ოთარ ჩხეიძის პორტრეტი

მაია ჯალიაშვილი

  

                                             `მწერალი მხატვარია პირველყოვლისა, ოღონდ  მემატიანეცაა ეპოქისა იმავე დროსა“                                                          ოთარ  ჩხეიძე             

                

“ჩემთვის ახლა უკვე ნათელია, საბჭოთა ურჩხულს თავი როგორ დააღწიეთ. თქვენ ხომ ოთარ ჩხეიძის დარი მწერალი გყოლიათ”, _ ამგვარად გამოხატა აღტაცება დიდმა სპარსელმა მწერალმა აჰმად შამლუმ, როდესაც ოთარ ჩხეიძის რომანის, `ბორიაყის~, ფრაგმენტები წაიკითხა.

როგორც ძველად, დღესაც კარგად იცნობენ საქართველოში კლასიკურსა თუ თანამედროვე სპარსულ მწერლობას. ზემოთ მოყვანილი შთაბეჭდილება სპარსმა მწერალმა შესანიშნავ ქართველ პოეტსა და მთარგმნელს, გიორგი ლობჟანიძეს გაუზიარა, რომელმაც თარგმნა ოთარ ჩხეიძის შედევრად აღიარებული რომანიდან ეპიზოდები.

საგულისხმოა, რომ ოთარ ჩხეიძე და აჰმად შამლუ მეოცე საუკუნის 20-იან წლებში დაიბადნენ, ერთ დროს, მაგრამ სრულიად განსხვავებულ სახელმწიფოებში ცხოვრობდნენ. ვინ იცის, იქნებ რომელიმე მკვლევარი შეუდგეს კიდევაც მათი მხატვრული ნააზრევის კვლევას და ბევრი რამ საერთო აღმოაჩინოს. თუმცა გიორგი ლობჟანიძემ, თანამედროვე სპარსული ლიტერატურის საუკეთესო მცოდნემ, უკვე შენიშნა ოთარ ჩხეიძისა და სხვა აღმოსავლელი მწერლის, ნობელიანტი ნაჯიფ მაჰფუზის მსგავსება. მისი დაკვირვებით, ისინი ჰგვანან იმით, რომ ორივემ  თავისი რომანებით ერთგვარი მატიანე შექმნა თავისი ქვეყნის საზოგადოებრივი, კულტურული თუ პოლიტიკური ცხოვრებისა და ქვეყნის მაჯისცემა ოსტატურად მოაქცია საკუთარი დროისთვის ყველაზე შესაფერის მხატვრულ სამოსელში.

სამწუხაროდ, ჯერჯერობით,  ოთარ ჩხეიძის მხოლოდ თითოოროლა მოთხრობა და რომანია ნათარგმნი გერმანულ, უნგრულ, რუსულსა და სპარსულ ენებზე, ამიტომაც  ოთარ ჩხეიძეს ჯერ კიდევ არ იცნობს ცივილიზებული სამყარო.

თანამედროვე ქართველმა რეჟისორმა, გიორგი შეგელაიამ, რომელსაც აფასებს მსოფლიოს კინოსამყარო, 1985 წელს ოთარ ჩხეიძის რომან `ბორიაყის~ მიხედვით გადაიღო ფილმი, სახელწოდებით `ახალგაზრდა კომპოზიტორის მოგზაურობა~, რომელსაც დიდი აღიარება მოჰყვა საერთაშორისო კინოფესტივალებზე, კერძოდ: ბერლინის საერთაშორისო კინოფესტივალზე საუკეთესო რეჟისურისთვის ვერცხლის დათვი გადაეცა (1986), ხოლო წლის საუკეთესო ფილმისთვის _ ბრიტანეთის კინოინსტიტუტის პრიზი (1987).

პატარა საქართველოს დიდ სალიტერატურო რუკაზე ოთარ ჩხეიძე გამორჩეული ფიგურაა. ის XX-XXI საუკუნეების ქართული კულტურის ერთგვარი სახეა, რადგან მის შემოქმედებაში სრულყოფილად წარმოჩნდება ქართველის ბუნება, მისი ისტორია, ტრადიცია და ყოველივე ის, რაც საქართველოს სხვა ქვეყნებისგან გამოარჩევს. ოთარ ჩხეიძე, კრიტიკოსთა შეფასებებით, XX საუკუნის პირუთვნელ მემატიანედაა აღიარებული, ეპოქის დიდებულ მხატვრად, რომელმაც ობიექტურად, მიუკერძოებლად, კომპრომისების გარეშე, წარმოაჩინა დროის სულისკვეთება, რიტმი და პულსაცია. მან შექმნა ქართული საზოგადოების საგა, ფერადოვანი ტილო, რომელზეც შთამბეჭდავად გამოიკვეთება ქართველი ერის სწრაფვა თავისუფლებისაკენ, დაუმორჩილებელი ბრძოლა ზნეობრივი, ჰუმანისტური იდეალებისათვის.

ოთარ ჩხეიძე, უპირველეს ყოვლისა, გამოირჩევა თავისი თხრობის ორიგინალური, განუმეორებელი სტილითა და მანერით. როცა სპარსელი მკითხველი გაიცნობს მის შემოქმედებას, მის წინ გადაიშლება სრულიად უჩვეულო სტილური ძიებების სამყარო, განსხვავებული ენობრივი ექსპერიმენტებით, რომლებიც კიდევ ერთხელ დაარწმუნებენ მას სიტყვისა და თხრობის ამოუწურავ, მრავალწახნაგოვან შესაძლებლობებში. 

უცხოელი მკითხველი ოთარ ჩხეიძის რომანებით გაიცნობს ნამდვილ საქართველოს, თავისი ღირსებებითა და ნაკლოვანებებით, მრავალფეროვანი, მრავალეროვანი კულტურით, საუკუნეების განმავლობაში დამოუკიდებლობისათვის ბრძოლის სულისკვეთებით, გამარჯვებითა და დამარცხებით. ერთი სიტყვით, მის შემოქმედებაშიც, როგორც ბალზაკის `ადამიანურ კომედიაში~, როგორც ემილ ზოლას რუგონ-მაკარების ციკლში ან ჯონ გოლზუორთის `ფორსაიტების საგაში~ წარმოჩნდება სიცოცხლით სავსე მხატვრული სამყარო, საზოგადოებრივი ცხოვრების ყველა ასპექტით: პოლიტიკური, სოციალური, ფსიქოლოგიური და კულტურული.

ოთარ ჩხეიძეს შეეძლო გაემეორებინა Gგაბრიელ გარსია მარკესის სიტყვები:  “მე მოწოდებითაც და უნარითაც წმინდა წყლის მთხრობელი ვარ, ზუსტად ისეთივე, როგორიც სოფლის მთხრობელები, რომელთაც არ შეუძლიათ იარსებონ, თუკი რამეს არა ჰყვებიან, განურჩევლად იმისა, რეალურია ეს ამბავი თუ გამოგონილი~.

ოთარ ჩხეიძე თავის უზარმაზარ მხატვრულ სამყაროში ყვება ცხოვრებისა და ადამიანების შესახებ, ყვება დინჯად, გულდასმით, დეტალურად, აუჩქარებლად, ყოველი სიტყვის დაგემოვნებით, რიტმულად, გაბმულად. იგი საოცარი ხატოვანებითა და ექსპრესიულობით მოგვითხრობს სიცოცხლის მრავალფეროვნებაზე, სიკვდილზე, სიყვარულსა და სიძულვილზე, მშვენიერებასა და სიმახინჯეზე, ადამიანის დაცემასა და ამაღლებაზე, მიტევებასა  და შურისძიებაზე. ეს თხრობა სავსეა სამყაროს ათასგვარი ხმითა და ფერით, გემოთი და სურნელით. მის რომანებში ემოციური და აზრობრივი ნაკადები, პალიმფსესტივით, დროსივრცის სხვადასხვა შრიდან შემოიჭრებიან და მკითხველის შთაბეჭდილებაში მძაფრად აღიბეჭდებიან. 

მთელი მეოცე საუკუნე და XXI საუკუნის პირველი ხუთეული დაიხატა მის 22 რომანში, მოთხრობებში, დრამებში, ესეებსა თუ პუბლიცისტურ წერილებში. ის ფეხდაფეხ მიჰყვებოდა ცხოვრებას და ეპოქის რიტმსა და სუნთქვას მხატვრულ სიტყვაში შეუდარებელი ოსტატობით აღბეჭდავდა. მისი რომანები — “ბორიაყი”, “ტინის ხიდი”, “ცხრაწყარო”, “ჯებირი”, “ბურუსი”,  “ცთომილნი”, “მეჩეჩი”, “აღმართ-დაღმართი”, “კვერნაქი”, “ნაკრძალი”, “ლანდები”, “გამოცხადებაი”, “ვენეციური ჭაღი”, “ჩემი სავანე”, “მთაგრეხილი”, “ამაღლება”, “არტისტული გადატრიალება”, “თეთრი დათვი”, “2001 წელი”, “ბერმუდის სამკუთხედი”, “მორჩილი”, “ლაზერშოუ” — ამისი დასტურია.

უილიამ ფოლკნერი 1950 წელს წარმოთქმულ სანობელო სიტყვაში გულისტკივილით აღნიშნავდა: `ჩვენი დროის ტრაგედია ის საყოველთაო ცხოველური შიშია, რომლითაც დიდი ხანია ვძრწით და რომელსაც შევეგუეთ კიდეც. სულიერი პრობლემები გამქრალია. ახალგაზრდა მწერლებმა დღესდღეობით მიივიწყეს პრობლემა ადამიანისა და სულისა, მისი შინაგანი წინააღმდეგობრებითურთ, მიივიწყეს მწერლის შრომისა და ტანჯვის ერთადერთი თემა~.

ალბათ, გაუხარდებოდა ფოლკნერს, რომ სცოდნოდა, სწორედ ამ დროს შორეულსა და უცნობ საქართველოში, უძველესი კულტურისა და ცივილიზაციის ქვეყანაში, ახალგაზრდა მწერალი ოთარ ჩხეიძე  სწორედ ამ მივიწყებულ თემებზე  წერდა, უპირველესად, ადამიანის სულის ჭიდილზე საკუთარ თავსა და სამყაროსთან, წარმოაჩენდა სულიერი სამყაროს ასპარეზზე გამართულ უშეღავათო ბრძოლას. ისიც ვერ ეგუებოდა ადამიანის დაღუპვას და დიდი ამერიკელი მწერალივით სჯეროდა: `შემოქმედს ბოძებული აქვს უფლება _ შეეწიოს უკვდავების გზაზე მავალ ადამიანს იმით, რომ სული აუმაღლოს, გულოვნება და ღირსება შეახსენოს ხოლმე, იმედი და სიამაყე, თანაგრძნობა, ლმობიერება და მსხვერპლად შეწირვა – ის ყოველივე, რაც ადამიანის ოდინდელი დიდება იყო. მწერლის ხმა მარტოოდენ ექოდ არ უნდა გაისმოდეს, მას შეუძლია ერთ იმ ბურჯად, იმ ბალავარად იქცეს, ადამიანს გადარჩენასა და გამარჯვებაში რომ შეეწევა~. ასეთ ბურჯად იქცა ოთარ ჩხეიძე ქართველი მკითხველისთვის, რომელიც თავისი რომანებით საბჭოური რეჟიმის ტყვეობაში სულიერ დაღუპვას გადაარჩინა.

ოთარ ჩხეიძემ კარგად იცოდა აღმოსავლური და დასავლური ლიტერატურა. საქართველო, ევროპისა და აზიის გზაჯვარედინზე მყოფი ქვეყანა, თანაბრად ირეკლავდა ორივე კულტურის საუკეთესო ტრადიციებს. ისევე როგორც ქართული მწერლობის უპირველეს შედევრში, მე-12 საუკუნეში შექმნილ `ვეფხისტყაოსანში~, მის შემოქმედებაშიც წარმოჩნდება ორივე ლიტერატურის ტრადიციები და ტენდენციები. მის ნაწარმოებებში იკითხება არა მხოლოდ ქართველი ერის,  არამედ კაცობრიობის  წარსული და მომავალი, ზოგადად, ადამიანის მისწრაფებები. მას ჰქონდა საოცარი უნარი ადამიანური ხასიათები თუ მოვლენები მიმდინარე და მარადიული დროის კონტექსტში გაეაზრებინა და მხატვრული დამაჯერებლობით წარმოეჩინა.

მართალია, ის მოღვაწეობდა საბჭოეთის ჩაკეტილ სივრცეში, სადაც მხოლოდ იდეოლოგიზირებული სოციალისტური რეალიზმის პრინციპებით უნდა ეწერა, მაგრამ მან შეძლო თავსმოხვეული კომუნისტური შაბლონების, კლიშეების, ფსევდოღირებულებებისაგან თავდაღწევა და სრულიად განსხვავებული რეალისტური სამწერლო მეთოდები და ნარატიული სტრატეგიები შექმნა, რათა მართალი სიტყვა მიეტანა მკითხველამდე. სტილური ძიებები მწერალს სიცოცხლის ბოლომდე არ შეუწყვეტია და მეოცე საუკუნის 90-იან წლებიდან, როცა უკვე 80-ს იყო მიღწეული (ამ თვალსაზრისით, შეიძლება გოეთესაც შევადაროთ, რომელმაც `ფაუსტის~ მეორე ნაწილი 80-ს გადაცილებულმა დაწერა), მან ქართული ლიტერატურა გაამდიდრა სრულიად ახალი ტიპის მხატვრულ-დოკუმენტური პროზის ნიმუშებით, რომლებშიც  ამ დროის დასავლურ ლიტერატურაში მიმდინარე პოსტმოდერნისტული სალიტერატურო ტენდენციებიც აისახა. 

მისი მახვილგონივრული დაკვირვებები, ზომიერად გაჯერებული ირონიით, სარკაზმითა თუ სატირით, მნიშვნელოვანი ორიენტირებია თანამედროვე, ტექნოლოგიური სიახლეებით თავბრუდახვეული, აბსურდამდე მისული ყოფითი ამაოების, ეგზისტენციალურ ვაკუუმში მოხვედრილი, გზადაბნეული მკითხველისთვის, რომელიც მისი ნაწარმოებების კითხვისას თითქოს ჯანმრთელი და სუფთა ჰაერით ივსებს ფილტვებს, სასიცოცხლო ენერგიას იღებს ცხოვრებისეულ, მატერიალურ თუ მეტაფიზიკურ, სულიერ პრობლემებთან გასამკლავებლად.

ოთარ ჩხეიძე, წარმომავლობით მაღალი საზოგადოებრივი წრის წარმომადგენელი, საბჭოთა რეჟიმის მიერ რეპრესირებულ ოჯახში დაიბადა. აქედანვე ჩაენერგა მას თავისუფლების იდეალები. ის იყო მწერალი, რომელმაც შეძლო მკაცრი ტოტალიტარული რეჟიმის, საბჭოური ცენზურის, გამუდმებული აკრძალვებისა და დევნის პირობებში, ებრძოლა თავისუფლებისათვის ისეთი მძლავრი და უღალატო იარაღით, როგორადაც აქცია მან თავისი მხატვრული სიტყვა. ამიტომაც აღნიშნა საქართველოს პირველმა პრეზიდენტმა, თვითონაც მწერალმა, ზვიად გამსახურდიამ: “ჩვენ ჯერ სად ვიყავით, როცა ოთარ ჩხეიძე მარტოდმარტო შეება რუსეთის იმპერიას”.

განსაკუთრებული და ორიგინალურია მისი სტილი,  თხრობის მანერა, ენა. “სწორედ ენის საშუალებით გადაარჩინა ოთარ ჩხეიძემ თავისი დიდი მხატვრული სამყარო იმ სავალდებულო კომპრომისებისაგან, რასაც ბევრი მისი თანამედროვე მწერალი ვერ აცდა”, _ წერს თანამედროვე ქართველი პოეტი ტარიელ ჭანტურია.

ოთარ ჩხეიძის სამწერლო  ლექსიკა გამდიდრებულია ხალხური თქმებით, ანდაზებით, ლეგენდებით, ერთი სიტყვით, მისი  ენობრივი სისავსის წყაროა ქართული ფოლკლორი,  ძველი ქართული მწერლობა (ჰაგიოგრაფია, ისტორიული ძეგლები, ბიბლიის თარგმანები). ამ თვალსაზრისით, ყველაზე სუფთა მწერალია, შეურყვნელი. რომანებსა თუ სხვა ჟანრის თხზულებებში ყოველთვის დიდ ყურადღებას აქცევს სიტყვას. საგანსა თუ მოვლენას არა მხოლოდ “გამოთქვამს”, არამედ აანალიზებს, აფასებს, უღრმავდება თვით გამოთქმული სიტყვის აზრობრივსა თუ ფილოსოფიურ-რელიგიურ ასპექტებს. მისთვის სიტყვა მისტიკური ფენომენია, საიდუმლოს დამტევიც და განმცხადებელიც, ამიტომაც  რომან “მორჩილის” დასაწყისში სწორედ სიტყვას  სთხოვს შემწეობას: “სიტყვა ჩვენთან არს. სიტყვაო შეგვეწიე, სიტყვაო წმინდაო, უგვანთაგან მიუკარებო. სიტყვაო ემბაზისა. სიტყვაო ღმრთისა!”

“მკვდარია ერი, თუ არ იბრძვის თავისუფლებისთვის”, _ წერს ოთარ ჩხეიძე რომან “ბორიაყში”. ეს არის მისი შემოქმედების მთავარი სულისკვეთება. ასე ყოფილა ოდითგანვე, პიროვნული და ქვეყნის თავისუფლება მხოლოდ ბრძოლით მიიღწევა. მისი ბრძოლის ასპარეზი შემოქმედებაა. კალამი მასთანაც “წმინდა სიტყვის” დასაცავი იარაღი, “ბოროტთ საკლავი” და ერის სასიცოცხლო  იდეალების დამამკვიდრებელია.

დრო მის შემოქმედებაში ერთიანია, იცვლებიან თაობები, მოვლენები, მაგრამ ერის უკვდავი სული მარადიულია, ცვალებადია მხოლოდ  მისი გამოვლენის  ფორმები. სწორედ ამ ცვალებადობას, უკვდავი სულის ჩაქრობას, მინავლებას, გაუჩინარებასა თუ აღორძინებას, გამონათებასა და გაღვიძებას გვიხატავს მწერალი.

დრო მისი შემოქმედების მთავარი გმირია. პერსონაჟები, რომლებიც ერის უკვდავ სულს გამოავლენენ საკუთარ არსებაში (მეტად ან ნაკლებად)  დროს ეჭიდებიან, ეპაექრებიან, ეთანხმებიან, ემორჩილებიან და ამ დიალოგურ ურთიერთობაში წარმოჩნდება კონკრეტული ეპოქის სატკივარი.

სივრცე მის შემოქმედებაში ძირითადად არ იცვლება _ ეს არის საქართველო. მართალია, მისი პერსონაჟები მოგზაურობენ სხვადასხვა ქვეყანაში, მაგრამ  მთავარი მაინც ისტორიულად მოხაზული ის გეოგრაფიული სივრცეა, რომელშიც საქართველოს უკვდავი სული “მოძრაობს”.  ეს სივრცე დროის განმავლობაში შეიცვალა. მწერლის ბოლოდროინდელ რომანებში დაკარგული ტერიტორიების ტკივილიც აისახა.  ასე რომ, სულიერ-ზნეობრივ სივრცესთან ერთად შემოიჭრა ფიზიკური სივრცის დაცვის, აღორძინების, პატრონობის საკითხი.

თანამედროვე შესანიშნავი მწერალი ნაირა გელაშვილი საგანგებოდ აღნიშნავს: “მხოლოდ საქართველოთი რომ შემოვიფარგლოთ და თუნდაც მხოლოდ 1937 წლის შემდგომი პერიოდით, როცა, ალბათ, კიდევ უფრო გაძნელდა სიმართლის თქმა, რადგან უკვე თვალწინ ჰქონდათ, რა სასჯელი შეიძლება თავს დასტეხოდა სიმართლის ტრფიალს, მარტო დიდებული მწერლის ოთარ ჩხეიძის დასახელებაც საკმარისი იქნებოდა. მწერლისა, რომელსაც არც თვალი დაუხუჭავს რამეზე და არც არაფრით მოტყუებულა”.

ოთარ ჩხეიძე ერთგულია სიუჟეტისა, ოღონდ ცხოვრებაში მძლავრად ჩახლართული სიუჟეტისა. მის  ნაწარმოებებს გამსჭვალავს დაუყუჩებელი ტკივილი სულისა და სამშობლოსი, რწმენისა და ენისა. მან შექმნა მითოპოეტური სამშობლო, ქვეყნიერება, კალმით მოხაზა მის უკიდეგანო უხილავი  საზღვრები. მის წიგნებში ნაყოფგამომცემელი სიბრძნეა განფენილი.

ის არის რეალისტი, ამ თვალსაზრისით, ქართველი კლასიკოსი მწერლების, ილია ჭავჭავაძისა და მიხეილ ჯავახიშვილის მემკვიდრე და მათი გზის გამგრძელებელი. ოღონდ განსხვავებულია მისი რეალისტური მეთოდი. ის (განსაკუთრებით, XX საუკუნის 90-იანი წლებიდან მოყოლებული) რეალიზმს ამდიდრებს იმით, რომ რომანში დოკუმენტურს ჭარბად ჩართავს. ცხოვრებიდან კი პირდაპირ შეჰყავს რეალური ადამიანები და გვარ-სახელთა თუ საქმეების წარმოჩენით მათგან სრულიად ახალი ტიპის მხატვრულ პერსონაჟებს ქმნის.

ოთარ ჩხეიძე გამოჩნდა თუ არა სამწერლო ასპარეზზე, მაშინვე გამოირჩეოდა სათქმელის სიმძაფრითა და ორიგინალური სტილით. ტაბუდადებულ თემებზე დაიწყო წერა და თავიდანვე დაისახა მიზნად XX საუკუნის მატიანე შეექმნა, მხატვრულ სახეებში აღბეჭდილი ისტორია კი მეოცე საუკუნის 20-იანი წლებიდან დაეწყო. ეს იყო  “სოციალისტური რეალიზმის” ზეობის ხანა, ოთარ ჩხეიძისთვის უცხო და მიუღებელი. ამიტომაც გაირიყა. მისთვის  ჩაიკეტა ჟურნალებისა და გამომცემლობების კარები.

მისი ცხოვრებისეული ბედისწერა შესანიშნავად წარმოჩნდება მისი შვილის, თანამედროვე მწერლობაში მხატვრულ-დოკუმენტური პროზის შესანიშნავი წარმომადგენლის, როსტომ ჩხეიძის წიგნში `აგვისტოს შვილები~.

ოთარ ჩხეიძემ წერა ყმაწვილობიდანვე დაიწყო, თავდაპირველად მოთხრობებს წერდა, თუმცა შემდგომ მისი სტიქია რომანი გახდა. თანამედროვე რომანს, რომელსაც დასავლეთშიც და ჩვენშიც უკვე სიკვდილს უწინასწარმეტყველებდნენ, მან ახალი სული შთაბერა და ამ ჟანრის განვითარების ორიგინალური გზები დასახა.

რომან “ბორიაყს” (დაწერა 1967 წელს და გამოქვეყნდა 1984 წელს), რომელშიც 1924 წლის აჯანყება და თანმდევი ტრაგიკული მოვლენებია გაცოცხლებული, მწერალი “ქართლის მატიანის” სათაო ნაწარმოებად მიიჩნევდა, თუმცა პირველად, მისგან დამოუკიდებელი მიზეზების გამო, სხვა რომანები გამოაქვეყნა.

XX საუკუნის 50-იან წლებში გამოქვეყნდა ოთარ ჩხეიძის კომუნისტური რეჟიმის ანტიჰუმანისტური, ანტიდემოკრატიული რეჟიმის მამხილებელი რომანები. “ბურუსი”, რომელიც ამხელდა მსოფლიოში აღიარებული დიდი ქართველი ფსიქოლოგის, განწყობის ორიგინალური თეორიის შემქნელის, დიმიტრი უზნაძის წინააღმდეგ ბრძოლას.   “მეჩეჩი”  საბჭოთა სინამდვილეში დამცირებულ და დაბეჩავებულ, ღირსებააყრილ მშრომელ ხელოსანთა ტრაგიკულ ხვედრზე მოგვითხრობდა, `ჯებირი~ ყალბი პათოსით ვნებაატანილ ადამიანებზე გვიყვებოდა და კოლმეურნეობების კრახს წარმოაჩენდა. `ლანდებში~ ხელოვანთა გაუსაძლისი ყოფა იყო წარმოჩენილი, `ცხრაწყაროში~ 1937 წლის სისხლიანი ტერორის კოშმარული სურათები იყო გაცოცხლებული, `გამოცხადებაი~ _ 1956 წელს განხორციელებულ რეპრესიებს ამხელდა, `მთაგრეხილი~ სულიერი ცხოვრების რღვევის ამბებს გამოკვეთდა.

რაც მთავარია, მწერალს ჰქონდა საოცარი გაბედულება, არ გახიზნულიყო ისტორიაში, (როგორც ამას სხვა მწერლები აკეთებდნენ შესანიღბავად და გადასარჩენად), თავი არ შეეფარებინა წარსულისთვის და დღევანდელობაზე ეწერა სრულიად უცხო და უცნაური სტილური მანერით.

რომანი `ბურუსი~ საბჭოთა საქართველოს მთავარმა კომუნისტმა კრიტიკოსმა, ბესარიონ ჟღენტმა, გააკრიტიკა, რომლის შეფასებასაც დიდი წონა ჰქონდა მაშინდელ ხელისუფალთა თვალში. პარტიის ცეკას პირველმა მდივანმაც თავის მოხსენებაში საგანგებოდ მოიხსენია, როგორც “გამზვიადებელი ჩვენი ცხოვრების უარყოფითი და არატიპური მხარეებისა”. ეს კი  საბჭოთა სახელმწიფოს წინაშე ჩადენილი დანაშაულის ტოლფასი იყო, რასაც საზოგადოებრივი ცხოვრებისგან გარიყვა, ჟურნალ-გაზეთებისა და გამომცემლობების კარის დახურვა მოჰყვებოდა.

საბჭოეთს თავდაღწეული იოსიფ ბროცკი წერდა: “იყო მწერალი, აუცილებლად ნიშნავს, იყო  პროტესტანტი”. სწორედ ასეთი პროტესტანტი იყო ოთარ ჩხეიძე, რომელსაც ხშირად უხდებოდა, გარიდებოდა თბილისს და ქართლის ულამაზეს მშობლიურ სოფელში, ყელქცეულში, გაეგრძელებინა განდეგილივით წერა იმ იმედით, რომ მისი ნაწერი აუცილებლად მიაღწევდა მკითხველამდე. ასე იქმნებოდა ფოლკნერის იოკნაფატობას მსგავსი გამოგონილი სამყარო, სავსე ადამიანური თუ ეპოქალური ვნებებით.

ყველაზე გამორჩეულმა ქართველმა კრიტიკოსმა აკაკი ბაქრაძემ ზუსტად შეაფასა ეს ყოველივე, როცა დაწერა: “ოთარ ჩხეიძემ იცოდა, რა ღირდა “ბურუსის” სიმართლე, მაგრამ აქაც პატიოსნება განსაზღვრავდა მწერლის სიმართლეს”.

მწერალი ცდილობდა როგორმე თავი დაეღწია ცერბერი ცენზორის თვალისაგან: “თუმცა აგნებდნენ დაგეშილი კრიტიკოსები, მანამდე აგნებდნენ რედაქტორები, ცენზორებიცა რაღა თქმა უნდა, მაინც ვახერხებდი, ზოგი რამ მეთქვა, მაშინ უთქმელი, ანთუ გამოუთქმელი, მეთქვა, გამომეხვია მხატვრულ სახეებში, სტილისტურ ხვეულებში, ხალხურ თქმებში, იგავურ გადაკვრებში, ქვეტექსტებში, ქვეტექსტების ქვეტექსტებშია, ვახერხებდი როგორც რო იყო”_ წერს ოთარ ჩხეიძე “ბორიაყის” ბოლოსიტყვაობაში.

მისი შემოქმედებისათვის დამახასიათებელია ყოვლისმომცველობა. ამ თვალსაზრისით, ტოლსტოისებური მწერალია. მის ნაწარმოებებში წარმოჩენილია ცხოვრების ყოფითი, სულიერი, სოციალური, ფსიქოლოგიური, რელიგიური, პოლიტიკური ასპექტები, რაც იმას ნიშნავს, რომ ცხოვრების ლექი და ნაკლი ჭარბად წარმოჩნდება.  “იგი ქმნის ქართველთა დაცემის შთამბეჭდავ პანორამას და დაცემის ამ გულისშემძვრელ სურათში ვჭვრეტთ ამაღლების დვრიტასა და ნიშანს” _ აღნიშნავს  ტარიელ ჭანტურია.

მისი სულიერი  ბიოგრაფია მისსავე შემოქმედებაშია განფენილი. ეს არის, მართლაც, შთამბეჭდავი, გრანდიოზული ტილო  მწერლის მოღვაწეობისა. თანამედროვე მწერალი მაკა ჯოხაძე წერს: “ოთარ ჩხეიძის პროზაში, განსაკუთრებით კი მის დიალოგებში, სიტყვის მეშვეობით არაჩვეულებრივი სიღრმისეული განზომილებებით წარმოჩნდება რაღაც უაღრესად შორეული, ტრადიციული და ძველი, ძველი, არა არქაული, სამუზეუმო ექსპონატად ქცეული, არამედ როგორც მარად მოქმედი, მარად ცოცხალი, მარად არსებული”. 

მაინც რით გამოირჩეევა ოთარ ჩხეიძის შემოქმედება ქართულ ლიტერატურაში?

1. უპირველესად, თხრობის სტილით, ნარატიული  სიახლეებით.

2. ეროვნული თუ ზოგადსაკაცობრიო ღირებულებების ერთგულებით:

3. ერის ისტორიის, ტრადიციების, ეროვნული თავისებურებების წარმოჩენით.

4. ჰუმანიზმის, ტოლერანტობისა და სხვა ზოგადსაკაცობრიო იდეალების ხატვით.

5. რეალისტური მეთოდის სრულიად ახლებური, ექსპერიმენტული ვარიაციებით.

მეოცე საუკუნის 90-იანი წლებდან 2007 წლამდე (გარდაცვალებამდე აქტიურად წერდა და აქვეყნებდა სხვადასხვა ჟანრის ნაწარმოებებს) დაწერილ რომანებში მწერალმა პროტოტიპი აღარ გადააქცია პერსონაჟად, თანადროული პოლიტიკოსები, მწერლები, საზოგადოებისთვის ცნობილი ადამიანები პირდაპირ შემოიყვანა — თავიანთი გვარ-სახელებითა და საქმეებით.

1980  წელს დაწერილ მემუარული ყაიდის რომანში “ჩემი სავანე” (ხასიათები და პორტრეტები), ფრენსის ბეკონის ეპიგრაფით: “აქ არაფერია სხვაგან ნათქვამი, გამოგონილიც არაფერია”, წარმოჩენილია მისი ნაწერების ბედიც. მწერალი იხსენებს, როგორ არბევდნენ მის რომანებს. არბევდნენო — სწორედ ამ სიტყვას მოიხმობს ვითარების წარმოსაჩენად. “მნათობი” ბეჭდავდა და მასაც არბევდნენ. რა იყო მიზეზი? “უიდეოაო, დამახინჯებით გადმოსცემს საბჭოთა ცხოვრებასა, ვერა ჰხედავს სოციალიზმის მონაპოვართაო და სხვა და სხვაო, ხოლო “მნათობს” იმიტომაო — ამგვარი თხზულებებისათვის რო გაეღო კარი. ორ კურდღელს იჭერდა ერთდროულადა მწერალთა კავშირი... ვინა თქვა, ორ კურდღელს ერთდროულად ვერ დაიჭერო?! ვინა თქვა? სიმარჯვე თქვი, თორემ მეტიც დაუჭერიათ. მეტი. საქმე ეს გახლდა მწერალთა კავშირისა: ვიღაც უნდა ამოეჩემებინა, გამოემჟღავნებინა უიდეობაი მისი, გამოემჟღავნებინა და აღმოეფხვრა, გაენადგურებინა, უნდა გაემართლებინა არსებობაი თავისი და წარჩინებაზედაც უნდა ეფიქრათ მოღვაწეთა მწერალთა კავშირისა. აღწევდნენ კიდეცა”. ერთი კურდღელი ოთარ ჩხეიძე იყო, მეორე _ შესანიშნავი პოეტი სიმონ ჩიქოვანი,  რომელიც ჯერ მწერალთა კავშირის თავმჯდომარეობიდან გადააყენეს და შემდეგ  ჟ. “მნათობის” რედაქტორობიდანაც მოხსნეს. არადა, როგორც ოთარ ჩხეიძე წერს: `სადაც სიმონ ჩიქოვანი იყო, ლიტერატურაც იქ იყო, მწერლობა იქ იყო”. შთამბეჭდავი ხატოვანებით წარმოაჩენს მწერალი, როგორ შეუდგნენ მის განადგურებას, სულიერ დაჩოქებას: “აიწყვიტეს ნაფიცმა კრიტიკოსებმა, აქაოდა სოციალისტური რეალიზმი არ შეგვერყესო. შემდგნენ ზედა და ღმერთი აღარ მოიგონეს. შემდგნენ. ცულიანი და უცულოო. შემდგნენ. მე მესხმოდნენ და ცეცხლი გადადიოდა “მნათობის” თავზედა. პირდაპირ შებმა ადვილი არ იყოვო: “ციხე-ციმბირის სუნი ტრიალებდა”. ერთადერთ გზად განს გადგომა მოჩანდა: “განს გავდგომოდი. გავდგომოდი კიდეცა: გამოსახლებულსა ვგავდი, ანთუ გამოქცეულსა გორში”.

რომან “მეჩეჩსაც” ათვალწუნებით შეხვდა კომუნისტური საზოგადოება. მწერლის დასაგმობად საჯაროდაც განიხილეს  (ამგვარი განხილვების ტრადიცია არსებობდა კომუნისტურ საქართველოში). გამომსვლელებმა, ცნობილმა თუ უცნობმა მწერლებმა, პარტიულმა მუშაკებმა სხვადასხვა კუთხით დაიწუნეს რომანი. სიმონ ჩიქოვანი შეეცადა, დაეცვა და ქართული მწერლობის მნიშვნელოვან მოვლენად გამოაცხადა,  მაგრამ ბესარიონ ჟღენტი შეეწინააღმდეგა, საბჭოთა ცხოვრება უარყოფითად წარმოაჩინა, გაპარტახებული და გადაგვარებული კოლმეურნეობა, გონებაშეზღღუდული რაიკომის მდივანი, ბეცი მოსამართლე, გაქნილი და გაიძვერა ფინაგენტი, უსუგულო მწყემსები დახატაო. ოთარ ჩხეიძე კი ერთხელ არჩეულ გზას არ ცვლიდა. მალე “ცთომილნი” დაწერა. “მნათობის” აწყობილი ნომერი, რომელშიც ეს რომანი უნდა დაბეჭდილიყო, დაშალეს და სიმონ ჩიქოვანიც მოხსნეს რედაქტორობიდან. საქართველოდან ამბები ქართული ემიგრაციის ყურამდეც აღწევდა. თვალსაჩინო მკვლევარმა და პოლიტიკოსმა ალექსანდრე მანველიშვილმა 50-იანი წლების ბოლოს რადიოსადგურ “კავკასიონში” სპეციალური გადაცემა მიუძღვნა ოთარ ჩხეიძის ამ რომანს და მწერალს “ქართველი პასტერნაკი” უწოდა. 

ოთარ ჩხეიძემ გაუძლო ამ შემოტევებს და 1967 წელს “ბორიაყი” დაწერა. ერთი შეხედვით, არ ჩანდა, რომელ ეპოქას აღწერდა, თუმცა ბევრი მინიშნება იყო, თუ როგორ შემოიჭრა 1921 წელს საქართველოში რუსეთის მე-11 არმია და საქართველოს სამწლიანი დამოუკიდებლობას (1918-1921 წ.წ.) ბოლო მოუღო, სისხლში ჩაახშო თავისუფლების წყურვილი.

საგულისხმოა ამის თაობაზე მწერლის ჩანაწერები, რომელთა მიხედვითაც, მას დიდხანს უფიქრია, რომანი ისე დაეწერა, რომ გამოქვეყნებაზე არ ეფიქრა, თუ ისე, რომ როგორმე გამოექვეყნებინა. ბოლოს, გადაწყვიტა, ისე დაეწერა, ცენზურას რომც დაეჩეხა, მთავარი სათქმელი მაინც დარჩენილიყო. მთავარი კი ის იყო, რომ იღუპებოდა ყველაფერი, უპირველესად, მცირე ხნით მოპოვებული დამოუკიდებლობის განცდა და დამოუკიდებლობის წყურვილი. და რადგან “ლაგამი ჰქონდა ამოდებული მხატვრულ სიტყვას, როგორც ყველაფერს იმჟამად~, რაღაც უნდა მოეფიქრებინა. მოიფიქრა კიდევაც.

 “ბორიაყი” სათქმელითა და გამოხატვის სიმძაფრით მიხეილ ჯავახიშვილის “ჯაყოს ხიხნებს” ენათესავება, თითქოს აგრძელებს. შემდეგი წლები კი (1924-1932) ემიგრირებულ გრიგოლ რობაქიძის გერმანულ ენაზე დაწერილ “ჩაკლულ სულში” აისახა.

რომანის სიუჟეტი აგებულია მოგზაურობაზე (ამ თვალსაზრისით, ეხმიანება კლასიკურ ტექსტებს “კალმასობას”, “დონ კიხოტს”, “მგზავრის წერილებს”...).

გასაოცარი სრულყოფილებით გამოირჩევა ოთარ ჩხეიძის მხატვრული სისტემა, ეს განსაკუთრებით თხრობის დახვეწილ სტრუქტურაზე ითქმის, ფაბულისა და სიუჟეტის ზუსტად გათვლილ ნიუანსებზე. ასეა ამ რომანშიც. ახალგაზრდა კომპოზიტორი ნიკუშა ჩაჩანიძე ქართლში სიმღერების შესაგროვებლად ჩადის, წინასწარ რუკა აქვს შედგენილი, რომელ სოფლებს და ოჯახებს უნდა ესტუმროს. მასწავლებელმა ყანჩაველმა წერილები გამოატანა დიდგვაროვან ოჯახებთან, დახმარებოდნენ, თან გააფრთხილა, საშიში დროაო. მოულოდნელ და გაუთვალისწინებელ მეგზურობას გაუწევს ლეკო თათაშელი. ეს არის უჩვეულო, შთამბეჭდავი სახე ბედს ვერშეგუებული დარდიმანდი პატრიოტისა, საიდუმლო გმირად რომ მიიჩნევს ნიკუშას და ცდილობს სხვებიც დაარწმუნოს. ოჯახიდან ოჯახში თუ სოფლიდან სოფელში ამ მოგზაურობისას იხატება 1924 წლის ჩახშობილი აჯანყების გამოძახილი, გრძელდება არისტოკრატთა და სხვა მოწინააღმდეგეთა ამოხოცვა. რომანში ბოლშევიკები ახალმოწესეებადაა მოხსენებული. ახალმოწესეობა მუდმივი საფრთხეა ქვეყნისთვის. როდესაც უკუღმართი იდეით შეპყრობილნი ხელისუფლებას ჩაიგდებენ ხელში, ძალადობა მეფდება. ეს არის ჩავლილი დროც და მომავლის წინასწარმეტყველებაც.

რომანში მოლოდინი გმირისა შთამბეჭდავადაა დახატული. ყველა ელის. და გრძელდება ქართულ კლასიკურ ლიტერატურაში გმირის ძიების შემწყდარი  მოტივიც (ორბელიანი, ილია,აკაკი, ვაჟა).

რომანის სხვადასხვა ეპიზოდში პერსონაჟთა მიერ გამოითქმის წარუვალი  სიბრძნე:  1. “ქედის მოხრა და დამორჩილება შემაძრწუნებელი სიმდაბლეა, ავადმყოფობაზე ავადმყოფობაა, დაცემულობაა სულისა”; 2. “გმირები უნდა ქვეყანასა და ჭიაღუებს შესჩეჩებიათ ხელში ბედი ერისა”; 3. “ის იარსებებს, ვისაც ძალა შესწევს ურჩობისა”; 4. “დრო ყოველთვისაა, ოღონდ გმირები არ არიან ყოველთვისა”.

მეოცე საუკუნის 90-იან წლებში დიდი ხნის ლპობაშეპარული საბჭოთა იმპერია დაიმსხვრა და ნანგრევებში მოიყოლა კომუნისტური იდეალები. განთავისუფლებელმა საქართველომ უამრავი სულიერ-მატერიალური ჭრილობით, ნაიარევი  სხეულით შეაბიჯა პოსტსაბჭოთა ეპოქაში. ქვეყანა ახალი სასიცოცხლო პრობლემების წინაშე აღმოჩნდა. ოთარ ჩხეიძე ყოველთვის იქ იდგა, სადაც ბარიკადები  და `სისხლიანი ანგელოსი~ (გალაკტიონ ტაბიძე) იყო. მისმა  ნაწერებმა სარკესავით აირეკლა ახალი მოვლენები, თუმცა მის შემოქმედებაში ახალი მხატვრული სააზროვნო ნაკადები შემოიჭრა.

“მოყვარეს პირში უძრახე, მტერს პირს უკანაო”, _ კი მოიმარჯვებდა გონიერ ანდაზას კლასიკოსი ილია ჭავჭავაძე, მაგრამ სიფრთხილისთვის “შეკაზმულ ცხენსაც” გვერდით ამოიყენებდა: “ჩვენ პირთან საქმე არა გვაქვს, ჩვენ საზოგადო ჭირზედა ვწერთო”, თუმცა კარგად მოეხსენებოდა, პიროვნული და საზოგადო რომ არ გაეყო ერთმანეთისაგან არაფერს. ოთარ ჩხეიძე უკან აღარ იხევს და სწორედაც რომ “პირთან აქვს საქმე”. პირები  კი, რეალურნი და თანამედროვენი, მრავლად არიან დახატული მის რომანებში. თავის თავსაც, რა თქმა უნდა, იოლად იცნობენ და “ლაფის სროლასაც” არ დაიზარებენ. ასე მოხდა, როდესაც 1994  წელს გამოვიდა ოთარ ჩხეიძის “არტისტული გადატრალება” _ შთამბეჭდავი კარნავალური რომანი, მრავალგვარი ნიღბების თავბრუდამხვევი ფერადოვნებით. 1991 წლის შემოდგომისა და 1992 წლის პირველი კვირის მოვლენების ამსახველი  გრანდიოზული ტილო. მოვუსმინოთ თვითონ მწერალს: “შეშფოთდა მწერალთა კავშირი. გულმოდგინედ ნამზადი ყრილობა მოიწვია და ორი ბრალდება წაუყენა “არტისტულ გადატრიალებასა”: 1. მოვლენის შემდეგ დიდი დრო არ გასულა და არ შეიძლება რომანის დაწერა ასე მოკლე დროშიო და 2. წიგნი კერძო გამომცემლობამ გამოსცაო. აი, მწერალთა კავშირი, აი, ყრილობა აი, პრობლემები. მე იმ ყრილობას არ დავსწრებივარ, ყურადაც არ ვიღე რჩევანი იმისი თუ თეორიული წიაღსვლები, მოვადევნე “თეთრი დათვიცა”, “ბერმუდის სამკუთხედიცა”, “2001 წელიცა”. მოგერიებაც რო მიხდებოდა უმართებულო თავდასხმებისა”.

როგორც აღვნიშნეთ, ოთარ ჩხეიძემ ლიტერატურაში მთელი ეპოქა შექმნა. მან ზედმიწევნით ასახა XX საუკუნის ბოლო ათწლეული და XXI საუკუნის პირველი ხუთი წელი. ამ რომანთა მიხედვით ძნელი არ არის საქართველოს მომავლის “წინასწარმეტყველებაც”, რადგან  აწმყოა მშობელი მომავლისა. ეს დიდტანიანი რომანებია: “არტისტული გადატრიალება”, “თეთრი დათვი”, “ბერმუდის სამკუთხედი”, “2001 წელი”“მორჩილი”, “ლაზერშოუ”.

უახლესი ეპოქის მაინც რა ტკივილები წარმოჩნდა მის რომანებში?

“არტისტული გადატრიალებაში” 1991 წლის შემოდგომისა და 1992 წლის პირველი კვირის დრამატული მოვლენები დახატულია ირონიულ-სატირულად.  სამხედრო გადატრიალება აღწერილია, როგორც არტისტული გადატრიალება. ამ რომანში კარგად წარმოჩნდება, როგორც ელიოტი იტყოდა, ადამიანის გამოუსწორებელი არტისტულობა. ცხოვრება დახატულია, როგორც ეშმაკის რეჟისორობით დადგმული უზარმაზარი შოუ: “ხალხი ქცეულიყო თეატრადა, თეატრი _ ქუჩადა”;  “რეჟისორად ეშმაკი ჰყავს გამწესებული, სანახაობა ესმაკისაა, _ ეშმაკისა, იმისი დადგმულია”.

ოთარ ჩხეიძე სულის მხატვარია უპირველესად. უსაზღვრო და უკიდეგანოა მისი ხედვის თვალსაწიერი, მთელ ცხოვრებას მოიცავს, წვრილმანსა და მსხვილმანს, მატერიალურსა და სულიერს, ხილულსა და უხილავს.

2005 წელს ოთარ ჩხეიძემ თავისი ბოლო რომანი “ლაზერშოუ” გამოსცა, რომელშიც შთამბეჭდავი დრამატიზმით, თავბრუდამხვევი ექსპრესიით წარმოჩენილია თანამედროვე კაცობრიობის აქტუალური თემები:

1. გლობალიზმის არსი.

2. ცხოვრება, როგორც გრანდიოზული შოუ. 

3. ინდივიდუალობის გაქრობა.

4. ქართველთა ემიგრაცია ლუკმაპურის საშოვნელად.

5. რევოლუცია, როგორც უბედურება;

6. სხვადასხვა რეფორმის არსი და კრიტიკა.

7. ყალბი დემოკრატიული ღირებულებების მხილება.

8. თანამედროვე სამყაროში ჭეშმარიტი ზნეობრივი და ესთეტიკური იდეალების კრიზისი.

თანამედროვე ამერიკელი  რომანისტის, უოლკერ პერსის აზრით, რომანისტი ჰგავს ძველი აღთქმის წინასწარმეტყველს, რომელიც უსიამოვნო მოვალეობას კისრულობს, აცნობოს თავის მოქალაქეებს, საქმე ცუდად არის, ცუდ გზაზე დგახართო. ამგვარი წინასწარმეტყველება ჩანს ოთარ ჩხეიძის მხატვრულ ნაწარმოებებსა თუ წერილებში.

მისი სტილის მრავალფეროვნებას ქმნის საქართველოს ერთი ულამაზესი კუთხის, ქართლის დიალექტი, რომელიც მუსიკალურ ჟღერადობას მატებს სტრიქონებს. მწერალი მუსიკალურობას აღწევს სიტყვათა  ან წინადადებათა გამეორებით, ალიტერაციებით, ასოციაციებით (მონათესავე სიტყვებისა და აზრების ხშირი გადაძახილით). თანაც, ამ გამეორებულ სიტყვათა მნიშვნელობები ნიუანსობრივად იცვლება. მისთვის დამახასიათებელია სიტყვაზე აქცენტირება. მის ნაწარმოებებში განსხვავებული სინტაქსია, პუნქტუაციის უჩვეულო გამოყენება, რაც ქმნის თხრობის ოთარ ჩხეიძისეულ სტილს, რომელსაც ვერ მიბაძავ, ვერ გაიმეორებ.

ასეთი დამოკიდებულება სიტყვის მიმართ ქართულ პროზაში ნამდვილად გასაოცარია, ასე მხოლოდ გენიოსი ქართველი პოეტი გალაკტიონი “უსმენდა” სიტყვებს. ასე რომ, ოთარ ჩხეიძისთვისაც, თხრობაში მთავარია მუსიკა და მასაც შეეძლო ვერლენივით ეთქვა “მუსიკა, უპირველეს ყოვლისა”.  აქ არა მარტო მუსიკალური სმენაა, არამედ მხატვრის თვალიცაა, რადგან ფერიც ეცვლებათ სიტყვებს სხვა სიტყვათა ჩრდილის მიფენისას. ეს არის სიტყვის ესთეტიზმი. მწერალი თხრობის მშვენიერებას შეგვაგრძნობინებს. ეს არის შთამბეჭდავი, თავბრუდამხვევი თხრობა. ოღონდ უნდა მიჰყვე, შეჰყვე, შეიგრძნო, “იგემო”, “მოისმინო”, მერე “ძნელად დააღწევ” თავს. ამიტომაც ხშირად შეხვდებით მის შემოქმედებაში ფიქრს სიტყვაზე, ქართული ენის თავისებურებებზე, ტკივილსა და წუხილს სიტყვისა და გამოთქმის  გადაგვარებაზე. მის ნაწარმოებებში ხშირად თვითონ “სიტყვაა” ავტორი: მას უსმენს, მას მიჰყვება მწერალი.

მის შემოქმედებაში სამყაროს, სიცოცხლის შექმნის მისტერია მეორდება. ერთი საიდუმლო გაცხადდება, იმავდროულად, სხვა საიდუმლო იქმნება. სიტყვა მისთვის, რა თქმა უნდა, ღმერთია და ასევე ეპყრობა კიდევაც, სიფრთხილით, თაყვანისცემით, მოწიწებით, სასოებით, სიტყვისგან მოელის შეწყალებას, მადლს, სასოებას, სიყვარულს. სიტყვას მიიჩნევს ამქვენიური არსებობის გამართლებად, ამაოების დამძლევად. სიტყვა შეაგრძნობინებს სამყაროს მშვენიერებას, უთვალავფეროვნებას, სიხარულსა და ტანჯვასაც.

ოთარ ჩხეიძის შემოქმედებას თვალს ვერ გადაავლებ, ვერ გადაიკითხავ, უნდა დაბეჯითებით შეუყვე, ფოლკნერისა თუ ჯოისის რომანებივით, არც ერთი სტრიქონი არ უნდა გამოტოვო, თუ გემოს გაუგებ, თუ შეუყვები, მორევივით ჩაგითრევს და გატრიალებს ენის თავბრუდამხვევ წიაღში.

ოთარ ჩხეიძის შემოქმედების კეთილისმყოფელ გავლენას თანამედროვე სამწერლობო პროცესზე აღნიშნავენ ცნობილი კრიტიკოსები.

ოთარ ჩხეიძეს ძალიან უყვარდა ახალგაზრდებთან ურთიერთობა, ამიტომაც უხაროდათ მის გვერდით ყოფნა სტუდენტებს გორისა თუ თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტებში, სადაც ის დასავლური ლიტერატურის ისტორიას, ხოლო შემოქმედებითი ნიჭით გამორჩეულ ახალგაზრდებს სამწერლო ხელოვნების საიდუმლოებებს აზიარებდა. მისი მასტერკლასები გახდა დღეს ცნობილი ბევრი მწერლისთვის ერთგვარი საფუძველი საკუთარი თავის პოვნისა და დამკვიდრებისა.

ოთარ ჩხეიძის სააზროვნო სივრცის მასშტაბების წარმოსადგენად აუცილებელია მისი არა მხოლოდ კლასიკური ყაიდის რომანების, არამედ ექსპერიმენტული ბიოგრაფიული რომანების (`ერი და ისტორია~, `იტალიური დღიურები ბაირონისა~), მოთხრობების (კრებული `ჩემი სოფლის ეტიუდები~), პუბლიცისტური წერილების (კრებული `პოლიტიკური აქცენტები~), ესეებისა ქართულსა და დასავლურ ლიტერატურაზე (მაგალითად, ნიკო ლორთქიფანიძე, ვასილ ბარნოვი, მიხეილ ჯავახიშვილი, `სამშობლო ჯეიმს ჯოისისა~)  და სხვა ჟანრის ტექსტების გათვალისწინებაც, განსაკუთრებით დრამატურგიისა, რომლის არაერთი ნიმუში წარმატებით დღემდე იდგმება სააქრთველოს სხვადასხვა თეატრში (მაგალითად, `თედორე~, `უკვდავების ზღაპარი~, `ქეთევან~, `ვისია, ვისი~, `აშოტ დიდი~, `გიორგი~ და სხვ.) ყურადღების მიღმა არც მისი თარგმანები უნდა დაგვრჩეს (მაგალითად, თომას სტერნზ ელიოტის `ბერწი მიწა~, ბაირონის `დონ ჟუანი~).

2005 წლის 26 მაისს ოთარ ჩხეიძეს ქართული მწერლობის წინაშე განსაკუთრებული ღვაწლისთვის გადაეცა ლიტერატურული პრემია `საბა~.

მისი სიკვდილის შემდეგაც არ შეწყვეტილა ოთარ ჩხეიძის შემოქმედების მიმართ ინტერესი, რაც დრო გადის, მით უფრო აქტუალური ხდება, ამიტომაც ხელახლა გამოიცემა მისი წიგნები. 2012 წელს შეიქმნა `ოთარ ჩხეიძის შემოქმედების კვლევის ცენტრი~, რომელიც ატარებს სემინარებს, კონფერენციებს, შეხვედრებს. მწერალზე იწერება დისერტაციები, წიგნები. თბილისსა და გორის სახელმწიფო უნივერსიტეტებში დაწესებულია მისი სახელობის სტიპენდიები. ეს ყოველივე კი მოწმობს ოთარ ჩხეიძის, დიდი მწერლის სახელის უკვდავებას. მას ხომ სჯეროდა და მკითხველსაც არწმუნებდა: `უმწერლოდ ცხოვრება დაიკარგებოდა, ცხოვრების ისტორია არავის ეცოდინებოდა, კაცთა ვნებას ვერავინ ჩასწვდებოდა, სიცოცხლის აზრს ვერავინ გაიგებდა, სიმართლეს ვერავინ მიიკვლევდა, ხასიათებს ვერავინ გაარჩევდა~.

დაბეჭდილია ჟურნალში „მწვანეყვავილა“, #2, 2016, გვ. 24-32