური ამბოხია~. ჩემს წიგნში, იმ თავში, რომელსაც `სინამდვლის წინააღმდეგ~ ჰქვია, პოეტურად გამოკვეთილია, რა არჩევანის წინაშე დააყენა ქართველი მწერალი კულტურათა გზაჯვარედინზე ცხოვრებამ: `ვიდრე კალამს ხელში დაიჭერდი, ამ სივრცეებში უკვე არსებობდა პოეზია და პროზა, რომლებსაც თავიანთი კულტურების სახელები ერქვათ _აღმოსავლური და დასავლური. შენ არც ერთ ამ სივრცეში არ დაბადებულხარ, შენი ადგილი იქ არის, შენი ადგილი აღმოსავლეთისა და დასავლეთის კულტურების პირშესაყარზეა _ აღმოსავლურ-დასავლური ლექსისა და რომანის პირშესაყარზე. ამიტომაც გაუძელ ორთავ სივრციდან მომდინარე ტკბილ ხმათა ცდუნებას, გახსოვდეს უპირველესი მესიტყვის ანდერძი, რომელმაც კარგად იცოდა ამ ორივე ჟანრს შორის თავისი ადგილი: _ ნუ მიაცივდები ერთ რომელიმე ჟანრს, შენი ადგილი ამ ჟანრების პირშესაყარზეა~. მონადირე, ძაღლი, მწყემსი, ჯორები, ცხენები, ბარგი, გზა _ ეს ყოველივე ძალიან ქარავნულია, ძალიან გრძელია. – ეს არის `უძებნი შვილის~ რეალობა.

მ.ჯ.: `ყოველწამიერ გარემოში ცხოვრობს კაცი და იქიდან მგზავრობს~. `ჩვენ რომ სამყაროში შევეშვით, სუყველგან გზას და ბილიკს დავტოვებდით~. ახალ რომანში თითქმის ყოველი ფრაზა ფიქრის აღმძვრელია და ეს ფრაზები ერთმანეთთან `შეხლისას~ ჯაჭვურ რეაქციას იწვევენ და ახალ `ელემენტებს~, ფიქრებს შობენ. თქვენ წერთ: `ყველაფერთან უნდა მიხვიდე, როგორც პირველად~, და როგორ უნდა მოახერხო ეს ამ `გაცვეთილ~ სამყაროში?

ბესიკ ხარანაული: ძალიან გულუბრყვილო უნდა იყო, ძალიან სულელი.

მ.ჯ.: გაამხილეთ თქვენი სისულელე, მაგალითად?

ბესიკ ხარანაული: მაგალიათად, უკიდურესად რეალისტურად ვიცი ჩემი ქუჩა, მაგრამ შეიძლება რაღაცნაიარდ გადმოვიდე მანქანიდან და არ ვიცოდე, სად ვარ. ხანდახან შეიძლება გვერდით ჩავუარო ადამიანს, ვისაც ვეძებ და ვერ დავინახო. ვისი ნახვაც გამიხარდებოდა.

მ.ჯ.: იმიტომ, რომ ამ დროს სხვა რამეზე ფიქრობთ?

ბესიკ ხარანაული: მე არ ვიცი, ვერ გავიგე, ეს რა მდგომარეობაა. რომელი წამია, როდესაც აბსოლუტურად რეალური ვდგავარ, ოღონდ რა ხდება, არ ვიცი. ამაში არავითარ მისტიკურს არ ვხედავ. ეს მინდა ვიცოდე. ამიტომ ვიგონებ და ვწერ...

მ.ჯ.: მთელი წიგნი `სწავლაა~, თქვენ სტრიქონს ჯოხივით მოიმარჯვებთ და გაიბილიკებთ წარმოსახვის სამყაროში. წარმოსახვაში გეგულებათ ადამიანის დაღუპვისა და გადარჩენის გზაც. წიგნის მთხრობელს გმირობად მიაჩნია ადამიანებში ცხოვრება, მაგრამ ვერც უადამიანებოდ ყოფნა წარმოუდგენია. ამიტომაც იბადება პათეტიკა: `ღმერთო, ნუ მომაშორებ მე ადამიანობას, ღმერთო იხსენი ჩემი ადამიანობა~. მწერალი ბიბლიურ მცნებათა დაცვის ძალას სთხოვს უფალს, ოღონდ ერთი რამის დამატებით: `რომ სიტყვას~ გაუფრთხილდეს, რადგან `სიტყვაში ვიქნები და სიტყვა მაცოცხლებს~. აქ სიტყვა უფალია უპირველესად.
რატომ არის გმირობა ადამიანებთან ცხოვრება? გამუდმებით გიწევთ `თამაში~, ნიღბების აფარება?

ბესიკ ხარანაული: ეს ურთულესია. სულ ანტითეზებში ვარ. გამუდმებით გიწევს, რომ არ იყო გულწრფელი, ეს გძიძგნის. ჩემი თავისუფლება არის გულწრფელობა. მე გულწრფელი უნდა ვიყო. ბავშვი თავისუფლად გაუშვი ეზოში- ის არ იქნება ზნეობრივი. ბავშვია, თამაშობს, მისთვის ყველაფერი საინტერესოა. ხელოვანი სუფთა უნდა იყოს. ერთი რაღაც შევამჩნიე. იმ წიგნით, `ეპიგრაფები დავიწყებულ სიზმრებისთვის~, არც ერთი ქალი მკითხველი აღშფოთებული არ მინახავს სკაბრეზების გამო. ჩემთან დამოკიდებულებაში, გეგონება, ბარგი აქვთ მოხსნილი. ე.ი მე მათ ვათავისუფლებ.

მ.ჯ.: რისგან ათავისუფლებთ?

ბესიკ ხარანაული: მონობისგან. სიტყვა საგანია-მეთქი და არა ზნეობა. სიტყვა რომ დაიკარგოს, შეიძლება საგანიც თან მიჰყვეს.

მ.ჯ.: ლიტერატურული თამაშის დროს კარგად ჩნდება ირონიული დამოკიდებულებები ზნეობრივი იმპერატივების მიმართ. თამაშის შედეგი მგონია ასეთი პარადოქსი; `ისეთი დაწერე, რომ არავინ არ წაიკითხოს~. ეს გვახსენებს ასევე `მოთამაშე~ ფრიდრიხ ნიცშესაც, რომელმაც თავის წიგნს `ესე იტყოდა ზარატუსტრა~ მიაწერა: `წიგნი ყველასთვის და არავისთვის~. სხვათა შორის, სულ მაგონდებოდა... იქაც არის სიმღერები...

ბესიკ ხარანაული: ნიცშე, უპირველესად, პოეტია. ჰეროდოტე შეიძლება მონათლო იმის თუ ამის მამად, მაგრამ ის ეპიკოსია, რომელსაც უნდა, რომ ჰომეროსს აჯობოს, მე შინაგანად პოეტების გაგრძელება კი არა ვარ, არამედ იმათი, ვინც იყვნენ მშივრები, ტიტვლები და ლექსობდნენ. ლიტერატურა არ იყო, მანამდე ვინც იყო, იმათთან ვარ... ერთადერთი, ვისაც ვუშვებ ჩემს წრეში, ესაა არქილოქე. რატომღაც ამოვიჩემე. მისი პოეტური ფრაგმენტები ძალიან ჰგავს ჩვენს ხალხურ რაფსოდიებს. აბა, ვინ არიან ჩვენი მოლექსენი? ეგენი იყვნენ რაფსოდები. როგორ მინდოდა, ღრმა ვყოფილიყავ, ერთგულება შემძლებოდა, სიყვარული... როგორ ვეპირფერებოდი ამისთვის ყველაფერს, _ ბუნებას, ცხოვრებას, ადამიანებს... და როგორ შემრჩა ამის პასუხად მხოლოდღა ღიმილი ყველაფრისადმი, რადგან ხომ ვერ გავამხელდი თავს, ხომ ვერ ვიტყვოდი, რომ მაღალი ზრახვები მქონდა და არა ეს, _ ყველასნაირი... მივხვდი, რომ ღიმილი შეუღწეველია, თანამედროვეა, ტყუილია და რაც მთავარია, არის მრავალმნიშვნელოვანი, რადგან შიგნიდან არაფერი უნათებს: არც ღრმა ვარ, არც ერთგული, არც ერთი არ მაგრდება ჩემზე. ყველაფერი მცვივა და იკარგება _ მიწებებულივით. მკითხველობა დიდი რამეა. შეიძლება ყველამ დაწეროს, მაგრამ ყველა ვერ წაიკითხავს!

მ.ჯ.: წერისას თქვენ რამდენად ფიქრობთ მკითხველზე, გაგიგებთ თუ არა.

ბესიკ ხარანაული: არა, ასე არ ვფიქრობ.

მ.ჯ.: თუმცა წერთ, მხალივით დავუკეპე მკითხველს ნაწერი, რომ იოლად გადაეყლაპაო. მკითხველს შენდობასაც სთხოვთ:
`ამის შემდეგ იყო, რომ მქონდა ხილვა:
შეცვივნულიყო კაცობრიობა სამყაროს მაგიდისქვეშ და ჰკრეფდა ნამცეცებს.
აღლუმს ხურავდნენ მესაყვირეები, მთიბველები მთაში გვრინავდნენ…
შემინდე, ღმერთო!
უმეცარი ორ,
ხორციელი ორ…
მკითხველო, ნუ დასწყევ ა ემ თიანელსაო,
ჩვენიაო, ა ეს თიანელიო-ო".

ბესიკ ხარანაული: ამით მკითხველს ვეთამაშები... ვემასხრები... სახეების წყებამ უნდა მიიღოს ლიტერატურული შტამპის სახე, რომ რაღაცნაირად დავინახო. ვთქვათ, სერვანტესის `დონ კიხოტი~ ხომ იყო ახალი ნაწარმოები? პოლემიკით დაიწყო, სხვა განზრახვით და სხვა რამ მიიღო. ილია, მაგალითად, ვერ გაჰყვა ბოლომდე... მოკლა, მაგის დრო არ ჰქონდა

მ.ჯ.: `კაცია-ადამიანს~ გულისხმობთ?

ბესიკ ხარანაული: კი.

მ.ჯ: როგორი მკითხველი ხართ? რამდენად გამოთქვამთ შეფასებებს წერილობით. თქვენი არაჩვეულებრივი წერილი წავიკითხე ოთარ ჭილაძეზე. იქ ზოგადი შეფასებებია.

ბესიკ ხარანაული: კითხვასაც ცოდნა უნდა. ლიტერატურისმცოდნესავით არ ვკითხულობ, არამედ, ისე, სიამოვნებისთვის. ძალიან მიხარია, რომ ნიჭიერი ახალგაზრდები გვყავს. ხშირად ვკითხულობ მათ ნაწერებს. კარგია, როცა არავინ გზღუდავს. ძალიან ძნელი იყო საბჭოეთში, ყოველ სიტყვას რომ დაჰკანკალებ. გიორგი ლეონიძემ დააღწია თავი მის ბრჭყალებს, ოთარ ჩხეიძეს ძვირი დაუჯდა ეს თავისუფლება.

მ.ჯ.: ადამიანი არასოდეს ივიწყებს გზის დამლოცველს. აკაკის უთქვამს გრიგოლ რობაქიძის ლექციის მოსმენის შემდეგ, მისი ქართული აღტაცებულს: `აწ განუტევე მონაი შენი, უფალო~. ცნობილია გიორგი ლეონიძე როგორ დალოცა ვაჟამ, სრულიად ახალგაზრდას ლექსი უძღვნა. ჯავახიშვილს ტკბილად აგონდებოდა, ილიას ბორძიკით როგორ წაუკითხა ბარათაშვილის ლექსი... თქვენ თუ დაგილოცათ ვინმემ გზა და საერთოდ როგორ შეგხვდნენ? როგორ გაიკაფეთ გზა?

ბესიკ ხარანაული: არასოდეს დამავიწყდება ორი წარწერა წიგნზე, ორივე გრიგოლ აბაშიძისა. თითქოს მთელი ჩემი ცხოვრება ამ ორ წარწერას შორის მოექცა. მახსოვს, თხუთმეტიოდე წლის ვიქნებოდი, პირველად რომ შევხვდი და ჩემი ლექსები ვაჩვენე. თავისი წიგნი მაჩუქა, სქელტანიანი, ორმოც წლამდე დაწერილი ლექსებისა და პოემებისა. ის წარწერა ზეპირად ვიცი: `ბესიკ ხარანაულს, შესანიშნავსა და ნიჭიერ ახალგაზრდას იმის სურვილით, რომ კიდევ ერთხელ გაემართლებინოს ბესიკი ქართულ მწერლობაში~.

მ.ჯ.: წინასწარმეტყველური წარწერაა. ესე იგი, გრიგოლ აბაშიძემ დაგილოცათ გზა. მასთან რატომ მიხვედით?

ბესიკ ხარანაული: გრიგოლ აბაშიძე დედაჩემის თანაკურსელი იყო, სხვათა შორის, სერგი ჭილაიაც და სიმონიკა სხირტლაძეც. მათთან შინაურულად ვგრძნობდი თავს. ამ ადამიანების ამაგს რა დამავიწყებს, წინასწარმეტყველებაზე რა გითხრათ. გრიგოლ აბაშიძემ ლექსები დამიბეჭდა ჟურნალ `დროშაში~. მეორედ თავის ბოლო წიგნზე წამიწერა: `ბესიკ ხარანაულს _ ჩვენი ვარას გამართლებულ იმედს~. ეს წარწერები მთელი ცხოვრება მომყვება. გრიგოლი საოცრად კეთილი ადამიანი იყო, ბევრს მფარველობდა და პატრონობდა.

მ.ჯ.: თქვენ როგორ წაუწერთ ხოლმე?

ბესიკ ხარანაული: ხან როგორ, ხან როგორ. უფრო ხშირად მარტო ჩემს გვარს წავაწერ ხოლმე იმის სახელთან ერთად, ვისაც ვჩუქნი.

მ.ჯ.: თქვენს მეგობრებზე რას გვეტყვით?

ბესიკ ხარანაული: ჩემი მეგობარი იყო დავით წერედიანი. ერთად ვათენ-ვაღამებდით. კურსელები არ ვყოფილვართ, პოეზიამ შეგვყარა. მხოლოდ პოეზიაზე ვლაპარაკობდით გაუთავებლად, სხვა რამ თემა თუ შემოიჭრებოდა, წამიერად ვიშორებდით. დათომ სვანური პოეზია თარგმნა _ საოცარი სამყაროა, უცხო და უცნაური. წარმოუდგენელი ენერგია და სისავსეა ამ პოეზიაში.

მ.ჯ.: თქვენს შემოქმედებას ქართული მწერლობა, ქართული ფოლკლორი, ზოგადად, ქართული კულტურა ასაზრდოებს. უცხო ქვეყნის ლიტერატურას თუ ჰქონდა რაიმე გავლენა?

ბესიკ ხარანაული: ჩემთვის შექსპირი არის იდეალური მწერალი. ჰომეროსი ძალიან მიყვარს, მაგრამ გაუგებარია, ბუნდოვანია. ვერ ხვდები, სად გატყუებს... სკოლაში `ჰამლეტი~ დავდგი. რეჟისორიც მე ვიყავი და მთავარი როლის შემსრულებელიც.

მ.ჯ.: როგორ ფიქრობთ, გაქვთ სუსტი ლექსები? ან თუ მოგწონებიათ თქვენი დავიწყებული სტრიქონები, მახსენდება, აკაკის `გამზრდელი~ რომ წაუკითხეს, ცრემლები წამოსვლია, რა კარგად დამიწერიაო.

ბესიკ ხარანაული: ვახტანგ ჯავახაძის წიგნში წავიკითხე: დავით გაჩეჩილაძეს უთქვამს, ჩემს ლექსებს ნუ გამახსენებ, გული მერევაო. ამას თავმდაბლობად უთვლის. არა მგონია ეს თავმდაბლობა. მე ჩემს ლექსებზე არაფერს ვამბობ, არც ვიხსენებ. თუ ერთად წავიკითხავთ და რაიმე მომეწონება, ეს იქნება იმწამიერი მოწონება და მეტი არაფერი. მე არაფერს ვაფასებ. დიდებს უყვართ შეფასება, ბავშვები კი იღებენ ისეთს, როგორიც არის. მეც ასე ვარ. ისე, ორი კატეგორიაა ადამიანისა, ზოგი საერთოდ ვერ ამჩნევს მტვერს, ზოგიც ყველაფერში მხოლოდ მტვერს ხედავს... და ორივე გაცუცურაკებულია. ეს ეხება მკითხველსაც, რომელსაც ჰგონია, რომ ნაკლი მხოლოდ ნაწერს გააჩნია. ამ დროს კი ოდნავადაც რომ შეიბერტყოს, მხოლოდ ნაკლი დასცვივა, რადგან თანაბრად ყველასია ნაკლიც და მტვერიც, უნაკლო და უმტვერო მარტო სანების წმინდა გიორგის ჯვარია, _ ყინვარის ლოგინიანი, ნისლის კოტორში გახვეული, ზღვის დონიდან ხუთიათას მეტრზე დავანებული.

მ.ჯ: ამას წინათ ვან გოგის ნახატებს ვათვალიერებდი და `კარტოფილის მჭამელებმა~ და `კარტოფილით სავსე კალათამ~ თქვენი ლექსი გამახსენა: `კარტოფილის ამოღება~. თქვენი ლექსის დაწერამდე თუ გქონდათ ეს ნახატები ნანახი, რაიმე იმპულსი ხომ არ მოგცათ? საინტერესოა, რომ ორი სხვადასხვა შემოქმედი დაინტერესდა ასეთი პროზაული კარტოფილით. თუმცა ვან გოგს შეუძლია პროზა პოეზიად აქციოს, სანიმუშოდ ბევრი ნახატი შეიძლება გავიხსენოთ, მაგალითად, წაღები. თქვენთანაც ხშირად ისეთი ცხოვრებისეული დეტალებია, სხვა რომ დანახვის ღირსად არ ჩათვლიდა, მაგრამ თქვენ პოეზიის მაღალ ტახტზე გყავთ დაბრძანებული.

ბესიკ ხარანაული: ნახატები კი მქონდა ნანახი, მაგრამ ჩემთვის ეს კარტოფილის ამოღება ისეთი რეალურია, როგორც ძროხის მოწველა. მთელი ბავშვობა ამის მეტი კი არაფერი მიკეთებია...

მ.ჯ.: რომანში ასეთი მიმართვაა: `დიდო ქვეყნებო, ნუ გადაყლაპავთ პატარებს, ვაითუ რომელიმე აღმოჩნდეს ალმასისა~.
რა არის ეს _ განწირულის ამონაკვესი? იონამ თავი დააღწია ვეშაპის მუცელს დიდი რწმენით. ალმასი ხომ არ არის დიდ რწმენაზე მიმანიშნებელი?

ბესიკ ხარანაული: რა თქმა უნდა. ვერასოდეს გადაგვყლაპავენ. ის ვეშაპი იონასთვის შეიქმნა. ნებისმიერი განსაცდელი ერის გამოცდაა. ქართველი ერი ის ალმასია, რომელიც ნებისმიერ ვეშაპს გაუსერავს მუცელს და სინათლეზე გამოაღწევს.

მ.ჯ.: ახლა რას წერთ?

ბესიკ ხარანაული: ახლა რასაც ვწერ, იმაზე ვგიჟდები. იმით ავსებული დავდივარ.

მ.ჯ.: სადმე, დაუსახლებელ კუნძულზე, რომ წახვიდეთ ერთი წიგნის წაღების უფლებით, რას წაიღებდით?

ბესიკ ხარანაული: ღმერთი ყველაზე დიდი ჰიპერბოლაა ადამიანისთვის. იოანეს სახარებას წავიღებდი. მერცხალა, ფოლკლორი, შექსპირი.... შენი მსგავსი ადამიანების დაწერილია, რაღაც მთავარი გამოგრჩება. იოანეს სახარება სიცოცხლეა და მიცოცხლებს ყველაფერს; წარსულს, ბავშვობას... ყველა სახარება მიყვარს, მაგრამ იოანეს სახარებას ამოვარჩევ, იმიტომ, რომ არაფერი არ დამრჩეს გარეთ _ ეს არის უმაღლესი პოეზია!