ვილიე დე ლილ-ადანი და გალაკტიონი _ შორეული გადაძახილი

 

მაია ჯალიაშვილი

 

ფრანგი პოეტის, ვილიე დე ლილ ადანის, სახელი ცისფერყანწელებმა და გალაკტიონ ტაბიძემ  გააცნეს ქართველ მკითხველს, იგი იქცა შორეული, მიმზიდველი და დახვეწილი პოეზიის ერთგვარ სიმბოლოდ. როდესაც ტიციან ტაბიძემ გალაკტიონის პირველ კრებულის ლექსებით  აღძრული აღტაცება გამოხატა წერილით „მარტოობის ორდენის კავალერი“, მან სტეფან მალარმეს ის სიტყვები გაიმეორა, რომლებითაც მან ახალგაზრდა ვილიე დე ლილ ადანი შეაფასა: „ჩვენთან არავინ მოსულა ასეთი უცნაური ჟესტით, გაქანებული ილუზიის ქარით, უხილავი ნაბიჯით, როგორც ეს უჩვეულო და უტეხი ჭაბუკი, რომელიც ამბობდა: აი, მეო! ჭაბუკობისას არავისთვის გაუმჟღავნებია მას ის ბედისწერა, სადაც ანათებს აზრის ბრწყინვალება, რომელიც სამუდამოდ აღბეჭდილია მის მკერდზე მარტოობის ორდენის ბრილიანტებით“.

ვილიე დე ლილ-ადანს  ახსენებენ ვალერიან გაფრინდაშვილი და სანდრო ცირეკიძე, როგორც პოეტური პროზის  დიდოსტატს.  როდესაც ვალ. გაფრინდაშვილი ახალ მითოლოგიაზე საუბრობს, რომელიც გულისხმობს „ძველი ღმერთების“ ნაცვლად მწერალთა სახელებისა და მათ მიერ შექმნილ სახეთა გაღმერთებას, ვილიე დე ლილ ადანსაც უთმობს ადგილს „ახალ ოლიმპოზე“: „დღეს პოეზიაში საბერძნეთის ღმერთების ადგილს იჭერენ პოეტები. ჩატერტონი, რემბო, ბესიკი, მაჩაბელი, ჰოფმანი, ვილიე დე ლილ-ადან არანაკლებ აღაფრთოვანებენ პოეტის ოცნებას, ვიდრე ზევსი და აპოლონი, აფროდიტე და ათინა. წინანდელი პოეტები _ გარდაქმნილნი დროის და სივრცის ჯადოქრობით უნდა გახდნენ არა მარტო დრამატიულ და ეპიურ, არამედ ლირიკულ სახეებად“ (“დეკლარაცია (ახალი მითოლოგია)“).

ვინ იყო ოგიუსტ ვილიე დე ლილ-ადანი?

პოლ ვერლენის მიერ „დაწყევლილ პოეტთა“ დასში მოხსენიებულ ლეგენდად ქცეულ გრაფ ვილიე დე ლილ-ადანს (1838-1889), მიუხედავად იმისა, რომ უძველეს არისტოკრატიულ გვარს განეკუთვნებოდა, ლუკმაპურის საშოვნელად ბევრი შეუფერებელი რამის გაკეთება უწევდა და არც ავანტიურა ყოფილა უცხო. ერთხელ „მოსიარულე რეკლამაც“ კი ყოფილა  ერთი ფაბრიკისა. ყოფით პრობლემებთან გამკლავება მარცხით დასრულდა  და უმშვენიერესი პოეტური სამყაროს პატრონი  სიღატაკეში გარდაიცვალა. ოგიუსტ ვილიე დე ლილ-ადანი სალიტერატურო ასპარეზზე ლექსების კრებულით გამოჩნდა, შემდეგ კი აქტიურად მიმართა პროზას და მცირე ჟანრის ნაწარმოებთა თხრობის ოსტატად იქცა. წერდა დრამებსა და რომანებსაც. მისი შემოქმედება გამსჭვალულია სიმბოლისტური ესთეტიკით, ირაციონალურისა და მისტიკურის, მიღმა სამყაროს ჭვრეტის წყურვილით. იგი ხედავდა ბურჟუაზიულ საზოგადოებაში როგორ იკიდებდა ფეხს მომხმარებლური, პრაგმატული სულისკვეთება, ამიტომაც საზოგადოების მერკანტულ პათოსს განერიდებოდა და გაუცხოებას შემოქმედებაში დიდი ტკივილით გამოთქვამდა. გამოხატვის ფორმა მისთვისაც, როგორც არტურ რემბოს, შარლ ბოდლერის, თეოფილ გოტიესა თუ სტეფან მალარმესათვის,  უპირველესი და უმნიშვნელოვანესი იყო. ყველაზე დიდი გავლენა კი მასზე ედგარ პოს ე. წ. კოშმარულ ხილვებს ჰქონდა. სამწუხაროდ, ქართულად მცირე თარგმანები გვაქვს, მათ შორის, მისი პროზის მხოლოდ ორიოდე ნიმუში.  ამჯერად მისი ორი ნოველის ინტერპრეტაციას წარმოვადგენთ, რათა უფრო ახლოს გავიცნოთ შემოქმედი, რომელიც  ქართველ მოდერნისტთა სათაყვანებელ სახელებში შედიოდა.

სინამდვილისაგან გაქცევა მას რელიგიურ სამყაროშიც ამოგზაურებდა, წმინდანებისა და ანგელოზების ღვთაებრივ, მშვიდ და ჰარმონიულ სამყაროში. ერთი ასეთი შესანიშნავი  ნოველაა „და ნატალია“, რომელშიც ცოდვისა და დანაშაულის გამოსყიდვის თემები წარმოჩნდება. სახარებისეული მეძავი ქალის ალუზიაც ჩნდება. ღვთისმშობლის სახე ქართულ სიმბოლისტურ პოეზიასა და პროზაშიც ხშირად გაიელვებს (სამაგალითოდ, სანდრო ცირეკიძის „მოზაიკის ღვთისმშობელი“  ან გალაკტიონ ტაბიძის „სილაჟვარდე ანუ ვარდი სილაში“ და მისივე სხვა ლექსები შეიძლება მოვიხმოთ,  რომლებიც ნათელ წარმოდგენას გვიქმნიან, ღვთისმშობლის როგორი სიყვარულით გამოირჩევიან ქართველი შემოქმედნი. ამ თვალსაზრისით, შეიძლება ითქვას, აგრძელებენ, უპირველესად, დავით გურამიშვილისეულ ტრადიციას).

„და ნატალია“ ნოველის ჟანრის კლასიკად შეიძლება მივიჩნიოთ, დრამატიზმითა და მოულოდნელი დასასრულით, შეკრული სიუჟეტითა და კომპოზიციური ქარგით.  ნოველაში ერთმანეთს უპირისპირდება ტაძრისა და სოფლის ტოპოსები. მთავარი გმირი მონაზონი ნატალიაა, რომელიც გაორებული შინაგანი სამყაროს ჭიდილით იტანჯება. მის ახალგაზრდულ ვნებას ჩაკეტილი სივრცის გარღვევა და სამყაროს მოხილვა სწყურია, უძღები შვილივით შინიდან წასვლა სურს, რათა იგემოს დაცემის სიტკბოება. შეიძლება ვთქვათ, რომ მონანაზვნობა მისი ნაადრევი არჩევანია, სულსა, გულსა და გონებას მასში ჯერ ვერ მიუღწევია იმ თანხმიერებისთვის, რომელიც მონასტრულ გარემოს ცოცხალ სამოთხისეულ ნეტარებად გარდაქმნიდა. მისთვის მრავალფეროვნება გარეთაა, ცოდვათა სიჭრელით სავსე წუთისოფელი მისთვის ბედნიერების ზიარების ერთადერთი გზაა. ამიტომაც ვერ ჩაუხშვია გარედან მომავალი ვნებიანი ხმები, რომელთაც მოაქვს განუცდელი და მომაჯადოებელი ნეტარების სურნელი. მიუხედავად დანაშაულისა და ღვთის ღალატის დიდი განცდისა, ნატალია შეყვარებულ ჭაბუკს მიჰყვება და ტოვებს მყუდრო და უშფოთველ მონასტერს. წასვლისას ღვთსმშობელს ევედრება: „ნუ მომაკლებ შენს მოწყალებას, მოქანცული სულით და ხორცით მივდივარ აქედან და თან მიმაქვს ჩემს სულში შენი წმინდა სახე. წმიდაო ქალწულო, შეიბრალე ის, რომელიც მიწიერ სიყვარულისთვის ტოვებს წმიდათა სამთავროს. გესმის შენ ეს ხმა: ის მაფიცებს მე უსაზღვრო ერთგულებას! თუ არ გამოვეხმაურე მას, მაშინ მოკვდება, და განა უნდა უარვყო მე სიყვარული ჩუმი და მრავალი წლის განმავლობაში უიმედოდ მყოფი?!“ მწერალი მოკლედ და ექსპრესიულად გადმოსცემს წუთისოფლის ტკბობაში გაფრენილ ნახევარ წელს, რომელიც გავიდა „ნეტარებაში, სიყვარულში, ფლორენციის, რომისა და ვენეციის დათვალიერებაში“. მომხიბლავი ჭაბუკი კი ჩვეულებრივი დონ-ჟუანი აღმოჩნდება, ავანტიურისტი კოლექციონერი, რომელიც ერთ დღეს მიატოვებს მშვენიერ ნატალიას. ნოველაში ტრადიციული სიუჟეტური ხაზი ჩნდება, რომელიც დამატებით ფსიქოლოგიურ ნიუანსებს არ მოითხოვს იმისთვის, რომ ნატალიას თვითმკვლელობის გადაწყვეტილება მკითხველისთვის დამაჯერებლად მოტივირებული აღმოჩნდეს. ფსკერის ადამიანების სახარებისეული სიყვარული მწერლისთვისაც ჩვეულია და მას პერსონაჟი კვლავ მონასტერში მიჰყავს, რათა ცოდვა აღიარებინოს და მშვიდად გაუყენოს სიკვდილის გზას. მოულოდნელი ფინალი სწორედ აქ ჩნდება. ღვთისმშობლის ქანდაკთან დაჩოქილ  ატირებულ ნატალიას მოულოდნელად და სასწაულებრივად ღვთისმშობელი, „ციური დედოფალი“ დაელაპარაკება: „ჩემო შვილო, განა შენ დაგავიწყდა? როცა ჩვენ ვშორდებოდით ერთმანეთს, დამიტოვე ზეწარი და გასაღები შენი სენაკისა. აქ ვმსახურებდი მე შენ მაგიერ, ამ ზეწარში გადაცმული მე ვასრულებდი შენს საქმეებს. ვერცერთმა შენმა ამხანაგმა ვერ შეამჩნია შენი წასვლა. დაიბრუნე ისევ უკან, რაც დამიტოვე. დაბრუნდი შენს სენაკში და... აღარ წახვიდე ამიერიდან“ (დაბეჭდილია ჟურნალში „ოქროს ვერძი“, 1913 წ. 30 ივნისი, #5, თარგმანი ხელმოწერილია ფსევდონიმით „სკ-ლი“).

ამ ნოველის საერთო განწყობას ეხმიანება გალაკტიონის ლექსი „გვიანი ოცნება“, 1919 წელს გამოცემული ეპოქალური წიგნის, „არტისტული ყვავილების“ კრებულში  დაბეჭდილი შედევრი, რომელშიც პირდაპირ სახელდება ვილიე დე ლილ-ადანი და ერთგვარ მუსიკალურ აკორდად ჩაეწერება აზრობრივ სივრცეში:

„წიგნი ვედრებიანი,

ალოცება სატანის,

და ოცნება გვიანი

ვილიე დე ლილ-ადანის.

ხშირად მომეფარების

ჩემი კარგი ზმანება

და მტანჯავს მწუხარების

ყელით გადაქანება.

ლურჯი, ლურჯი დღე არის,

განშორების დღე არის,

მე არ ველი უარესს… („გვიანი ოცნება“).

თუ იმასაც გავითვალისწინებთ, რომ  ვილიე დე ლილ-ადანის ნოველა 1913 წელს დაიბეჭდა ჟურნალ „ოქროს ვერძში“, შეიძლება იგი გალაკტიონისთვის ამ ლექსის შექმნის ერთგვარ შემოქმედებით იმპულსადაც ქცეულიყო.  მისი საიდუმლო პოეტური სამყარო ხომ სავსეა ამგვარი კოდებითა და ენიგმებით.

მეორე ნოველაც, სახელწოდებით „ვერა“ სიმბოლისტური ესთეტიკითაა შექმნილი. მასშიც რეალობას ილუზია და მირაჟი ჩაენაცვლება. ნოველის მხატვრული სივრცის გაცნობისას ჩნდება ედგარ პოს „ყორნისა“ თუ თეოფილ გოტიეს „შეყვარებული მკვდრის“ ალუზიები. მთავარი გმირი გრაფი რაიმონდია, რომელსაც ახალგაზრდა მეუღლე, ულამაზესი ვერა გარდაეცვლება. ერთად ყოფნის ექვსი თვე სავსე იყო ვნებათა ფეიერვერკებით. ავტორი დახვეწილი, ნატიფი ნიუანსებით ხატავს ქალ-ვაჟის ურთიერთტოლვას, რომელიც თანაბრად იტევს სულიერ-ხორციელ მისწრაფებებს. სიყვარულს ფონად დამათრობელი სურნელებანი და მომაჯადოებელი ფერადოვნება ახლავს. მწერალი აღწერს გრაფის გლოვას და სიკვდილის გადალახვის მცდელობას (ნოველა იწყება სოლომონის ოდნავ სახეცვლილ ფრაზით „ქებათა ქებიდან“: „სიყვარული სიკვდილზე ძლიერია“ (VIII, 6)). იგი სასახლეში მარტო რჩება ერთ მსახურთან ერთად და წარმოსახულ სამყაროში აცოცხლებს გარდაცვლილს: „ბუხართან იჯდა და მაგიდასთან, რომელზეც ჩაის ორი ფინჯანი იდგა, მომღიმარ ილუზიას ესაუბრებოდა“; „ჰაერში რაღაც სულიერის არსებობა შეინიშნებოდა _ ვიღაცის სახე მიუწვდომელ სივრცეში გამოჩენას, გამოსახვას ლამობდა“, „მიცვალებული, როგორც ბავშვი, თითქოს დამალობანას ეთამაშებოდა“. გრაფს იმდენად დიდი ჰქონდა რწმენა მეუღლის გაცოცხლებისა, რომ იხილა კიდევაც ხორცშესხმული სილუეტი, კიდევ ერთხელ განიცადა ექსტაზი მიწისა და ცის შეერთებისა, მაგრამ მოულოდნელად გამოფხიზლდა. სიკვდილი აღიარა და ტკივილიით დაიწყო ფიქრი, რა გზით შეიძლებოდა სიყვარულის დაბრუნება. მოულოდნელად აკლდამის გადაგდებული გასაღები შენიშნა. „მშვენიერმა ღიმილმა“ გაუნათა გრაფს სახე. მკითხველი გრძნობს, რომ ეს თვითმკვლელობის გადაწყვეტილებაა, თუმცა თხრობა აქ მთავრდება და ამ წარმტაცი სიყვარულის ამბავი მკითხველის წარმოსახვაში პოვებს მარადიულობას. ნოველა  თარგმნილია დიანა მიქელაძის მიერ, შენარჩუნებულია ვილიე დე ლილ-ადანის სტილური თავისებურებანი, მოქნილი ფრაზები თითქოს სუნთქავენ, ფერი, მუსიკა და სურნელი თანაბარი ინტენსივობით იჭრება მკითხველის  შეგრძნებებში (ნოველა გაზ. „ლიტერატურულ გაზეთშია“ დაბეჭდილი (2019 წ.#9, გვ. 12-13).

 

 

 წყარო: http://mastsavlebeli.ge/?p=25975