„წარსთქვა სიტყვა და აღმოცენდა ვარდი“

ერთი ლექსის ნათელი ანუ                                  

„წარსთქვა სიტყვა და აღმოცენდა ვარდი“
(ლია სტურუას ლექსზე „გარინდება“)              

სიტყვის ნათლის საიდუმლოზე ბევრი დაუწერიათ.
მე იმ ლაბირინთებს არ შევუყვები.
ლექსის სინათლეზე მინდა გითხრათ, ყოველდღიურობის სიბნელეში უეცრად რომ გამოანათებს ხოლმე. ისიც სათქმელია, რომ ეს ნათება პირობითია და ყველასთვის სხვადასხვაგვარად ჩნდება.
მე კი ლია სტურუას ერთმა ახალმა ლექსმა, „გარინდება“ („ჩვენი მწერლობა“, 2002, 9 აგვისტო) რომ დაურქმევია პოეტს, სინათლესავით შემომანათა, სიმშვიდე მომგვარა და სულში ჩამრჩა.
ახლა მინდა ჩემი შეგრძნებები სიტყვებით როგორმე გამოვხატო, რადგან ეს ლექსი შთაბეჭდილებაში ძვირფასი ტილოს ორიგინალის სიცინცხალით ჩაიწერა.
ლია სტურუას ამ ლექსში განცდები მხატვრულ სახეებში იმგვარადაა მოხელთებული, რაც ამხელს პოეტის სრულყოფილებამდე მისულ ოსტატობას. ასე მხოლოდ მაშინ შეგიძლია გადმოსცე სათქმელი, როდესაც სამყაროს მთლიანობაში აღიქვამ და ცალკე წუთისოფელი აღარაფრად გიღირს. ის მხოლოდ გზაა ზესთასოფლისკენ. არსებობის ჭეშმარიტი რაობა კი ხელისგულზე გიდევს. ეს იმგვარი ცოდნაა, რომელსაც არა მხოლოდ სიცოცხლე, არამედ სიკვდილი გასწავლის. ბევრი სიცოცხლე და სიკვდილი უნდა გამოტანჯო შენს სულში, რომ მერე ამგვარი ლექსი დაწერო, თანაც იშვიათი სისადავითა და უბრალოებით. ეს უკვე სასწაულია, რომელიც ჭეშმარიტი შემოქმედების თანამდევ მოვლენად იქცევა.
„წარსთქვა სიტყვა და აღმოცენდა ვარდი“ — ამბობს ბორხესი თავისი ნოველის „პარაცელსუსის ვარდის“ ბრძენკაცზე. ამ ლექსზე ეს სიტყვები მინდა გავიმეორო და თან ეს ნოველაც გავიხსენო.
ალქიმიკოს პარაცელსუსს ახალგაზრდა ესტუმრა და ჯადოსნური ქვის საიდუმლოს გზაზე ერთად სიარული სთხოვა დიდი გასამრჯელოს ფასად. ბრძენკაცმა დაარიგა: „ეს გზაა თვითონ გზა. ადგილი, საიდანაც მოდიხარ — ქვა არის თვითონ. ყოველი ნაბიჯი ამ გზაზე მიზანს წარმოადგენს“.
ახალგაზრდა ვერ მიუხვდება და კვლავ დაჟინებით სთხოვს, სასწაული მოახდინოს, თან მოტანილ წითელ ვარდს უწვდის, ჩააგდე ცეცხლში და როცა დაიფერფლება, აღადგინეო. განა შემიძლია ამ ვარდის მოსპობაო,— ჩაეკითხება ბრძენი. მოსპობა ყველას შეუძლიაო, — გაუკვირდება ამგვარი შეკითხვა ჭაბუკს. — ცდები, ნუთუ ფიქრობ, რომ შესაძლებელია არყოფნაში დაბრუნება, ნუთუ ფიქრობ, რომ სამოთხეში ადამს შეეძლო მოესპო ერთი ყვავილი ან ბალახის ერთი ღერიო? — კვლავ შეეკითხა პარაცელსუსი. ჩვენ სამოთხეში არა ვართო, — ჯიუტად შეეპასუხა ახალგაზრდა. ალქიმიკოსმა კი უთხრა: „შენ რა გგონია? მამაზეციერი სხვა რამეს შექმნიდა, თუ არა სამოთხეს? გესმის თუ არა, რომ პირველყოფილი ცოდვა სწორედ იმის ვერგაგებაა, რომ სამოთხეში ვიმყოფებით? ვარდი უკვდავია და მხოლოდ მისი სახება იცვლება და სიტყვით შეიძლება მისი აღდგენა“.
სულსწრაფ ჭაბუკს სასწაულის ხილვა სურს, ბრძენი მის გადარწმუნებას ცდილობს, სასწაული არ მოგანიჭებს იმ რწმენას, რასაც ეძიებ, თვალთმაქცობად მიიჩნევო, მაგრამ ჭაბუკი არ უსმენს, ალისფერ ვარდს ბუხარში შეაგდებს და ამაოდ ელის ოსტატის სიტყვასა და სასწაულს. პარაცელსუსი მშვიდად შეჰყურებს ჩაფერფლილ ყვავილს. გულაცრუებული ჭაბუკი სიბრალულით მიატოვებს „ხელმოცარულ“ ბრძენს, მაგრამ ამბავი აქ არ მთავრდება. ბოლო, ფინალური პასაჟი ამგვარად ხმიანობს:
„პარაცელსუსი მარტო დარჩა. მანამდე, სანამ სასანთლეს ჩააქრობდა და მყუდროდ მოკალათდებოდა საკარცხულში, ღველფში გაქექა ნაცარი და ჩუმად წარსთქვა სიტყვა და აღმოცენდა ვარდი“.
იქნებ ეს აღდგენილი ვარდი არც ჩაფერფლილა? იქნებ მართლაც სამოთხეში ვცხოვრობთ, მაგრამ ცოდვების სიბნელე ხელს გვიშლის მის დანახვას?
ლია სტურუას ლექსში სწორედ ასეთი მოხუცები სხედან, არა, ისინი ალქიმიკოსები არ არიან, მაგრამ სიბერე თავისთავად გულისხმობს იმ ცოდნის გაცნობიერებას, რაც შენშივეა და რასაც დიდი ძებნა სჭირდება მოსაპოვებლად. ხოლო როცა მოიპოვებ, მაშინ გეუფლება გარინდება, რადგან ხედავ სასწაულებს და აღარ გაოცებს, ჩვეულებრივ მოვლენად მიიჩნევ.
ბავშვიც ხომ ასეა. მას არ უკვირს რეალობისა და წარმოსახულის საზღვრების დარღვევა, ვერ გაურჩევია ოცნება და ცხადი. უხილავი ძალდაუტანებლად მოჩანს.
ლია სტურუას ლექსში სწორედ ამგვარი განცდებია წარმოჩენილი. ტალღასავით მოირწევიან სტრიქონები. ჯერ სიმშვიდეა, ნაზი მელოდიის თანხლებით,მერე ოდნავ შეშფოთდება სიმშვიდის ზედაპირი, რადგან მარადიულს წარმავალი შეეპაექრება — პოეტის „მე“ ჯანყით შესცქერის სიბერეს, შემდეგ კი ყველაფერი კვლავ წყნარდება, რადგან სიბერის ჭეშმარიტი არსი ამოიცნობა.
აი, ლექსის პირველი სტრიქონების ნახატი:
მოხუცები სხედან,
ღეჭავენ ჰაერს,
ღრუბლიანი ურჩევნიათ,
რძეში ჩამბალი პურივითაა.
ლაჟვარდი მკვახე ვაშლს ჰგავს,
უძნელდებათ მისი მონელება.
აქ რომ დასრულებულიყო ლექსი, მაინც არაფერი მოაკლდებოდა, ისეა შეკრული. ეს ღრუბლიანი ჰაერი, რძეში ჩამბალ პურს რომ ჰგავს, ისეთი ხელშესახებია, გრძნობ რძის სუნსა და ჩამლბალი პურის გემოს. ეს ბავშვობის სურნელიცაა. მეხსიერების პალიმფსესტურობა ვლინდება სტრიქონებში. წლებწაფენილი სიღრმეებიდან უცებ ამოანათებს წარსული — ბავშვობის სამოთხით გაცისკროვნებული.
ისმის მშობლიური მელოდიაც, ნეტარების მომგვრელი, ალბათ, იავნანა — ტკბილი ძილის წინამძღოლი. და ყველაფერი ნისლში იძირება. ფერები ერთმანეთში გადადის და თანდათან მუქდება.
წინ რომ ჩაუვლი,
თითქოს ვერ გხედავენ,
მაგრამ ამჩნევენ, რომ
შავი კაბის ჩრდილში დადიხარ,
რომელმაც ყველა ყვავილი
დაგიჭკნო სახეზე.
უნებურად გრძნობენ ამას,
გულს და სისხლს უკვე აღარ
გაყოლებენ.
თითქოს თეატრში ხარ. სცენაზე ბაღის დეკორაციაა, წინა პლანზე ხის სკამზე მოხუცები ჩამომსხდარან — ჩვენთვის უკვე ნაცნობნი, ლექსის პირველი სტრიქონებიდან. ახლა პოეტიც უნდა გავიცნოთ. გამოჩნდა. მოხუცებს ჩაუარა და მათ თვალებში აირეკლა მისი სევდა და ტკივილი. მოხუცები არ „გაჰყვნენ“ მას შავი კაბის ჩრდილში, რადგან ამ ჩრდილმა ყველა ყვავილი დაუჭკნო სახეზე. ამგვარი განცდა დარდს აღრმავებს, გულიც უფრო მეტად იკუმშება, მაგრამ მგლოვიარე სული სულ სხვა სიღრმეებს წამოატივტივებს და ქალი ხვდება, მოხუცები არც თეთრი კაბის ჩრდილში აყვავებულ ყვავილებს გააყოლებდნენ თვალს.
მათთვის დამჭკნარი და აყვავებული მარადიულის მხოლოდ დროებითი სახეცვლილებაა და სხვა არაფერი.
თუმცა სილამაზის სიხარული ხავსს ეჭიდება („მან ყვავილი ჩემი დააჭკნო“, — ჩაგვესმის წმინდა შუშანიკის ცრემლიანი ხმაც), მაგრამ გულისწამღებ მწუხარებაში შავი ფერები იცრიცება. პიროვნული, კერძო ნაღველი ზოგადდება და ტკივილის ჭეშმარიტი ბუნება გამოჩნდება. ავტობიოგრაფიული, მეტისმეტად ავტობიოგრაფიული (ნაირა გელაშვილი) ირეკლება ლექსის სტრიქონებში.
მათი სიმარტოვე
ხალხით კი არ არის სავსე,
არამედ ვარსკვლავებით, ცით,
გემრიელი ჰაერით.
არ ლაპარაკობენ,
მშვიდად და უშფოთველად
იღიმებიან, თითქოს უკვე
სამოთხეში სხედან.
მოხუცები სხვა განზომილებას ჭვრეტენ. მათთვის წარმავალი მხოლოდ იაფფასიანი ფარდაა, რომლის იქით მოჩანს ნამდვილი სცენა. ამიტომაცაა, რომ აღარც ხორციელი საზრდო სჭირდებათ (გემრიელი ჰაერი საკმარისია). არც ლაპარაკობენ და აღარ ანაგვიანებენ გარემოს „ლაპარაკის ნაფცქვენებით“ (ესეც ლია სტურუას მიგნებული არაჩვეულებრივი სახეა, ოღონდ სხვა ლექსიდან). მათი უშფოთველი და მშვიდი ღიმილი არაამქვეყნიურია. ისინი არ არიან წმინდანები, მაგრამ მაინც ტაძრის კედელზე დახატულ ფრესკებს ჰგვანან ღრმა გარინდებულობით.
თითქოს სამოთხეში სხედან.
და ამ სამოთხის სინათლე ლექსიდან მოიღვრება.
როგორ იწერება ამგვარი სტრიქონები? ალბათ, ტკივილითა და ტანჯვით მოპოვებული „ცოდნით“, როცა ხვდები, რომ სასუფეველი აქაა, ადამიანთა გულებში, ოღონდ განწმენდილსა და სიყვარულით სავსეში. ასეთ გულში ძე კაცისას შეუძლია თავი მიიყუდნოს. და სიმარტოვეც აღარ არის ცივი და საშიში, რადგან იგი ხალხითა და ყოველდღიური ფაციფუცით კი არ არის სავსე, არამედ „ვარსკვლავებითა და ცით“.
რა ლამაზად არის ნათქვამი:
თითქოს სამოთხეში სხედან.
მართლაც, შემიძლია გავიმეორო:
„წარსთქვა სიტყვა და აღმოცენდა ვარდი“.

დაიბეჭდა ჟურნ. „ჩვენს მწერლობაში“